Умкд 042-18-35 82/01-20 Редакция №2

Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969.

Буылтық құрттардың жалпақ және жұмыр құрттармен салыстырғанда құрылысының неғұрлым жоғары деңгейге көтерілуі.

Көпқылтанды буылтық құрттар класының жалпы сипаттамасы.

Сырғанайтын, жүзетін, қазатын және түтіктерде өмір сүретін полихеттердің құрылыс ерекшеліктері. Көбеюге байланысты биологиялық құбылыстар.

Буылтық құрттардың денесі бас жақтауынан, бунақталған кеудеден және артқы аналь жақтауынан – пигидийден тұрады.

Жақсы жетілген тері-бұлшықет қапшығы болады.

Екінші кезектегі дене қуысы – целом бар.

Ауыз тесігі кеуденің бірінші буынының құрсақ жағында орналасады. Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан, жұтқыншақтан, ортаңғы және артқы ішектен, аналь жақтауынан және ұшында ашылатын аналь тесігінен тұрады. Көпшілік буылтық құрттарда жақсы дамыған тұйық қан айналу жүйесі пайда болады.

Зәр шығару қызметін нефридий атқарады, әр бунақта бір жұптан болады.

Жүйке жүйесі жұп бас миынан, жұп жұтқыншақ маңындағы жүйке сақинасынан және құрсақ жүйке тізбегінен тұрады.

Қарапайым құрылысты буылтық құрттар дара жынысты; кейбір аннелидтерде екінші рет гермафродитизм пайда болған.

Типтің төменгі сатыдағы өкілдерінің дамуы метаморфозды жүреді, дернәсілі – трохофора.

Көп қытландылар класы. Бұл класс 5300 түрден тұратын өкілдерге бай буылтық құрттар, негізінде теңізде тіршілік етеді. Көпшілігі белсенді қоғалып судың түбінде жорғалайды, шөгіндіні қазады және жүзеді; басқалары – қорғаныш түкшелерінде қозғалмай отырады. Біраз ғана өкілдері паразиттер.

Полихеттер класына тән белгілер: бас жақтауының сезім өсінділері жақсы дамыған, әрқашан да бір жұп пальпасы болады, қозғалмайтын полихеттерде қармалауыштар тәрізді өсінділер шашағына, яғни желбезектерге айналады. Дененің әр буынында бір жұп қарапайым аяқшалар – қылтанды параподийлер орналасқан.

Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969.

Азқылтанды құрттар класының жалпы сипаттамасы.

Сүліктер класының жалпы сипаттамасы.

Жартылай паразиттікке көшуге байланысты азқылтанды құрттардың және сүліктердің құрылыс ерекшеліктері. Практикалық маңызы.

Ас қорыту жүйесі жақсы жіктелген бөлімдерден тұрады – жұтқыншақ, өңеш, етті қарын, ортаңғы және артқы ішек. Жауын құртының өңешіне үш жұп ерекше ізбес бездері ашылады. Қан айналу жүйесі көп қылтанды құрттардағы сияқты. Арқа қан тамыры және сақиналы тамырлары бар. Зәр шығару мүшелері бунақталып орналасқан көптеген метанефридийлерден құралған. Зәр шығаруға қатысатын хлорагогенді клеткалар ортаңғы ішек пен қан тамырларының үстінде жатады.

Жүйке жүйесі жұп бас миынан, жұп жұтқыншақ маңындағы жүйке сақинасынан және құрсақ жүйке тізбегінен тұрады. Сезім мүшелері аз қылтандыларда нашар дамыған. Көздері болмайды.

Жыныс жүйесі. Олигохеттер гермафродитті, гонадалары аз мөлшерде жыныс бунақтарында шоғырланған. Аналық жыныс жүйесі 13-бунақта орналасқан бір жұп өте ұсақ жұмыртқа бездерінен және 14-бунақта ашылатын бір жұп оймыш жұмыртқа жолдарынан, тұқымқабылдағыштардан тұрады.

Жауын құрттары айқас ұрықтанады. Олигохеттердің дамуы трохофора дернәсілінсіз жүреді. Жұмыртқалар пілләнің ішінде дамып, одан жетілген құрт шығады.

Сүліктер класы. Сүліктер еркін өмір сүруші жыртқыштар немесе басқа жануарларға шабуыл жасап, олардың қанымен қоректенетін эктопаразиттер. Теңіз, тұщы су және сирек жағдайда құрлық жануарлары. Сүліктердің 400-ге жуық түрлері белгілі. Сүліктердің полимерлі жануарлар, бунақ сандары тұрақты, қылтандары жоқ. Денесінің алдыңғы және артқы ұштарында бір-бірден сорғыштары бар, айқын бас және аналь жақтаулары болмайды. Целомы жойылып, қаны бар лакунды жүйеге айналған. Ішкі мүшелерінің арасы паренхимаға толып тұрады. Гермафродиттер, тура дамиды.

Қолданылатын әдебиеттер:

Дәуітбаева К.Ә. Омыртқасыздар зооологиясы. – Алматы, 2003. Т. 1, 2.

Догель В.А. Зоология беспозвоночных. – М., 1981.

Түсіпова К.Т. Омыртқасыздар зоологиясы. – Алматы, 1998, 1999. Т. 1, 2.

Натали В.Ф. Зоология беспозвоночных. – М., 1981.

Курс зоологии. Зоология беспозвоночных. В 2-х томах. – М., 1961, 1966.

Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969.

Былқылдақденелілердің құрылыс ерекшеліктері.

Бауыраяқтылар класының жалпы сипаттамасы.

Тақтажелбезектілер класының жалпы сипаттамасы.

Былқылдақденелілер билатеральды-симметриялы жануарлар, кейбір өкілдерінің денесі асимметриялы.

Былқылдақденелілердің дене бітімі бунақталмаған.

Былқылдақденелілер – екінші кезектегі дене қуысы бар жануарлар. Целомның метамерсіз қалдығы жүрек қабы мен гонадалар қуысы түрінде берілген.

Былқылдақденелілердің денесі үш бөлімнен тұрады – бас, көкірек және аяқ. Көкірегі ішкі қапшық түрінде арқа жағына қарай үлкейіп өседі. Аяқ - дененің құрсақ қабырғасының бұлшықетті сыңар өсіндісі және қозғалу қызметін атқарады.

Көкіректің негізі үлкен терілі қатпар – мантиямен қоршалған. Мантия мен дененің арасында мантия қуысы орналасады да ішінде желбезектер, кейбір сезім мүшелері жатады.

Дененің арқа жағында мантия бөліп шығаратын қорғаныш бақалшағы болады, ол көбінесе тұтас, кейде қос жақтаулы немесе бірнеше тақталардан тұрады.

