Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
жүктеу/скачать 4.06 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Аyrim eginler quramindaǵi suw hám qurǵaq zatlardiń qatnasi
| Sorawlar
1. Agroximiya pániniń rawajlanıwında ules qosqan ullı ilimpazlar? 2. Orta Aziyada agroximiyadan ilimiy tájiriybeler jurgiziw jollari ? 3. Awıl xojalıǵı eginleriniń azıqlıq elementlerine hár qıylı talapshanlıǵı qanday? 5-Tema. Ósimliklerdiń aziqlaniwina tiyisli teoriyalardiń rawajlaniwi Reje 1. Ósimliklerdiń aziqlaniwina tiyisli teoriyalardiń rawajlaniwi 2. Ósimliklerdiń mineral aziqlaniwini 3. Ósimliklerdiń aziqlaniwiniń ósiw dáwirine tásiri Belgili, Orta Aziya dáslepki diyqanshiliq oraylarinan biri esaplanadi. Miloddan aldinǵi VI-V miń jillarda diyqanshiliq penen shuǵullaniw hazirgi Eron aymaǵinan qubla Turkmenistanǵa kóshib ótdi hám bul jerde “Jaytun” dep atalǵan diyqanshiliq madeniyatin juzege keltiredi.Áyemmgi dáwirdegi diyqanshiliq jerlerin bastirip suwǵariw tiykarinda (topiraqǵi, baharde, daryalar tasqan waqtinda, suw basqan jerlerge egin egiw tiykarinda) ámelge asirilatuǵin edi. Ósimliklerdi mineral aziqlaniwinda sort qasiyetleri uyrenilip atirǵanda birinshi gezekde tamir sistemasi arqali ionlardiń jutiliwina ulken itibar beriwmiz kerek.Ol yamasa bul ionniń kóbirek jutiliwi bul tamir kletkalariniń genotipik ajralatuǵin háreketdeǵi mexanizmine baylanisli. Tamir sistemasiniń fiziologik aktivligi, yaǵniy, ionlardiń jutiliwi, metobolik protssesleri genetik jol menen aldinnan belgilengen. Ósimlikler ximiyaliq jaqdan judá quramali duzilgen bolip,olardiń denesi suw hám qurǵaq zatlardan qyralǵan. Ósimliklerdiń qurǵaq zati degende, olar quramindaǵi mineral hám organik zatlar jiyindisi tusiniledi.Ósimlik toqimalari quraminda qurǵaq zatlardiń muǵdari qatnasi kem, kersinshe suwdiń muǵdati kóp boladi.Olar quramindaǵi suw hám qurǵaq zatlar qatnasi ádette ósimlikdiń turi,jasi hám dene bólimi yamasa toqimalardiń fiziologik jaǵdayina baylanisli turde ózgerip turadi. 9-jadval Аyrim eginler quramindaǵi suw hám qurǵaq zatlardiń qatnasi, % (А.V.Pетеrburgskiy)
Suw- ósimliklerdiń ósiw organlari hám toqimalarinda 70 den 95% deyin, uruǵlardiń zapas toplaw hám mexanik toqimalari kletkalarinda bolsa 5 den 25% ge deyin suw boladi.Ósimlik qartayip barǵan sayin toqimalardaǵi, asiresi, reproduktiv organlar toqimalarindaǵi suwdń jalpi zapasi hám salistirmali muǵdari kemeyedi. Ósimlik denesindeǵi funktsiyalrdi tikkeley oniń fizikaliq hám ximiyaliqqasiyetleri menen baylanisli.Suwdaǵi joqari salistirma issiliq siyimliliǵi hám har qanday temperaturada hám parlaniw qasiyeti ósimliklerdiń qizip( kuyip) ketiwinen saqlaydi. Suw-jaqsi eritiwshi bolip,onda kóbinshe birikpeler elektrolitlik dissotsiyalanadi hám kerekli aziqliq elementlerdiń ionlari ózlestiriledi. Suw molekulalariniń qutblaniw qasiyetleri hámde strukturasiniń tartibliliǵi ósimlik kletkelerindaǵi tómengi hám joqrǵi molekuliyar birikpeleriniń ion hám molekulalarin gidratlaniwina sebep boladi. Suw ósimliklerdeǵi energeyik ózgerislerge, eń dáslepki fotosintez protssesinde,ximiyaliq birikpelerdiń payda boliwinda óz aldina áhemiyetke iye.Ol quyash nuriniń fotosintez ushi kerekli, kózge kórinetuǵin hám soǵan jaqin ultrofiolet bólimin ótkerip, infraqizil radiyatsiyaniń belgili bólimin tutip qaladi. Ósimlik toqima hám kletkalarda suwdiń boliwi turgorga sebep boladi, bul har turli fiziologik hám bioximiyaliq protsseslerdiń áhemiyetli jollanǵan hám tezlik faktori esaplanadi. Ósimlik denesindegi organik birikpelerdiń bioximiyaliq sintezi hám tarqaliw reaktsiyalari tikkeley suw qatnasinda boladi. Suw topiraqdaǵi mineral duzlardi eritiwshi hám ósimlik denesindegi zatlardiń háreketleniwi hámde almasiwi ushin ortaliq bolip qalmasdan, olar kletke duzilisiniń ajralmas bólimi esaplanadi. Ósimlik quramindaǵi suwdiń muǵdari oniń turi hám jasina, taminleniw dárejesine,transpiratsiya hámaziqlaniw jaǵdaylarina baylanisli. Jasil ósimliklerdiń quyash nuri qatnasinda karbonat agidridi gazi hám suwdan organik zatlar payda qiliw protssesinde fotosintez dep ataladi. J.Pristli (1771) ósimlikler dem aliwinda pataslanǵan hawani tazalawdi, Ya.Ingengawz (1779) bul protsses tek jaqtiliq qatnasinda juz beretuǵinin tastiyqladi. J.Senebe hám T.Sossyurlar tárepinen jasil ósimlikler karbonat angidrid gazi hám suwdan organik zat payda qiliw hám bunda hawaǵa erkin kislorod ajralip shiǵiwin kórsetip berdi. К.А.Тimryazov óziniń “Qyash, tirishilik hám xlorofill” atli miynetinde fotosintez protssesiniń mexanizmin ayqin tusindirip berdi. Sonday-aq fotosintez protssesin uyreniwde A.P.Vinogradov, R.V.Tyes, S.Rubyan hám MÁKamen siyaqli alimlar hám ulken ules qosqan. жүктеу/скачать 4.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|