Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
ámeliyatti ótew dáwirinde tómendegilerge boysiniwi tiyis
жүктеу/скачать 4.06 Mb.
|
| ámeliyatti ótew dáwirinde tómendegilerge boysiniwi tiyis:
-ámeliyat dástúrinde kórsetilgen barliq waziypalardi orinlaw; -ámeliyat ótkeriletuǵin kárxanalardiń ishki miynet tártip qaǵiydalarina boysiniwi; -miynetti qorǵaw texnika qáwipsizligi hám sanitariya qaǵiydalarin oqip, oǵan ámel etiw; -ámeliyat dáwirinde kúndelik dápteri barqulla qasinda boliwi hám orinlanatuǵin jumislardi jazip bariw; -ámeliyat ótip bolǵannan soń, studentler ámeliyat dáwirinde orinlanatuǵin jumislar ústinen esabat jazip, (3 qosimsha) oni awil xojaliq ónimlerin saqlaw hám qayta islew kafedrasinda qorǵaydi. Esabatti bahalawda toplanǵan maǵliwmatlar sapasi, mazmuni hám basqa kórsetkishler itibarǵa alinadi. Óz waziypasina juwapkershilik penen qaramaǵan yamasa miynet tártibin buzǵan studentke qarata kárxana juwapkershiligi jaza qollawi yamasa studentler qatarinan shiǵariliwina usinis beriwi múmkin. Ámeliyat dástúriniń orinlamaǵan, basshilarda keri jaǵdaylar payda bolǵan yamasa esabatti qaniǵarsiz bahaǵa qorǵagan student ámeliyatqa qayta jiberiledi yamasa oqiwdan shetletiledi. 1840 jilda olmaniyaliq ximik alim Yustis Libixdiń “ Ximiyaniń diyqanshiliq hám fiziologiyaǵa usinisi ” atli kitabi baspadan shiqti hám judá tezlikde dunya boylap tarqaldi. Ol 1848 jilǵa deyin Olmaniya hám Ulli Britaniyada tórt márteden, Amriko hám Farangistonda eki marteden hám Daniya, Italiya, Polsha hám Rossiyada bir márteden baspadan shiqti. Kitabda aziqlaniwdiń “shirindi teoriyasi ” qatti tanqid qilinǵan hám ósimlikleridiń mineral aziqlaniwina teoriyasi suwretlengen bolip, ósimliklerdiń mineral azqilaniwina tiyisli kóz qaraslardi tubden ózgeriwine sebep boladi. Libix birdeylikdi (bir maydanǵa turaqli birdey egin egiw) jaǵdayinda topiraq ónimdarliǵiniń paseyip bariwi sebeblerin isenimli turde tusindirip berdi hám óziniń ónimdarliǵin saqlaw hám kóteriw ushin topiraqlardi tóginlew tiyisli haqqindaǵi teoriyani tusindirdi. Bul teoriya topiraqdan alinǵan barliq mineral zatlardi topiraqqa qaytarip beriw tiyisligin tiykarlapan edi.(Diyqanshiliq pánindegi qaytarip beriw nizami esleń) Libix diyqanshiliqda zatlar aylanisi sanali turde basqariw tiyisligin,sebebi oniń buziliwi topiraq ónimdarliǵiniń paseyiwine alip keliwi haqqindaǵi pikrdi birinshi bolip aytti. Ilgeri surilgen pikrde azotli tóginlerge itibar bermeslik (Libix ol dawirde barliq ósimlikler azotti hawadan ózlestiredi, degen pikr tárepdari edi), dárisdiń ornina kuydirib kuldi isletiw, topiraqdan ósimlik tárepinen alip shiǵip ketiletuǵin barliq elementlerdi (soniń menen birge kremniy siyaqlilardi da) qaytarip beriw, tóginlerdi tekǵana juda qiyin eriytuǵin formalarinda qollaw ( bul máselede ol bir neshe ximiyaliq birikpelerdi usinis qilǵan) siyaqli naduris fikrler hám bar edi. Aytip ótilgen kemshilikler hám qatelikler Libixdiń shákirtleri hám abtordiń qarsiliqlarina ushradi hám tezde duzetildi.Sol zat diqqatqa ilayiq, qateliklerdiń kópshiligi Libixdiń ózi duzetti. Alimniń asiqqanh isleri kóplep Qarama qarsiliqlarpa usrapan bolsada, agroximiya pániniń tezlik penen rawajlaniwinina sebep boldi Libixdiń usinis tiykarinda angliyaniń Rotamsted stantsiyasinda 1843 jilda birinshi jasalma mineral tógin-superfosfat (suyek taqaninan sulfat kislota jardeminda islew jardeminde joli menen) alindi.Keyinshelik, 1857 jilda Saksonyaniń Stasfurt qalasi jaqininda kaliy duzlari káni tabildi hám 1861 jilda oni qayta islep tógin aliw boyisha birinshi zavod iske tusirildi. Biraq azotli tóginler máselesi waqtinsha isletiliwinshe qalaberedi.Yarim asir dawaminda Chili dunya diyqanlarin azot penen táminleydi (tabiiy Chili selitrasi menen), biraq XIX ásirdiń aqirina kelib oniń hám shegi bar ekenligi sezilip qaldi. Uzaq urinislardan keyin Friy Gaber birinshi marte sintetik ammiakdi payda qiladi.1916 jilda qaniyge Karl Bas birinshi sintetik ammiak zavodin iske tusirdi.Ulken áhemiyetke iye bolǵanliǵi sebepli hár eki is hám xalqaro Nobel siyliǵina iye boldi. К.А.Тimiriyazov Livixdiń pánge qosqan xizmetlerine duris baha berib «Ahemiyetin sheklewge bolǵan hár qanday urinislardan qatti názer, Livixdiń aziqliq elementlerdi topiraqqa qaytarip beriw haqqindaǵi ilimniń pánniń eń ulli jetiskenliklerinen biri» degen edi. Soniń usin hám Yustis Livix agroximiya pániniń tiykarshisi esaplanadi. Mine usi dáwirden baslap agroximiyaliq izlenisler keń kólemde jolǵa qoyila baslandi. жүктеу/скачать 4.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|