Көпшілік былқылдақденелілердің жұтқыншағында асты ұсататын ерекше аппарат үккісі немесе радуласы болады.

Қан айналу жүйесі қарынша мен жүрекшелерден тұратын жүректің болуымен сипатталады.

Тыныс алу мүшелері – алғашқы желбезектер – ктенидиялар.

Зәр шығару қызметін түрі өзгерген целомодуктылар – бүйректер атқарады.

Жүйке жүйесі шашыранды-түйінді жүйке жүйесі деп аталады.

Былқылдақденелілердің дамуы көп қылтанды құрттарға ұқсас. Төменгі сатыдағы өкілдерінде дернәсілі трохофора, қалғандарында – желкенше пайда болады.

Былқылдақденелілердің 130000 түрі белгілі.

Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969.

Буынаяқтылдар типіне біріктірілетін жануарлардың негізгі кластары.

Алғашқы су буынаяқтылары ретінде шаянтәрізділердің құрылыс ерекшеліктері. Даму типтері, дернәсілдік кезеңдері. Маңызды өкілдері, олардың таралуы.

Жоғары сатыдағы шаяндардың құрылысының және дамуының ерекшеліктері. Теңіз, тұщы су және жерүсті теңаяқтылары. Кәсіптік шаянтәрізділер.

Басқа буынақятылардан шаян тәрізділер кейбір ерекшеліктерімен ажыратылды. Біріншіден, екі жұп мұртшаларының қатар болуы акронның өсіндісі – антеннулалар және дененің 1-ші бунағының түрі өзгерген аяқтары -– антенналар. Екіншіден, шаянтәрізділерде ғана аяқшалары қарапайым қос тармақты құрылымын сақтап қалады. Бірақ эволюция процесінде аяқтардың осы алғашқы түрі күшті өзгерістерге ұшыраған: аяқтары екінші рет бір тармақтан тұрады.

Шаянтәрізділерде аяқшалардың ерекше өсінділері – эпиподиттерде орналасқан желбезектердің көмегімен тыныс алады.

Қолданылатын әдебиеттер:

Дәуітбаева К.Ә. Омыртқасыздар зооологиясы. – Алматы, 2003. Т. 1, 2.

Догель В.А. Зоология беспозвоночных. – М., 1981.

Түсіпова К.Т. Омыртқасыздар зоологиясы. – Алматы, 1998, 1999. Т. 1, 2.

Натали В.Ф. Зоология беспозвоночных. – М., 1981.

Курс зоологии. Зоология беспозвоночных. В 2-х томах. – М., 1961, 1966.

Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969.

Семсерқұйрықтылар ерте заман су хелицералылары ретінде; олардың құрылысының және дамуының ерекшеліктері. Өрмекшітәрізділердің шығу тегін түсінуде семсерқұйрықтылардың маңызы.

Өрмекшітәрізділердің құрылыс ерекшеліктері. Өрмекшітәрізділердің денесінің бөлімдерге бөлінуі.

Таралуы және тіршілік әрекеттері. Улы және адаммен жануарларға қауіпті өрмекшілер.

Өрмекшітәрізділердің денесі баскөкірек пен құрсақтан тұрады. Кеуде бунақтарының бірігуі көпшілік өрмекшілер мен кейбір кенелерде байқалады. Баскөкіректе 6 жұп аяқтары болады. Алдыңғы екі жұбы - хелицералар мен педипальпалар тамақты ұсату және ұсату қызметтерін атқарады. Қалған 4 жұп баскөкірек аяқтары жүргіш аяқтардың қызметін атқарады және тырнақпен аяқталады. Құрсақтарында аяқтары болмайды.

Хелицералылардың жабындары кутикуладан, гиподермадан және базаль жарғағынан тұрады. Ас қорыту жүйесі әр өкілдерінде әртүрлі. Алдыңғы ішегі кеңейіп күшті еттермен қаруланған жұтқыншақ құрады. Алдыңғы ішекке сілекей бездері ашылады. Көпшілік өрмекші тәрізділерде ортаңғы ішегі ұзын. Бұларда ішектен тыс ас қорыту, ішекте және клетка ішілік ас қорыту байқалады. Көпшілік Арахнида – жыртқыштар, бірақ омыртқалылардың қанымен қоректенетін паразит түрлері және өсімдіктердің шырынын соратын, сол сияқты өсімдік қалдықтарымен қоректенетін көптеген өсімдік қоректі түрлері де болады.

Жүйке жүйесі әртүрлі. Бас миының құрылысы күрделі. Оның құрамына екі бөлім кіреді: алдыңғы – протоцеребрум және артқы - тритоцеребрум. Сезім мүшелері де әртүрлі. Өрмекші тәрізділерге өте маңызды механикалық, сипап сезу тітіркендіргіштер сезгіш түтіктері арқылы қабылданады. Көру мүшелері көпшілік түрлерінде болады.

Қан айналу жүйесіне остиялары бар жүректен және жүректің алдыңғы және артқы ұштарынан немесе тек қана алдыңғысынан бір ғана тамыр қолқа тарайды.

Жыныс жүйесі. Жыныс бездері құрсақта жатады және қарапайым түрлерінде қосарлы. Аталықтарында әртүрлі қосымша бездері, аналықтарында тұқым қабылдағыштар дамиды. Көп өрмекші жұмыртқа салады. Бірақ құршаяндарда, жалған құршаяндарда және кейбір кенелерде тірі туу байқалады.

Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969.

Насекомдардың құрлыққа, ауалы ортаға бейімделген буынаяқтылар ретінде құрылысының ерекшеліктері.

Насекомдардың жалпы морфо-физиологиялық сипаттамасы.
Бунақденелілер – Жер бетінде саны бойынша көп шамамен 1 млн түрді біріктіретін жоғары топ болып саналады.

Бунақденелілер - буынаяқтылардың ішіндегі прогрессивті дамыған топ болып саналады.

Жер бетінде олардың кең таралуына құрылыс және даму ерекшеліктері әсер еткен. Олардың жабындары денені кеуіп кетуден сақтайтын эпикутикуламен жабылған. Оларда барлық мүшелерге дейін оттегіні жеткізетін кеңірдекті жүйе күшті жетілген. Олар буынаяқтылардың ішінде жақсы қозғалатын жануарлар. Сол сияқты олар ұшуға да бейімделган. Ұшу – бұл бунақденелілер эволюциясындағы маңызды прогресситві жетістік болып табылады.

Бунақденелілердің денесі анық үш бөлімнен тұрады: басы, кеудесі және құрсағы. Олар тек құрамына кіретін сегменттерде орналасқан өсінділер мен аяқтардың құрылысы және олардың атқаратын қызметтері бойынша ерекшеленеді.

