Законы 10-е издание москва бином. Лаборатория знаний 2010 3
Денелердің көлденең өлшемінің теңдігі
жүктеу/скачать 2.75 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7.4-сурет 213 Уакыттың баяулауы
|
Денелердің көлденең өлшемінің теңдігі Денелердің көлденең өлшемін əртүрлі инерциялық санақ жүйелерінде салыстырудан бастайық. К жəне К'-инерциялық санақ жүйелері болсын, олардың жəне өстepi бiр- бiрiне параллель жəне бiр жүйенің екiнші жүйеге қатысты қозғалысының бағытына перпендикуляр (7.4-сурет), əpi К'-жүйенің О' басы К-жүйенің О басы арқылы өтетін тузу бойымен қозғалады; жəне өстерiнің бойына ОА жəне ОA' шыбықтар орналастырылады, олар метрдің осы санақ жүйелерінің əрбiреуiндегi эталондары. Eндi жəне өстepi бiрдей түскен кезде сол жақтағы шыбықтың жоғарғы шетi К-жүйенің өсiнде белгi тастады делiк. Осы белгi оң жақтaғы шыбықтың жоғарғы шетi болып табылатын А нүктесімен бiрдей түсе ала ма екен? Салыстырмалық принцип бұл сұраққа бiрден жауап бередi. Егер мысалы, бiр шыбықтың ұзындығы екiншiciнен қысқарақ болып шықты делiқ, онда қысқарақ болып шыққан көлденең өлшем бойынша бiр инерциялық санақ жүйесiн екiншi жүйеден ажырата алатын болар едiк. Бірақ бұл салыстырмалық принципiне қайшы. Осыдан, денелердің көлденең өлшемінің барлық инерциялық санақ жүйелерінде бiрдей болатындығы шығады. Сонымен қатар К'-жəне К- жүйелерінің санақ бастарын көрсетiлгендей түрде таңдап алғанда кез келген нүктенің немесе оқиғаның у' жəне у координаттарының бiрдей түсетіндiгiн көрсетедi, яғни . (7.3) Бұл қатынас координатгардың iздеп отырған түрлендiрулерінің бiрi болып табылады. 7.4-сурет 213 Уакыттың баяулауы Келесi қарастыратын мəселе – түрліше санақ жүйелерінде уақыттың өтуін салыстыру. Уақыт сағаттармен өлшенедi, ал сағат қандай да бiр периодтық процесс пайдаланылатын кез келген құрал. Сондықтан да салыстырмалылық теориясыңда инерциялық санақ жүйелерінде барлық жағынан бiрдей болатын сағаттардың жүрістерiн салыстыру қабылданған. Бұл мəселенi шешудің ең қарапайым жолы: ойша қойылған (жалпы мүмкін болатын) тəжірибенің көмегіне сүйену. Бұл үшін жарық сағатын - екі ұшында айналар орналасқан жəне олардың арасында қысқа жарық импульсы «жүгipiп» жүретiн шыбықты алайық. Мұндай сағаттың периоды жарық импульсінің шыбықтың белгiлi бiр шетiне екі рет жетіп үлгеретiн уақыт интервалына тең болады. Одан əpi бiр-бiрiне қатысты V жылдамдықпен қозғалатын екі инерциялық К' жəне К-санақ жүйесiн алдық делiк. АВ жарық сағаты К'-жүйеде тыныштықта жəне оның К- жүйеге қатысты қозғалысы бағытына перпендикуляр орналасқан болсын (10.5-сурет). Ендi осы сағаттың жүрісiн екі санақ жүйесiнде де: К' жəне Қ бақылайық. К'-жүйеде сағат қозғалмайды, оның периоды: ∆ 2 / мұндағы, − айналардың ара қашықтығы, жарық жылдамдығы. Сағат К-жүйеге қатысты қозғалыста болса да, айналардың арақашықтығы , себебi денелердің көлденең өлшемдері барлық инерциялық санақ жүйелерінде бiрдей. Бірақ жарық импульсінің бұл жүйедегi жолы басқаша, сынық-сынық болады (7.5-сурет): жарық импульсі төменгі айнадан жоғары айнаға жетем дегенше, ол оңға қарай қайсыбiр қашықтыққа ығысып үлгередi жəне т.с.с. Сондықтан жарық импульсы төменгі айнаға қайтып оралу үшін К-жүйеде үлкенiрек қашықтықты өтедi, бірақ сол жылдамдықпен таралады. Демек сағат тыныштықта тұрғанғa қарағанда жарық бұған көбiрек уақыт жiбередi. Сондықтан қозғалыстағы сағаттың периоды ұзарады – ол К жүйеге қатысты баяуырақ жүреді. Қозғалыстағы сағаттың К-жүйедегi периодын ∆ арқылы белгiлейiк. АВ'А' тiкбұрышты үшбұрыштан (7.5-сурет ∆ /2 ∆ /2 екендiгi шығaды, бұдан: ∆ 2 / / 1 / . 2 / ∆ болатындықтан: ∆ ∆ , (7.4) жүктеу/скачать 2.75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|