З. С. КҮзекова қазақ тілі жаттығулар Екінші басылым Астана 2019
жүктеу/скачать 1.43 Mb. Pdf көрінісі
|
| Назар аударыңыз!
Шарт мәнді конструкцияның үш түрі бар: 1) реалды шарт мәнді құрылым 2) потенциалды шарт мәнді құрылым 3) ирреалды шарт мәнді құрылым. Реалды шарт мәнді құрылымда шарт орындалуы мүмкін, оны жүзеге асыруға болады. Мысалы: Егер менің басым ауырып тұрса, мен сабаққа бармаймын. Потенциалды шарт мәнді құрылымда шарт таңдауға негізделген. «Егер жаңбыр бастал- са, біз экскурсияға бармаймыз» деген. Сөйлемде екі мүмкіндік бар: жаңбыр басталады – жаңбыр басталмайды. Жаңбыр басты сөйлемдегі экскурсияға барамыз – бармаймыз деген әрекеттің жүзеге асуы нақ осы жағдай-шартқа байланысты. Үшінші түрі – ирреалды шарт мәнді құрылымда сөйлеуші баяндаған оқиға орындал- майды. Бұл түрінде қолданылатын егер де жалғаулығы оқиғаның, құбылыстың, әрекеттің ирреалды екендігін көрсетеді. Егер де біз Маржанға көмектескенімізде, ол барлық емтиха- нын тапсырар еді, - деген сөйлемдегі басты бөлігіндегі әрекет орындалмай қалды. Маржан емтихан тапсырмады, шарт орындалған жоқ: Маржанға ешкім көмектескен жоқ. Шарт мәнді қатынас жай сөйлемде де зат есімнің септік жалғаулары тұлғаларымен беріледі. Шарт мәнді жай сөйлемдерді егер сөзін қолдана отырып, күрделі сөйлемге оңай алмастыруға болады. Мысалы: Сіздің көмегіңізсіз мен курс жұмысын жаза алмас едім. – Егер сіз маған көмектеспегеніңізде, мен курс жұмысын жаза алмас едім. Жай сөйлемде зат есім бір нәрсенің жоқтығы, бар екендігі әрекеттің жүзеге асуының шартын білдіреді. Мысалы: Еңбексіз мал таппайсың, Деканның рұқсатынсыз мен емтихандарды алдын-ала тапсыра алмаймын. Өрт болған жағдайда 01-ге звондаңыз. Самолет кешіккен жағдайда жолаушыларға қонақ үйден орын беріледі. Қажет болған жағдайда маған хабарласыңыз. жүктеу/скачать 1.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|