Басының алдыңғы жағында жұп антеннасы, немесе мұртшалары болады. Мұртшаның кейбір буындарының мөлшері бекитін жерінде іріректеу, ал қалғандары – кішілеу, саны көп болып бірікенде бұрау құрайды. Мұртшалар жануар денесімен қозғалмалы байланысқан. Олар дәм және иіс сезу функцияларын атқарады.

Ауыз аппараты жоғары еріннен, жұтқыншақастынан, екі жұп жақтан және төменгі еріннен тұрады.

Кеуде үш бөлімнен тұрады: алдыңғы бөлім – алдыңғы кеуде, ортаңғы бөлім – ортаңғы кеуде және артқы бөлім – артқы кеуде. Вентральды жағындағы сегменттер стерниттер, ал дорзальды жағынан тергиттер деп аталады.

Кеудеде екі жұп қанаттары орналасқан, олар арқа жағынан дененің көп бөлігін жауып жатады.

Морфологиялық жағынан қанаттар аталықтарында жақсы жетілген, бірақ олардың қызметі нашар дамыған, ал аналықтарында олар тіпті редукциялануға дейін барған.

Кеудесінде үш жұп жүргіш аяқтары бар; сондықтан бунақденелілерді алты аяқтылар – Hexapoda (гексапода) деп атайды. Аяқтарының құрылысы біртекті; бірінші жұп алдыңғы кеудеге, екінші жұп ортаңғы кеудеге, үшінші жұп артқы кеудеге бекініп тұрады. Аяқ бес элементтен құралады. Негізгі буын – жамбас, ол жақсы жетілген, пішіні жалпақ ұзынша тақта тәрізді. Одан кейін кішкене буыны ұршығы бар, ол қозғалмай санмен байланысқан. Санға жалғасып жатқан сирақ жақсы жетілген; бұлар аяқтың ұзын бөліктері болып табылады. Соңында табан, ол өз алдына бес бунақтан тұрады. Табанның дистальды буынында тырнақтары бар, олардың арасында астыңғы жағында жастықша – пульвилла болады.

Ауыз аппаратының кеміргіш типі. Осы типтегі ауыз аппараты бар бунақденелі оның көмегімен ұнтақтауды, үзіп алуды, бөлшектеуді қажет ететін қатты қорекпен қоректенеді. Бұл ауыз аппараты түзуқанаттыларға, қоңыздарға және инеліктерге тән.

Дене бойымен үш жұп негізгі кеңірдек бағаналары өтеді. Кеңірдекті бағаналар сыртқы ортамен стигмалар арқылы байланысады. Әр бүйірлі кеңірдек барлық тыныс тесіктерін дененің бір жағынан байланыстырып тұрады. Стигмалар арқылы ауа бүкіл кеңірдекті жүйеге еркін өтіп, кез келген мүшеге және ұлпаға барады.

Жемсауда қорек біраз бөгеледі және оған түскен сілекей әсерімен қорытылады. Шайнағыш қарынның күшті бұлшықетті қабырғалары бар.

Ортаңғы ішектің пішіні цилиндрлі түтік тәрізді. Алдыңғы бөліммен байланысқан шекарасында ол сегіз тұйық саусақ тәрізді өсінділер түзеді, олардың құрылысының және қызметінің ортаңғы ішектен айырмашылығы жоқ.

Эктодермальды артқы ішек бөлімдерге бөлінеді: ащы ішек – өте қысқа, тоқ ішек – салыстырмалы ұзын, ол кеңейген ректальды бөлімге ауысады және ол аналь тесігімен аяқталады. Артқы ішекте қорытылған қоректен судың сіңірілуі жүреді, қорытылмаған қалдықтар сыртқа шығарылады.

Зәр шығару жүйесіне ортаңғы ішек пен артқы ішектің шекарасында радиальды орналасқан жіңішке түтіктер – мальпиги тамырлары жатады. Мальпиги түтіктері негізгі зәр шығару мүшелері болып табылады. Бөлінетін заттар несеп қышқылы, натрий және кальций тұздары және тағы басқалар. Зәр шығару жүйесінің қосымша мүшесіне майлы дене жатады, ол көптеген бунақденелілерде күшті жетіледі. Сонымен қатар, майлы дене насекомның ашығу кезеңіне қажетті қоректік заттар қорын жинауға қатысады.

Жыныс және жүйке жұйесі. Аналық жыныс жүйесіне жұмыртқа бездері, жолдары және қосымша бездері жатады. Аталық жыныс мүшелері жұп тұқым безінен, жұп тұқым жолдарынан, сыңар тұқым шығарғыш каналынан және қосымша бездерден тұрады.

Орталық жүйке жүйесі жұтқыншақ үсті және жұтқыншақ асты ганглийлерінен және құрсақ жүйке тізбегінен тұрады.

Бунақденелілердің постэмбриональды дамуы. Бунақденелілердің ұрықтан кейінгі дамуы әртүрлілігімен сипатталады, ол өкілдерінің биологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Бунақденелілердің дамуы метаморфоз арқылы жүреді. Метаморфоздың әр типі бунақденелілердің белгілі бір тобына тән болып келеді, бұл класс төңірегінде топтарды танып-білуге және бір-бірінен бөлуге көмегін тигізеді. Бунақденелілердің дамуының кең таралған типі толық емес метаморфозда дернәсілден ересек стадияның, немесе имагоның қалыптасуы болып табылады. Постэмбриональдық дамуда толық емес метаморфозда дернәсілдік кезеңдердің сипаты бойынша дамудың екі типін бөліп қарастыруға болады. Бірінші жағдайда дернәсілде дамудың алғашқы кезеңдерінде ересек формаға тән белгілері бар. Мұндай дернәсілдер ересек формаға тіршілік әрекеттері және қоректену тәсілдері бойынша да ұқсас болады. Олардың негізгі айырмашылықтарына қанаттарының болмауы, жыныс жүйелерінің жетілмеуі және дене бөлімдерінің өзіндік мөлшерінің қарым-қатынасы жатады.

Қолданылатын әдебиеттер:

Дәуітбаева К.Ә. Омыртқасыздар зооологиясы. – Алматы, 2003. Т. 1, 2.

Догель В.А. Зоология беспозвоночных. – М., 1981.

Түсіпова К.Т. Омыртқасыздар зоологиясы. – Алматы, 1998, 1999. Т. 1, 2.

Натали В.Ф. Зоология беспозвоночных. – М., 1981.

Курс зоологии. Зоология беспозвоночных. В 2-х томах. – М., 1961, 1966.

Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969.

Жасырынжақтылардың қарапайымдылығын және көпаяқтылармен жақындығын көрсететін құрылысы мен дамуының ерекшеліктері.

