Тэма № 7. Раман-эпапея Алоіса Ірасэка „Ф.Л.Век“

Тэма № 7. Раман-эпапея Алоіса Ірасэка „Ф.Л.Век“

Алоіс Ірасэк з’яўляецца стваральнікам чэшскай гістарычнай белетрыстыкі. Дэмакратычныя ўяўленні пісьменніка аб гісторыі ў сваёй аснове базуюцца на канцэпцыі Палацкага. Творчасць Ірасэка ахоплівае перыяд ад міфалагічных часоў да эпохі пісьменніцкай маладосці. Аўтар у асноўным засяроджаны на 3-х перыядах чэшскай гісторыі:

• 
  гусіцтва;
  
• 
  пабелагорскі перыяд;
  
• 
  перыяд нацыянальнага адраджэння.
  

Ірасэк актыўна шукаў новыя формы чэшскага гістарычнага раману, які да яго не атрымаў асаблівага развіцця ў чэшскай літаратуры. Пісьменнік абапіраўся на раманістыку В. Скота і Б. Тршебізскага, што адчуваецца ў першых спробах чэшскага аўтара ў русле гістарычнага рамана. Ірасэк марыў гарманізаваць гістарычны і мастацкі аспекты. Ён хацеў прымірыць праўду і вымысел, захаваць каларыт часу. Узорам для яго быў Леў Талстой. Ірасэк імкнуўся, каб ў яго творах, як у раманах Талстога, гістарычныя падзеі сталі арганічнай часткай аповеду. Актуальнай для чэшскага пісьменніка была праблема сэнсу і ролі гістарычнага раману ў сучасным яму грамадстве. Ён хацеў пераадолець непраўдападобнасць гістарычных стылізацый і падыйсці да рэальнага адлюстравання мінулага Чэхіі.

Першапачаткова ў сваіх раманах Ірасэк звяртаецца да нейкіх вузкалакалізаваных падзей (“Псаглаўцы”). Часта ён стварае проста баладныя вобразы гісторыі жыцця і барацьбы сялянскага люду за сацыяльную справядлівасць. Але заўсёды пісьменнік стараецца паказаць два бакі эпохі: сацыяльны і духоўны, дэталёва апісаць не толькі падзеі і каларыт, але даць гісторыю ідэй, думак, абмаляваць нацыянальны характар і ментальнасць таго часу, да якога звяртаецца.

Паступова чэшскі пісьменнік эвалюцыянуе ад малых жанравых форм да буйных. Нават шматтомныя гістарычныя цыклы перарастаюць ў нацыянальныя эпапеі, у адлюстраванне народных рухаў, якія ахопліваюць цэлыя дзесяцігоддзі. У 90-я гг. у яго творчасці з’яўляецца жанр рамана-хронікі, да якога і належыць пяцітомны раман “Ф. Л. Век” (1888—1906). Ірасэк апісвае культурнае і сацыяльна-палітычнае жыццё эпохі нацыянальнага адраджэння ў Чэхіі. Ён упэўнены, што галоўным носьбітам нацыянальанга жыцця, захавальнікам традыцый і мовы выступае чэшскі народ. Эпапея раскрывае нацыянальнае адраджэнне як перыяд абуджэння ўсёй нацыі. У творы асветлены асноўныя праблемы гэтага часу: працэс фарміравання чэшскай нацыі, станаўленне капіталістычных адносін. Аўтар выкарыстоўвае ў якасці фону міжнародныя падзеі таго часу. У жанравых адносінах “Ф. Л. Век” – сямейная хроніка. У цэнтры ўвагі гісторыя жыцця купца Века. Паралельна ўвасабляюцца галоўныя падзеі канца ХVІІІ—пачатку ХІХ стагоддзяў. У рамане шырока падаецца панарама жыцця тых часоў: апісваюцца прадстаўнікі ўсіх саслоў’яў чэшскага грамадства, вялікая колькасць чалавечых тыпаў. Падрабязна даюцца іх партрэты і характарыстыкі. Сярод персанажаў рамана шмат рэальных гістарычных асоб. На яго старонках дзейнічаюць вядомыя ў той час пісьменнікі, паэты, вучоныя, кампазітары, выдаўцы, артысты, драматургі, палкаводцы (Моцарт, Сувораў, Там, Добраўскі, Добнэр, Пельцэль, Прахазка, Выдра, Крамерыус і інш). Аўтар цікава ўплятае ў аповед іх асабістае жыццё, факты біяграфіі і гістарычна значныя ўчынкі. Большасць сапраўдных гістарычных асоб у рамане ўвасабляе тыповыя рысы чэшскага народа. Ірасэк апісвае маленькі гарадзішка Добрушку і вялікую Прагу, тэатры і бенедыктынскі манастыр, літаратурныя салоны, музычныя вечары і шмат чаго іншага. «Малыя», невядомыя нікому людзі, жыхары вёсак і вёсачак, маленькіх правінцыяльных гарадоў таксама цікавяць аўтара і старанна характарызуюцца пісьменнікам.

Невыпадковым бачыцца і перанясенне падзей у правінцыяльны горад, таму што Прага была шматмоўнай, а патрыярхальныя нацыянальныя традыці захоўваліся менавіта ў такіх малых гарадочках, якія і адыгралі рашаючую ролю ў развіцці і распаўсюджванні нацыянальнага адраджэння ў Чэхіі.

