Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Тарих және саяси-әлеуметтік ғылымдар» сериясы, №1(72), 2022 ж. 66
Қорыта айтқанда, Анадолыдан Бағдатқа дейін салынатын теміржол жобасы әлемдік империялардың
назарын өзіне аудара алды. Әлемдік империялар бұл жолдың қызметі әр түрлі саяси мәселелерді тудыруы
мүмкін деп топшылады. Сондықтан, мұның салынуына кейбір империялар қарсылық білдірді. Ал
Германия жолды салып бітіруді қолады. Себебі, Бағдат теміржолының салыну жобасының Осман
империясы мен Германия үшін халықаралық саяси маңыздылығы өте зор болды. Соның негізінде Осман
империясы Германияға құшағын кең ашты. Бағдат теміржолын салу мен оны пайдалануда империя-
лардың бір-бірімен саяси достық қатынастары одан да тереңдей түсті. Екі мемлекеттің әсіресе Герман
империясының халықаралық қатынастардағы рөлі артты. Теміржол жобасын жүзеге асыру кезінде
әлемдік империялардың Осман империясына деген саяси көзқарастары өзгерді, оған құрмет көрсете
бастады. Халықаралық қатынастарда Осман империясының тұралап қалған саяси беделі қайта көтеріле
бастады. Ал Германия болса халықаралық саяси кеңістікте қуатты империя екенін көрсетті. Осман
империясында Берлин-Бағдат теміржолының салынуы Осман империясының модернизациялануына
алып келді. Мұның барлығы екі мемлекеттің саяси одақтастық қатынастарын биік шыңдарға көтерді.
Бағдат теміржолының әлемдік масштабтағы орасан зор жобасы Германияға өз мақсатына жетуге,
атап айтқанда халықаралық қатынастарда ықпал ету аясын барынша кеңейтуге мүмкіндік берді. Теміржол
құрылысының бүкіл процесі Германия мен Осман империясының Бірінші дүниежүзілік соғыс
қарсаңында одақ құруға негіз қалауға мүмкіндік беретін қолайлы жағдайды жасады деп айтуға болады.
Ең маңыздысы, ХІХ-ХХ ғасырлардың тоғысында жүзеге асырылған Бағдат теміржолының құрылысы
кезінде туындаған тартыстар мен оның қызметінің шығысқа қарай кеңеюі империялар арасында үлкен бір
соғыстың басталуына ықпал еткен ең үлкен саяси процесс ретінде танылды. Бағдат теміржолының
салынуы мен оның пайдалануынан кейін туған халықаралық қатынастардың шиеленісі әлемдік
империализмді дағдарысқа ұшыратқан негізгі факторлардың бірі саналды. Мұндай факторлар болашақта
еуропалық державалар арасында Бірінші Дүниежүзілік соғыстың орын алуына әкеп соқты.
References: 1. British Documents on Foreign Affairs: Reports and Papers from the Foreign Office Confidential Print, The Ottoman Empire. General Ed. Kenneth Bourne and Cameron Watt. – Maryland: University Publications of America. 1984. T. 36. 2. Antoine H. Les Provinces arabes de L'Empire Оttoman aux AMAЕ de France 1793-1918. – Beyrouth: Les Éditions Universitaires du Liban, 1988. – 536 p. 3. Grothe Hugo. Die asiatische Türkei und die deutschen Interessen. – Halle: Gebauer-Schwetschke, 1913. – 62 s. 4. Rohrbach Paul. Die Bagdadbahn. – Berlin: Wiegandt-Grieben,1911. – 90 s 5. Sitki Bekir. Das Bagdadbahn Problem 1890-1903. – Freiburg: Bresgau, 1935. – 175 s 6. Murat Özyüksel. Osmanlı-alman ilişkilerinde Anadolu-Bagdat demiryolları. – İstanbul: Arba, 1988. – 306 s. 7. Kochwasser, Friedrich H.: Das Deutsche Reich und der Bau der Bagdad-Bahn. In: Kochwasser, Friedrich K./Roemer, Hans R.(Hg.): Araber und Deutsche. Begegnungen in einem Jahrtausend. Tübingen/Basel 1974, - S. 294-349. 8. Edward Mead Earle. Turkey, the great powers, and the Bagdad Railway: a study in imperialism. – Charleston: Nabu Press, 2010, - 390 p. 9. Schäfer Carl Anton. Die Entwicklung der Bagdadbahnpolitik, – Weimar: 1916 – 78 s. 10. McMurray, Jonathan S. "Distant Ties: Germany, the Ottoman Empire, and the Construction of the Baghdad Railway", - Westport: Praeger, 2001. – 168 р. 11. Winterstetten, Karl Berlin-Bagdad, neue Ziele mitteleuropäischer Politik. – München: Aufl Lehmann, 1915. – 80 s. 12. Hüber, Reinhard: Die Bagdadbahn. – Berlin: Junker u. Dünnhaupt, – 1943. – 126 s. 13. Anton Mohr. Der Kampf um Türkisch-Asien: die Bagdadbahn. – Meißen : Klinkicht 1919 – 160 s. 14. Sean McMeekin. The Berlin-Baghdad Express: The Ottoman Empire and Germany's Bid for World Power. – Cambridge: Harvard University Press. 2010. – 490 р. 15. Ibbeken, Rudolf: Das aussenpolitische Problem Staat und wirtschaft in der deutschen Reichspolitik 1880- 1914. Untersuchungen über:Kolonialpolitik, internationale Finanzpolitik, Handelsvertraege und die Bagdadbahn, Schleswig, 1928. – 285 s. 16. Kampen, Wilhelm. Studien zur deutschen Türkeipolitik in der Zeit Wilhelms II. Phil. Diss. 1968. – 551 s. 17. Stiebel T. Der deutsche Lokomotivführer im Weltkriege. – Berlin: Georg Koenig-Verlag, 1919. – 218 s
ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №1(72), 2022 г. 67
18. Ülman, Halûk: Birinci Dünya Savaşma Giden Yol,– Istanbul: İMGE KİTABEVİ YAYINLARI. 2002. – 389 s. 19. Buzan B., Lawson G. The Global Transformation: The Nineteenth Century and the Making of Modern International Relations / International Studies Quarterly, №57, 2013. – Pp. 620 – 634 20. Christensen P. H. Germany and the Ottoman Railways: Art, Empire, and Infrastructure. – Yale University Press, 2017. – 204 p. 21. Jastrow M. The War and the Bagdad Railway. – J.B. Lippincott company, 1917. – 173 p. Список использованной литературы: 1. Британские документы по иностранным делам: Отчеты и документы из Конфиденциальной печати Министерства иностранных дел, Османская империя. Общее изд. Кеннет Борн и Кэмерон Уотт. – Мэриленд: University Publications of America. 1984. Т. 36. 2. Антуан Х. Арабские провинции империи Османской Империи во Франции 1793-1918. – Бейрут: Университетские учреждения Ливана, 1988. – 536 с. 3. Грот Хьюго. Умри в азиатской Турции и умри в немецком интересе. – Галле: Гебауэр-Шветчке, 1913. – 62 с. 4. Рорбах Пауль. Умереть на Багдадбане. – Берлин: Вигандт-Грибен, 1911. – 90 с 5. Ситки Бекир. Проблема Багдадбана, 1890-1903. – Фрайбург: Бресгау, 1935. – 175 с 6. Мурат Озюксель. Османлы-альман илишкилеринде Анадолу-Багдат демирьоллары. – Стамбул: Арба, 1988. – 306 с. 7. Кочвассер, Фридрих Х.: Немецкий рейх и Бау-дер-Багдад-Бан. В: Кочвассер, Фридрих К. / Ремер, Ханс Р. (Hg.): Арабский и немецкий языки. Бегегнунген в эйнем Яртаузенде. Тюбинген/Базель, 1974. – С. 294-349. 8. Эдвард Мид Эрл. Турция, великие державы и Багдадская железная дорога: исследование империализма. – Чарльстон: Набу Пресс, 2010. – 390 с. 9. Шефер Карл Антон. Die Entwicklung der Bagdadbahnpolitik, – Веймар: 1916. – 78 с. 10. МакМюррей, Джонатан С. "Дальние связи: Германия, Османская империя и строительство Багдадской железной дороги", - Вестпорт: Praeger, 2001. – 168 с. 11. Винтерштеттен, Карл Берлин-Багдад, Новая европейская политика. – Мюнхен: Aufl Lehmann, 1915, – 80 с. 12. Хюбер, Рейнхард: "Багдадбан". – Берлин: Юнкер у. Дюннхаупт, – 1943. – 126 с. 13. Антон Мор. Der Kampf um Turkisch-Asien: die Bagdadbahn. – Мейсен : Клинкихт, 1919. – 160 с. 14. Шон МаКмикин. Экспресс Берлин-Багдад: Османская империя и стремление Германии к мировому господству. - Кембридж: Издательство Гарвардского университета. 2010. – 490 р. 15. Иббекен, Рудольф: Проблема политики государства и государства в немецкой политике рейха 1880-1914. Untersuchungen über: Колониальная политика, международная финансовая политика, Handelsvertraege und die Bagdadbahn, Шлезвиг, 1928. – 285 с. 16. Кампен, Вильгельм. Studien zur deutschen Turkeipolitik в der Zeit Вильгельм II. Фил. Дисс. 1968. – 551 с. 17. Штибель Т. Немецкий локомотивфюрер Вельткриге. – Берлин: Георг Кениг-Верлаг, 1919. – 218 с 18. Ульман, Халук: Биринчи Дюня Савашма Гиден Йол, – Стамбул: ИМГЕ КИТАБЕВИ ЯИНЛАРИ. 2002. – 389 с. 19. Бузан Б., Лоусон Г. Глобальная трансформация: Девятнадцатый век и становление современных международных отношений / International Studies Quarterly, №57, 2013. – С. 620 – 634 20. Кристенсен П. Х. Германия и османские железные дороги: искусство, империя и инфраструктура. – Издательство Йельского университета, 2017. – 204 с. 21. Ястроу М. Война и Багдадская железная дорога. – J.B. Lippincott company, 1917. – 173 с.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Тарих және саяси-әлеуметтік ғылымдар» сериясы, №1(72), 2022 ж. 68