Тарақандар отряды, құрылысының, дамуының, тіршілік әрекетінің ерекшеліктері. Түзуқанаттылар отряды. Инеліктер отрядының ауыз аппаратының құрылысынң ерекшеліктері, көбеюі және дамуы.

Теңқанаттылар – ауыл шаруашылығының зиянкестері. Қандалалар мен биттердің жыртқыш және паразиттік түрлері. Күресу жолдары.

Постэмбриональды дамуы толық емес метморфоз арқылы, дернәсілі суда тіршілік етеді және 3-тен 5 жасқа дейін дамиды. Дернәсілінің ересек күйге ұқсастығы және провизорлы мүшелері бар.

Постэмбриональды дамуы толық емес метамофоз арқылы жүреді, дернәсілі бірнеше жыл суда өмір сүреді, ересек бунақденеліге үқсас, бірақ кеңірдекті желбезектері түрінде провизорлы мүшелері бар.

Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969.

Қаттықанаттылар отрядының ауыз аппаратының, аяқтарының және қанаттарының құрылысының ерекшеліктері. Қоңыздардың дернәсілдерінің негізгі формалары. Зиянкес және пайдалы қоңыздар.

Көбелектер отрядының құрылыс ерекшеліктері. Көбеюі және дамуы. Көбелектер – орман, бау, бақшалардың зиянкестері. Негізгі тұқымдастары.

Жарғаққанаттылар, қосқанаттылар отрядтарының құрылысының ерекшеліктері. Қоғамдық насекомдардың ерекшеліктері. Құмытылардың, қансорғыш масалардың, соналардың және т.б. таралуы, тіршілік орны, тіршілік әркеттері. Күрес жолдары.

Дамуы толық метаморфоз арқылы; дернәсілі нағыз, немесе аяқсыз; қуыршағы ашық типті.

Дамуы толық метаморфоз арқылы; дернәсілдері жалғанжұлдызқұрт немесе аяқсыз типті; қуыршағы бос.

Дамуы толық метаморфоз арқылы; дернәсілі аяқсыз типті, кейде құрттәірзді дернәсіл; қуыршағы бос немесе жалған піллә типті.

Дамуы толық метаморфоз арқылы; дернәсілі – кеміргіш ауыз аппараты бар жұлдызқұрт; қуыршағы жабық немесе піллә типті.

Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969.

Тікентерілілер типіне біріктірілетін жануарлар кластары: теңіз лалагүлдері, теңіз жұлдыздары, офиурлар немесе жыланқұйрықтылар, теңіз кірпілері және голотуриялар немесе теңіз қиярлары.

Барлық осы кластар өкілдеріне тән және тікентерілілер типін сипаттайтын құрылыс ерекшеліктері. Тікентерілілердің көбеюі және дамуы: бөліну, гаструляция, дернәсілдерің негізгі типтері және олардың метаморфозы; мезодерманың түзілу процесінің ерекшеліктері, екінші ауыздың қалыптасуы.

Тікентерілілердің таралуы және тіршілік әрекеттері.

Бұл тип төмендегі белгілермен сипатталады:

Тікентерілілерде радиалды және көбінесе бес сәулелі симметрия болады, бірақ олардың ата-тектерінде билатеральды симметрия болған.

Тікентерілілердің тері асты дәнекер қабатында тікенектері мен инелері дене сыртына шығып тұратын ізбесті тақталардан құралған қаңқа дамиды.

Ішкі мүшелері өте кең дене қуысында жатады. Целомның бөліктерінің бірнеше күрделі жүйкелер қатарына жіктелуі, сол сияқты целомның есебінен қозғалыс мүшелері амбулакралды жүйесінің жасалуы тікентерілілер құрылысының ерекшеліктерін көрсетеді.

Қан айналу жүйесі бар; тыныс алу мүшелері нашар дамыған немесе мүлде болмайды; арнайы зәр шығару мүшерлері жоқ.

Жүйке жүйесі примитивті және бір бөлігі тікелей тері эпителиінде немесе ішке батып жатқан дене қабырғасының эпителий бөлігінде жатады.

Тікентерілілер дара жынысты. Жұмыртқалары толық радиалды бөлшектенеді. Оларға диплеврула дернәсілі тән.

Амебаның құрылысымен танысып, суретін салу. Цитоплазманың дифференциациясына көңіл аудару. Органоидтарды анықтау.

Эвгленаның және трипаназоманың құрылысымен танысу. Қоректену, дененің осмос жүйесін, қимыл-қозғалысын реттеу органоидтарын және жарық сезгіш көзін қарау. Цитоплазманың экто- және эндоплазмалық қабаттарына көңіл бөлу.

Шар тәрізді вольвокстің колониясымен танысып, клекталарының ұсақ соматикалық және ірі генеративті болып дифференциациялануына көңіл аудару.

Амеба цитоплазмасының ерекшелігі неде?

Сұйық заттар амебаның денесіне қалай өтеді және оның қоректенуі?

Амебаның көбеюі қалай жүзеге асады?

Талшықтылардың қозғалыс тәсілі қандай?

Цистаға айналу себептері неде?

Талшықтылар мен саркодиналардың айырмашылығы мен ұқсастығы.

Стигманың фунциясы қандай?

Трипанозомалардың туғызатын аурулары және оларды табиғаттағы тасымалдаушылары.

Вольвокс колониясындағы клеткалардың соматикалық және генеративті болып бөлінуі нені көрсетеді?

Вольвокстің жыныссыз және жынысты көбеюі.

Қолданылатын әдебиеттер:

Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985.

Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969.

Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975.
Зертханалық жұмыс № 2.

Тақырыбы: Споралылар типі. Инфузориялар типі.

Споралылар типінің жалпы сипаттамасы. Тіршілік циклінің ерекшеліктері. Классификациясы.

Инфузория дамуының құрылысы. Туфелька мысалында инфузориялардың құрылысы. Инфузория отрядтары.

Мақсаты: Грегариналардың құрылысымен және даму циклімен танысу. Кокцидия мен безгек плазмодиясының даму циклімен танысу. Инфузория туфельканың, стилонихия, сувойка, стентордың құрылыстарымен танысу және суреттерін салу.

Тапсырмалар:

Омыртқалы жануарлардың ішщкі клетка паразиттерімен танысып, даму циклдеріне талдау жасау. Ұрпақ алмасуына көңіл бөлу.

Уақытша препараттан инфузорияларды тауып сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Инфузориялардың қозғалу, қоректену, осмос жүйесін реттейтін процестерін көру. Макронуклеус пен микронуклеусті мұқият қарау.

Сұрақтар:

Споралылардың даму циклі қандай сатылардан тұрады?