Вобраз галоўнага героя мае рэальныя карані: у 1769—1847 гг. жыў добрушскі купец Францішак Гек, якога пісьменнік вывеў пад прозвішчам Век. На самой справе Гек быў не проста патрыятычна настроеным чалавекам, а паэтам, чые творы ў 1907—1924 гг. гісторык літаратуры Якубец сабраў ў трохтомнік. Францішак Век паказаны ў эпапеі ў асабістай і грамадскай эвалюцыі. Патрыятычная дзейнасць Века набывае новыя формы, становіцца больш дакладнай. Ён асэнсоўвае, што служыць свайму народу можна на любой ніве. Гэтаму вельмі садзейнічае сяброўства галоўнага героя з Крамерыусам.

Алоіс Ірасэк рэалістычна аднаўляе ў рамане-эпапеі “Ф. Л. Век” найбольш характэрныя тэндэнцыі, якія адыгралі значную ролю ў развіцці чэшскай нацыі. Раман уяўляе сабой эпічны твор, у якім раскрываецца вялікі гістарычны канфлікт. Трэба адзначыць вастрыню, драматызм сюжэта, імкненне пісьменніка выявіць сацыяльную абумоўленасць падзей і характараў. Аўтар да дробязяў апісвае будзённае жыццё чэшскіх сялян, інтэлігенцыі, творчай эліты. Разам з тым яму ўдаецца ўзвысіць іх вобразы да гераічных, таму што яго героі жывуць інтарэсамі сваёй нацыі і народа. Асаблівасць стыля Ірасэка ў тым, што ўнутраны мір персанажаў, іх пачуцці і думкі ён перадае праз дзеянні і рэальныя ўчынкі.

Вялікую ролю ў стварэнні гістарычнага каларыта адыгрывае лексіка. У эпапеі шмат слоў, якія азначаюць назвы старадаўніх прадметаў, частак касцюма, зброю, пасады і г. д. Аднак аўтару ўдаецца пазбегнуць празмернай архаізацыі мовы. Індывідуалізавана мова героеў рамана. Цікавае і гістарычна праўдзівае раскрыццё самых значных этапаў чэшскай гісторыі, вера ў творчы патэнцыял чэшскай нацыі, мастацкі дасканалая манера аповеду робяць Алоіса Ірасэка адным з самых любімых чытачамі гістарычных раманістаў ХІХ стагоддзя.
Пытанні для кантролю

1. 
   Канцэпцыя гісторыі Ірасэка і яе ўвасабленне ў эпапеі “Ф. Л. Век”.
   
2. 
   Раман “Ф. Л. Век” як шыракамаштабная карціна культурнага і сацыяльна-палітычнага жыцця Чэхіі эпохі нацыянальнага адраджэння.
   
3. 
   Гістарычныя падзеі і гістарычныя асобы ў рамане “Ф. Л. Век”.
   
4. 
   Жанравая адметнасць рамана “Ф. Л. Век”.
   
5. 
   Руская тэма ў эпапеі.
   
6. 
   Праблематыка рамана-хронікі. Асноўныя тэмы і матывы ў творы.
   
7. 
   Вобраз Ф.Л.Века. Прататып перасанажу. Асабістая і грамадзянская эвалюцыя героя.
   
8. 
   Вобраз чэшскага драматурга Вацлава Тама. Трагічнасць лёсу героя.
   
9. 
   Вобраз патэра Врбы. Яго значэнне ў рамане.
   
10. 
    Алоіс Ірасэк як зачынальнік жанру гістарычнага раману ў чэшскай літаратуры. Папярэднія спробы чэшскіх аўтараў у названым кірунку.
    
11. 
    Ірасэк і традыціі еўрапейскага гістарычнага раману.
    
12. 
    Мастацкія асаблівасці рамана-хронікі “Ф. Л. Век”.
    

Кузнецова Р. История чешской литературы. М., 1987.

Очерки истории чешской литературы XIX- XX вв. М., 1963.
Dějiny české literatury. Sv.3. Praha, 1959.

Dějiny české literatury. Praha, 1959-60.

Česká literatura od počatků k dnešku. Praha, 1998.

Hrabák J, Jeřabek D, Tichá Z. Průvodce po dějinach české literatury. Praha, 1984.

Novák A. Dějiny českého písemnictví. Praha, 1994.

Přehledné dějiny literatury. Dějiny české a slovenské literatury s přehledem vývojovych tendencí světové literatury do první světové války. Praha, 1992.

Vlček J. Dějiny české literatury. Praha, 1960.
Lexikon české literatury: Osobnosti, díla, instituce. Praha, 1985, t.1; 1993, t.2.

Panorama české literatury. Olomouc, 1994.

Slovník českých spisovatelů. Praha, 1964.

Št´astný R. Čeští spisovatelé deseti století. Slovník českých spisovatelů od nejstarších dob do počatku 20 století.Praha, 1974.

Janačková J. Český roman sklonku 19 století. Praha, 1967.

Janačková J. Stoletou alejí. O české proze minulého století. Praha, 1985.