Споралылардың даму циклінде қай кезең басым (гаплоидты ма әлде диплоидты ма)?

Грегариналар, кокцидиялар және қанды споралылардың даму циклдерінің ұқсастығы мен айырмашылығы?

Басқа қарапайымдыларға қарағанда инфузориялардың күрделілігі неде?

Ядролық дуализм дегеніміз не?

Коньюгацияның биологиялық мәні неде?

Инфузориялардың классификациясының негізі неде?

Губка бадяга мысалында губкалардың құрылысы.

Губкалардың классификациясы.

Мақсаты: Губкалардың құрылысымен танысу.

Тапсырмалар:

Тұщы сулардағы және теңіздердегі губкалардың сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Тұрақты препараттардан әр түрлі губкалардың скелеттеріне, бадяганың геммуласына қарап суреттерін салу.

Губкалардың қарапайымдыларға қарағанда күрделілігі неде?

Губкалардың клеткалары және олардың функциясы.

Губкалардың құрылысының типтері және қаңқасының химиялық құрамы қандай?

Губкалардың ас қорыту процесі қандай және олар немен қоректенеді?

Қолданылатын әдебиеттер:

Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985.

Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969.

Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975.
Зертханалық жұмыс № 4.

Тақырыбы: Ішекқуыстылар типі.

Гидраның сыртқы және ішкі құрылысы. Гидроидтылар класы.

Сцифомедузалар класы.

Мақсаты: Тұщы су гидрасының құрылысымен танысу. Сцифомедузалардың құрлысымен, даму циклімен Аурелия аурита мысалында танысу.

Тапсырмалар:

Уақытша препараттан тірі гидраның қоректенуін, жылжуын және тітіркендіргіштерге жауап беруін бақылау. Гидраның сыртқы құрылысын, аузы мен табан жағын, симметриясын қарау қажет және оған мән беріп, суретін салу. Тұрақты препараттан гидраның ұлпалық құрылысын қарап, эктодерма жыне энтодерманың клеткаларының суретін салу. Гидраның көлденең және ұзынынан кесінділерін көріп, суретін салу.

Сцифомедузалардың сыртқы және ішкі құрылысымен танысып, суретін салу. Даму циклінің схемасын салу.

Сұрақтар:

Ішекқуыстылардың губкалармен салыстырғанда ұқсастықтары мен айырмашылықтары қандай?

Тұщы су гидрасының экто-, энтодерма клеткаларының дифференциациясы.

Гидраның көбею жолдары және дене симмтериясы қанадй?

Ішекқуыстылардың ас қорыту типтері (клеткаішілік, қуыстық).

Гидраның мекені және олар немен қоректенеді?

Сцифомедузалардың тіршілік циклінің айырмашылықтары неде?

Сцифомедузалардың жүйке жүйесі туралы не айтуға болады?

Билатеральды симметрия. Жалпақ құрттардың ішкі және сыртқы құрылысы.

Кірпікшелі құрттар класы.

Дигенетикалық сорғыштар және моногенетикалық сорғыштар кластары.

Таспа құрттар класы.

Мақсаты: Кірпікшелі құрттардың сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Бауыр сорғыштың құрылысымен және тіршілік циклімен танысу. Таспа құрттардың құрылысымен және тіршілік циклімен танысу.

Тапсырмалар:

Фиксацияланған планарияны қарап, сыртқы және ішкі құрылысымен танысып, оның суретін салу. Кесіндісі бар препараттан планарияның гистологиялық құрылысымен танысу. Оның үш қабаттан тұратындығын бақылау. Тері-бұлшық ет қапшығының құрылысын көріп, суретін салу.

Сорғыштардың сыртқы құрылысымен танысып, суретін салу. Препараттың көмегімен бауыр сорғыштың ішкі құрылысымен танысып, суретін салу.

Таспа құрттың сыртқы құрылысын қарап, сколекстерінің қаруына көңіл аудару. Жетілген және жетілмеген буындарының құрылысын салыстырып, оларға мән бере отырып, суретін салу. Финналардың құрылысыныа қарап, суретін салу. Шошқа солитерінің даму циклінің суретін салу.

Жалпақ құрттарды ішекқуыстылармен салыстырғанда дене құрылысында жаңа қандай мүшелер пайда болады?

Жалпақ құрттардың симметриясы қанадй және ол неге байланысты?

Тері-бұлшық ет қапшығының құрылымы неден тұрады?

Турбелляриялардың жүйке жүйесі.

Жалпақ құрттардың зәр шығару жүйесі қандай?

Сорғыштардың медициналық және ветеринарлық маңызы неде?

Паразиттік құрттардың даму циклінің күрделенуі неде?

Аралық және негізгі ие дегеніміз не?

Партеногенез дегеніміз не?

Таспа құрттардың даму циклінде қандай айырмашылықтар бар?

Таспа құртар қалай қоректенеді?

Таспа құрттардың жыныс жүйесінің құрылысы мен ұрықтануы.

Қолданылатын әдебиеттер:

Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985.

Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969.

Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975.
Зертханалық жұмыс № 6.

Тақырыбы: Жұмыр құрттар типі.

Нематодтар класы. Жұмыр құрттардың жалпы сипаттамасымен танысу.

Нематодтар класының құрылыс ерекшеліктері.

Мақсаты: Аскариданың құрылысымен және тіршілік циклімен танысу.

Тапсырмалар:

Аскариданы сойып, оның анатомиялық құрылысын: ас қорыту, жыныс жүйесін анықтау. Аскариданың көлденең кесіндісі мен жұмыртқаларын микропрепараттар арқылы қарап, оларды сипаттап, құрылысының суретін салу.

Таспа және жұмыр құрттардың ұқсастықтары мен айырмашылықтары неде?

Алғашқы дене қуысы дегеніміз не?

Аскариданың бұлшық ет системасының өзгешеліктері қандай?

Аскариданың жүйке жүйесі мен зәр шығару жүйесінің өзгешеліктері қандай?

Жұмыр құрттардың маңызы.

Буылтық құрттардың жалпы сипаттамасы.

Көпқылтанды құрттар класы. Құмқазар мысалында көпқылтанды құрттардың құрылысы.

Мақсаты: Көпқылтандылар класының сыртқы құрылысымен танысу.

Тапсырмалар:

Буылтық құрттардың сыртқы құрылысын байқау. Денесінің дифференциациясына және үш бөлімге бөлінуіне, сегменттеріне көңіл бөлу керек. Тотальдық препараттан – бас бөлімнің (простомиум), дене бөлімінің, аналь бөлімінің (пигидий) құрылысын қарап, суретін салу. Параподийлернің құрылысымен танысып, суретін салу керек.

1. 
   Буылтық және жұмыр құрттардың сыртқы құрылысында қандай айырмашылықтар бар?
   
2. 
   Метамерия дегеніміз не? Гомономдық және гетерономдық метамерияның айырмашылықтары неде?
   
3. 
   Буылтық құрттардың жылжу жүйесінің күрделенуін немен түсіндіруге болады?
   
4. 
   Буылтық құрттардың сезім мүшелері қалай жетілген?
   
5. 
   Буылтық құрттардың денесінде қандай қуыс пайда болады?
   

Жауын құрты мысалында азқылтанды құрттар класының құрылыс ерекшеліктері. Тіршілік әрекеттері. Классификациясы.

Сүліктер класы. Сүліктердің медициналық маңызы.

Мақсаты: Жауын құртының сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Медициналық сүліктің дене құрылысымен танысып, ерекшеліктерін анықтау.

Тапсырмалар:

1. 
   Жауын құртының сыртқы пішінін көріп, суретін салу керек. Жауын құртын сойып, оның ішкі мүшелерінің орналасуын, құрылысын анықтап көріп, белгілеп, суретін салу. Жауын құртының көлденең кесіндісін микроскоппен қарап, оның дене қабаттарын ажырату және барлық белгілерін көрсетіп суретін салу.
   
2. 
   Сүліктің дене құрылысымен танысып, суретін салу. Сүлікті сойып, анатомиялық құрылысына қарап, ас қорыту, жүйке, жыныс, зәр шығару жүйелерін анықтап, суретін салу. Гистологиялық препараттардан сүліктің көлденең кесіндісін қарап, суретін салу.
   

1. 
   Целомның алғашқы дене қуысынан айырмашылығы неде?
   
2. 
   Мезодерманың дифференциациясы, оның буылтық құрттардағы туындылары.
   
3. 
   Буылтық құрттардың жүйке жүйесі мен зәр шығару жүйелері.
   
4. 
   Буылтық құрттардың табиғаттағы маңызы.
   
5. 
   Сүліктердің тіршілік ету типі және оның маңызы.
   
6. 
   Сүліктің ас қорыту жүйесінің ерекшеліктері.
   

Жүзім ұлуы мысалында бауыраяқтылар класының құрылыс ерекшеліктері. Классификациясы, таралуы.

Айқұлақ мысалында тақтажелбезектілердің құрылыс ерекшеліктері. Кластың кәсіптік өкілдері.

Мақсаты: Бауыраяқтылардың сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Тақтажелбезектілердің сыртқы және ішкі құрылысымен танысу.

Тапсырмалар:

1. 
   Ұлудың бақалшағының құрылысын қарап, оның бақалшақтың ішінде қалай орналасқанын көріп, оны сойып, ішкі мүшелерімен танысып, суретін салу керек.
   
2. 
   Тіссіз моллюсканың бақалшағының сыртқы және ішкі құрылысына қарап «құлпына» көңіл аудару. Тіссіз моллюсканың денесін сойып, анатомиялық құрылысын және мантиялық комплекс мүшелерін көріп суретін салу.
   

1. 
   Тақтажелбезектілердің бақалшағының құрылысы қандай?
   
2. 
   Мантиялық комплекс дегеніміз не және оның функциясы қандай?
   
3. 
   Тіссіз моллюсканың ас қорыту системасының өзгешеліктері және олардың қоректенуі.
   
4. 
   Моллюскалардың жүйке жүйесі қандай типке жатады?
   
5. 
   Бауыраяқтылардың денесінің симметриясы қандай?
   
6. 
   Моллюскаларға қандай сезім мүшелері тән?
   
7. 
   Моллюскалардың практикалық маңызы қандай?
   

Буынаяқтылардың жалпы сипаттамасы. Өзен шаяны.

Өзен шаянының және оның аяқтарының морфологиясымен танысу.

Төменгі сатыдағы шаянтәрізділер: циклоп, дафниялар.

Өзен шаянының дене бөлімдерін анықтап, сол бөлімдеріндегі орналасқан аяқтарының құрылысын көру керек. Өзен шаяндарының аяқтарын ұқыпты түрде жіктеп алып, оларды ретімен орналастырып, суретін салу.

Өзен шаянын сою. Ішкі мүшелерін қарау. Өзен шаянының бұлшық ет, ас қорыту, тыныс алу, қан айналу, жыныс, зәр шығару, жүйке жүйелерін көріп, сойылған өзен шаянының суретін салу.

Дафнияның ішкі және сыртқы құрылысымен танысып, суретін салып, белгілеу.

Циклоптың сыртқы құрылысымен танысып, денесінің сегменттелуіне, аяғының құрылысына, науплиальды көзіне көңіл аудару қажет. Ішкі құрылысын қарап, суретін салу.

Сұрақтар:

1. 
   Өзен шаянының сыртқы құрылысындағы буылтық құрттарға тән белгілер қандай?
   
2. 
   Буынаяқтылардың аяқтарының құрылысы және гомономдық немесе гетерономдық сегменттердің айырмашылықтары.
   
3. 
   Өзен шаяның ас қорыту жүйесінің ерекшеліктері қандай?
   
4. 
   Буылтық құрттармен салыстырғанда өзен шаянының қан айналу жүйесінде қандай өзгешеліктер пайда болды?
   
5. 
   Өзен шаянының тыныс алу жүйесі.
   
6. 
   Дафнияның тіршілік циклі.
   
7. 
   Дафнияның ұрпағындағы цикломорфоздық өзгеріс деген не?
   
8. 
   Ескекаяқтылардың көбеюі және табиғаттағы маңызы.
   

Өрмекшіәтәрізділердің жалпы сипаттамасымен танысу.

Өрмекшітәрізділердің сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері. Классификациясы.

Кенелердің паразитті түрлері.

Құршаяндардың сыртқы құрылысына қарап, денесінің сегменттелуін, хелицера аппаратын анықтап қарап, суретін салу. Сольпугалардың, жалған құршаяндардың, нағыз өрмекшілердің, кенелердің денесінің сыртқы құрылысын қарастырып, суретін салу.

1. 
   Хелицералылар тип тармағының негізгі белгілері неде?
   
2. 
   Қарапайым өрмекші тәрізділердің денесінің сегменттелуінің қандай ерекшеліктері бар?
   
3. 
   Жоғары сатыдағы өрмекші тәрізділер өкілдерінң денесінің сегменттелу ерекшелігі қандай?
   
4. 
   Өрмекші тәрізділердің практикалық маңызы қандай?
   

Насекомдар класы. Насекомдардың сыртқы құрылысы. Бунақденелінің денесінің морфологиясын оқып-үйрену. Тарақанның денесінің бөлімдерге бөлінуі. Қоректенуге байланысты ауыз аппараттарының типтері. Насекомдардың аяқтарын салыстырмалы түрде оқу. Мұртшалардың, аяқтардың, қанаттардың типтерін қарастыру.

Насекомдарың ішкі құрылысы. Насекомдардың дамуы. Толық түрленбей және толық түрленіп даму онтогенездері.

Мақсаты: Бунақденелілердің сыртқы құрылысының ерекшеліктерін қарастыру. Бунақденелілердің негізгі ауыз аппараттарын зерттеп білу. Бунақденелілердің аяқтарының және қанаттарының құрылысын сипаттап, морфофункционалдық әртүрлілігін көрсету. Бунақденелілердің ішкі анатомиялық құрылысымен танысу. Бунақденелілердің постэмбрионды дамуының өзгешелігімен танысу.

Тапсырмалар:

Насекомдардың сыртқы құрылысының ерекшеліктерін – бас, көкірек, құрсақ бөлімдерінің сегменттелуін талдау.

Қарапайым және специализацияланған ауыз аппараттарының құрылысын көріп, суретін салу.

Насекомдардың әртүрлі типтегі аяқтарының құрылысын қарап, бунақтарын бөлімдерге бөлшектеу және суретін салу. Әртүрлі қанаттардың типтерін қарап, жүйкеленуінің схемасына және ерекшеліктеріне көңіл бөліп, оларды белгілей отырып, суретін салу.

Насекомдарды сойып, ішкі мүшелер жүйелерін көріп суретін салу.

Насекомдардың екі түрлі даму типтерінің айырмашылықтарын, нимфаның, дернәсілдердің, қуыршақтардың құрылысындағы ерекшеліктерін және ересек түрінен айырмашылықтарын анықтау.

Насекомдардың басқа тип тармағының өкілдерімен салыстырғандағы айырмашылықтары мен ұқсастықтары.

Насекомдардың қанша жұп аяқтары бар және олар қалай орналасқан?

Абдоменде қандай аяқтар орналасқан?

Насекомдардың ауыз аппараттары қандай бөлшектерден тұрады?

Кеміргіш ауыз аппараттарының қандай ерекшеліктері бар?

Тесіп-сорғыш, сорғыш, жалағыш және басқа ауыз аппарат типтерінің айырмашылықтары мен ұқсастықтары неде?

Насекомдардың аяқтарының әртүрлі болуы неге байланысты?

Кеңірдек жүйесі қай ұрық жапырақшасының туындысы?

Насекомдардың зәр шығару мүшесі қандай?

Насекомдардың жүйке жүйесі қандай типке жатады?

Эмбрионды және постэмбрионды даму дегеніміз не?

Шала және толық түрленіп дамудың айырмашылықтары мен өзгешеліктері?

Метаморфоз дегеніміз не?

Толық түрленбей дамитын насекомдардың негізгі отрядтарымен танысу.

Анықтағышпен жұмыс істеуді үйрену. Толық түрленбей дамитын насекомдардың негізгі отрядтарымен танысу және коллекциядағы насекомдарды отрядтарға, тұқымдастарға дейін анықтай білу.

Насекомдар қандай үлкен екі класс тармағына бөлінеді?

Түзуқанаттылар, инеліктер отрядтарына тән белгілері қандай?

Жартылай қаттықанаттылар отрядына тән белгілер қандай?

Тарақандар отрядына тән белгілері қандай?

Қолданылатын әдебиеттер:

Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985.

Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969.

Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975.
Зертханалық жұмыс № 14.

Тақырыбы: Насекомдардың отрядтары.

Толық түрленіп дамитын насекомдардың негізгі отрядтарымен танысу.

Толық түрленіп дамитын насекомдардың негізгі отрядтарымен танысу және коллекциядағы насекомдарды отрядтарға, тұқымдастарға дейін анықтай білу.

Қоңыздар, қабыршаққанаттылар отрядтарына тән белгілері қандай?

Жарғаққанаттылар отрядына тән белгілері қандай?

Қосқанаттылар отрядына тән белгілері қандай?

Қоңыздар мен жартылай қаттықанаттылардың айырмашылықтары неде?

Қолданылатын әдебиеттер:

Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985.

Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969.

Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975.

Мамаев Б.М. и др. Определитель насекомых евпропейской части СССР. –М., 1976.
Зертханалық жұмыс № 15.

Тақырыбы: Екіншіауыздылар. Тікентерілілер типі.

Теңіз жұлдызының құрылысы.

Тікентерілілер типінің жалпы сипаттамасы.

Мақсаты: Тікентерілілердің сыртқы және ішкі құрлысымен танысу.

Тапсырмалар:

Теңіз жұлдызының сыртқы құрылысын сипаттағанда денесінің бес сәулелі симметриясына көңіл аудару. Теңіз жұлдызын сойып ішкі мүшелерінің құрылысын қарап, суретін салу. Теңіз кірпілерінің сыртқы құрылысымен танысу.

Тікентерілілердің денесінің симметриясы қандай?

Амбулакральды жүйесі қалай орналасқан? Оның қызметі қандай?

Тікентерілілердің зәр шығару жүйесі туралы не айтуға болады?

Тікентерілілердің эмбрионалдық дамуының ерекшеліктері қандай?

Тікентерілілерді неге екінші ауыздыларға жатқызады?

Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарының жүйесін ұйымдастыру және дамытудың негізгі мақсаты жоғары кәсіби білім беруде маман даярлаудың ғылыми деңгейін көтеру және оқуын ары қарай жалғастыру үшін талантты жастарды іріктеу, ғылыми-техникалық прогрестің жаңа жетістіктеріне, экономикалық ойлау мен мәдени дамуға қол жеткізу негізінде жоғары оқу орнында педагогикалық және ғылыми кадрлармен толықтыру.

СҒЗЖ орындалуының  негізгі  формасы – жетекші  жинақтап  бір қалыпқа  түсірген  тапсырмаларды  жеке-жеке орындау болып табылады. СҒЗЖ орындаудың  алғашқы  кезеңінде  студенттерді  зерттеудің  әдістері  мен  тәсілдеріне  үйрету  үшін  топтасып орындау  әдісін қолданады.

ҒЗЖ-ына  арналған  тапсырмаларды  келешегі  бар тақырыптар  бойынша  алған  жөн. Берілетін  тапсырмалардың  көлемі мен  мәнін студенттердің жеткен  жетістіктері  мен  бейімділіктеріне  қарай  бөлу  керек.

Студенттерді ҒЗЖ айналысуын барлық оқу кезеңінде үздіксіз қамтамасыз етуге міндетті. СҒЗЖ негізгі маңызды қағидасы айналысу тәсілі мен түрінің курстан курсқа, кафедрадан кафедраға, бір оқу саласынан келесі біріне, бір оқу түрі мен тапсырмасынан екінші бір түріне негізделеді. Мұнда негізгі зерттеу жұмысының қиындығы студенттердің оқу үрдісінде зерттеу қиындықтарын біртіндеп жоғарылатып отыру. Мысалы, студент бірінші және екінші курстарда бүтін және негізгі жұмыстардың жиынтығы мен жалпы ғылыми дайындық жасаудағы жаңашылдықпен, ғылыми жұмысты орындау қабілеті мен қарапайымдылығымен, өз қабілеті мен ғылыми жұмысты орындалуға негізделуі тиіс. Жоғарғы курстарда білімді, дағдыны ары қарай қалыптастыру, жетілдіру, бекіту, шығармашылық ойлауды дамыту және нақты міндеттерді шешуге, өз бетінше шешім қабылдауға, жүзеге асыруға үйрену, алынған  білімді тәрбиеде пайдалану, жеке тапсырмалар бойынша студенттердің өз бетінше ғылыми зерттеу жұмысы үдерісінде жүргізіледі. Бұдан басқа ғылыммен айналысатын студенттердің сонғы курстарда оқытушылар мен қызметкерлердің жетекшілігімен студенттердің шығармашылық ұжымы жоғары оқу орынындарының лабораториялары мен өндірістерде зерттеумен, жобалау-конструторлық талдамалармен айналысатын, оның ішінде кешенді дипломдық және курстық жобаларды орындаумен, кейін нәтижесі қызығушылық танытқан өндірістерге енгізетін ғылыми-техникалық отрядтарға қатысуы міндетті болып саналады.Бұл студенттерге нақты міндеттер мен олардың шешімін, жобасын жасауға және өздерінің ұсыныстарын тәжірибеде жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмысы міндетті есеп берумен, конференция, үйірме отырысында баяндаумен, курстық жұмыс және т.б жазумен аяқталады.

1. 
   Жер үсті-ауалы ортадағы тіршілікке бунақденелілердің адаптациялары.
   
2. 
   Сулы ортадағы тіршілікке бунақденелілердің адаптациялары.
   
3. 
   Су омыртқасыздарының экологиялық топтары.
   
4. 
   Омыртқасыздармен өсімдіктердің зақымдануы.
   
5. 
   Шаянтәрізділер класының түрлік алуан түрлілілігі.
   
6. 
   Ксилобионттардың комплексі.
   
7. 
   Тұщы су қоймаларының зоопланктоны.
   
8. 
   Су омыртқасыздарының әртүрлі топтарының тыныс алуға бейімделу ерекшеліктері.
   
9. 
   Бунақденелілер - өсімдіктердің тозаңдандырушылары.
   
10. 
    Қоңыздар – копрофагтар.
    
11. 
    Азықтық өсімдіктің бір түрінде тіршілік ететін бунақденелілердің түрлік құрамы.
    
12. 
    Мәдени өсімідктердің маңызды зиянкестері және олармен күрес жолдары.
    
13. 
    Ескі кесілген ағаштарда кездесетін омыртқасыздар.
    
14. 
    Инеліктер, олардың құрылысы, тіршілік әрекеттері, дамуы және маңызы.
    
15. 
    Бал арасы, олардың құрылысы, тіршілік әрекеттері және маңызы.
    
16. 
    Өрмекшілердің құрылыс ерекшеліктері және биологиясы, түрлік құрамы.
    
17. 
    Улы омыртқасыздар.
    
18. 
    Өсімдіктердің жарғаққанаттылармен тозаңдануы.
    
19. 
    Өсімдіктердің қосқанаттылармен тозаңдануы.
    
20. 
    Өсімдіктердің қатқылқанаттылармен тозаңдануы.
    
21. 
    Омыртқасыз жануарлардың қорғаныштық бейімделушіліктері.
    
22. 
    Қысқамұртты қосқанаттылардың түрлік құрамы.
    
23. 
    Жарғаққанаттылардың түрлік құрамы.
    
24. 
    Жартылай қатқылқанаттылардың түрлік құрамы.
    
25. 
    Қида кездесетін шыбындар.
    
26. 
    Тұщы су қоймаларының былқылдақденелілердің алуан түрлілігі.
    
27. 
    Насекомдар – энтомофагтар.
    
28. 
    Өзен шаянының құрылыс ерекшеліктері, тіршілік әрекеттері, дамуы және маңызы.
    
29. 
    Топырақты ортадағы тіршілікке бунақденелілердің бейімделушіліктері.
    
30. 
    Топырақ омыртқасыздарының экологиялық топтары.
    
31. 
    Топырақ қатқылқанаттыларының комплексі.
    
32. 
    Жауын құрттарының топырақ түзілісіндегі ролі.
    
33. 
    Былқылдақденелілердің құрылыққа бейімделушіліктері. Олардың өсімдік қалдықтарын ыдыратудағы маңызы.
    
34. 
    Топырақ әртүрлі мөлшерлі категориядағы омыртқасыздардың тіршілік ету ортасы ретінде.
    
35. 
    Топырақ кенелері, олардың топырақпен байланысы.
    
36. 
    Көпаяқтылардың тіршілік әрекеттері, олардың топырақтағы ролі.
    
37. 
    Аяққұйрықтылар, немесе коллемболалар – ұсақ топырақ буынаяқтылары.
    
38. 
    Қоғамдық бунақденелілер, олардың топырақпен байланысы.
    

5.1 Төменгі сатыдағы көпклеткалылар: Тақталылар типі, Губкалар типі және ішекқуыстылар типі.

Кестені толтыр.

Құрылыс ерекшеліктері	Тақталылар типі	Губкалар типі	Ішекқуыстылар типі
Симметрия
Құрылыс типі
Қоректену типі
Қозғалуы
Қорғануы
Ас қорытуы
Зәр шығаруы
Тыныс алуы
Заттардың тасымалдануы
Дене қуысы
Жыныс клеткалары
Көбеюі
Ұрықтануы

2 өздік жұмыс

5.2 Метамерия. Омыртқасыздардың гомо- және гетерономды сегментациясы.

5.3 Ұрық жапырақшалары. Энто-, экто- және мезодерма туындылары.

Кестені толтыр.

Жануарлардың құрылым деңгейлері	Ұрық жапырақшалары
	Энтодерма	Эктодерма	Мезодерма
Екіқабатты көпклеткалылар
Үшқабатты қуыссыздар және алғашқықуысыт көпклеткалылар
Үшқабатты екіншіқуысты көпклеткалылар

4 өздік жұмыс

5.4 Гомологиялық мүшелердің олигомеризациясы және полимеризациясы.