1 Глоссарий 3 2 Дәрістер 5

Мазмұны

1 Глоссарий

Тұтқырлық – сұйықтың кішкентай бөлшектрінің салыстырмалы орын ауыспалылығын тудыратын күштерге, кедергі жасауы.

Ламинарлық ағыс – бұл жылдамдық пульсациясы ж/е сұйық бөлшектерінің араласуынсыз болатын қабатты ағыс.

Геометриялық ұқсастық – геометриядан белгілі сәкес бұрыштардың теңдігі және ұқсас өлшемдердің пропорциональдығы.

2 Дәрістер

Дәрістер – бұл оқулық сабақтарының түрі, оның мақсаты тәртібі ойша сақталып пәннің түсіндірілетін теориялық сұрақтарын қарастырудан тұрады.

2.Инженерлік жүйелердің жіктемелері мен олардың қоршаған ортаға мен тұрғындардың денсаулығына әсері

3.Инженерлік жүйелердің, желілердің және жабдықтардың даму тарихы, ғылымдардың жіктемелері, ғылыми-техникалық прогресс және ғылыми-техникалық революция

4.Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық жетістіктер

Қоғамдық ғимараттар басқа пайдалану түрдегі ғимараттардан инженерлік жүйелердің және қазіргі заманғы жабдықтардың көпшілігімен ерекшеленеді. Қоғамдық мекемелерде өтетін барлық процесстерде инженерлік жабдық пен эксплуатационды қызмет ету түріндегі материалды қамту бар.Инженерлік жабдықтың жүмысының тиімділігі қажетті технологиялық процесстің сақталуына және қызмет етуші персоналдың сенімді жүмысына үлкен әсер етеді.

Сумен, жылумен және газбен қамтамасыз ету табиғи ресурстарды пайдалануына негізделген, олардың қорлары шектеулі және сондықтан олар өзіне үнемді шаруашылықты қатынасты талап етеді. Бүл байланыста су, газ, жылуды пайдаланудың ғылыми- негізделген нормалардың жобалануы және түрғын үй мен өндірістегі және ауыл шаруашылығындағы қажетті технологиялық процесстердің жайлылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ететін жетік жабдықты пайдалануы өте маңызды.

Үйлердің ыңғайлылығын жоғарлататын құрылғылар ерте замандарда да қолданған. Фараондардың сарайларында, Ерте Грецияда, Римде сумен қамту және суды әкетудің қарапайым жүйелері болатын, олар сумен қамту көздерінен таза суды әкелетін және ластанған суды әкететін арнайы каналдардың желісі түрінде болды. Италияда бүл каналдардың (акведуктардың) қалдықтары сақталған. Ғимарат ішінде су қорғасын немесе ағаш қүбырлар арқылы жалпы пайдалану орындарына және фонтандарға берілді. Жалпы пайдалану орындарында су арнайы қүбыршалар арқылы ақты. Қүбыршада су қозғалыс шамасына қарай ластанды және өзіндік ағыспен ғимараттар сыртына төменгі жерлерге (бүлақтар, өзендер, т.б.) немесе ақаба суларға арналған арнайы каналдарға ағызылды. Мұндай каналдар Ерте Римде де болды. Ондағы ақаба суларға арналған ең үлкен канал клоака максима деп аталды. Үйлерді жылумен қамту жүйелері одан да ерте заманнан бері дами бастады. Үйлерді жылумен қамтудың қарапайым үйреметтері әдетте бөлменің ортасында орналасатын ашық ошақтар болды . Содан кейін түтінді ұйымдасқан әкетуі бар пештер, едендер мен ауаны жылытатын пештер пайда болды. Ерте Римдегі қоғамдық моншаларды ( термаларды) жылыту үшін осылар пайдаланылды. Инженерлік желілер және үйреметтер содан кейінгі өзінің дамуын орта ғасырларда қайта жаңару заманында тапты. Унитаз ойлап шығарылды. XIX ғасырда ғимараттарда жылумен қамту үшін жылумен қамтудың су жүйелері қолданыла бастады, ғимараттарға электр энергиясы және табиғи газды қоса бастады.

Ғимараттар мен үйреметтердің инженерлік жүйелерінің жобалануы мен құрылысында қүрылыс-монтаж жүмыстарының қүнының төмендеуіне, металлдың, қымбат материалдардың үнемділігіне үлкен көңіл бөлінеді.

Қалалардың сумен қамту жүйелері мен канализацияның тиімді жүмысының сүрақтарына, су өткізу жэне канализационды станцияларды жобалау сүрақтарына, ақаба суларды тазалаумен байланысты міндеттерге ерекше көңіл бөлу керек.

Ақаба сулардың сапалы тазалануы қоршаған ортаны сақтай отырып жэне халықтың эпидемиологиялық ауруларының тууын алдын-ала отырып, маңызды санитарлы-гигиеналық , экологиялық мәнге ие.

Су, газ және басқа энергоресурстарды табу мен тасымалдау, ақаба суларды тазалау облысында Н.Е. Жуковский, В.Г. Шухов, М.А. Михеев, Б.С. Петухов ғалымдарының еңбектері дүние жүзілік әйгілікке ие болды.

Инженерлік желілердің мәселелерінің барлық бағыттарында жүмыс істейтін мамандардың үқсас мамандықтардың кең шеңберінде білімдері болуы қажет.

Газтәрізді жанармайды пайдалану қазіргі заманғы ғимараттардың коммуналды-түрмыстық қажеттіліктері үшін жылулық энергияны үнемді алуға алғышарттарды жасайды. Газды рационалды пайдалану оны табудың, тасымалдаудың, жағудың жетік әдістерін қолдануымен байланысты. Газбен жабдықтау және газды пайдаланушы жабдықтың қазіргі заманғы желілерін білу табиғи газды жоғарғы әлеуметтік-экономикалық тиімділікпен пайдалануға мүмкіндік береді.

Түрлі өндірістердің қазіргі заманғы технологиялары қазіргі заманғы жылыту-желдету жүйелері мен ауаны кондиционерлеудің жүзеге асуынсыз мүмкін емес.

Ғимараттарды жылумен қамтудың басты мақсаты- ғимараттарда жылулық ыңғайлылықты жасау. Ғимараттарды жылумен қамтуға шығындары коммуналды-түрмыстық қажеттіліктерге жылудың барлық шығындарынан ең үлкен: жылумен қамту, желдету жүйесі, ауаны кондиционерлеу. Бүл жылдың суық мезгілінде ғимараттарды эксплуатациялау шарттарымен түсіндіріледі, бүл ғимараттардың қоршау қүрылыстарынан өткен жылу шығындары ішкі жылу бөлінулерден жоғары болғанда.

Өндірістік, коммуналды-түрмыстық түтынушылар мен қүрылыс объектілерін орталықтандырылған жылумен жабдықтауы үшін жылулық желілер үшін жылу көздері болып табылатын бу және су қазандары кең қолданылады.

Жылулық желілер жылу көздері мен орындарды оны түтынушылар арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Түрғынды-коммуналдық түтынушыларды жылумен жабдықтау үшін жылутасушы ретінде ыстық суды, ал өндірістік түтынушылар сулы буды тағы пайдаланады.

Түрғынды-коммуналды түтынушыларды жылумен жабдықтауда ыстық сумен жабдықтауға ерекше көңіл бөлінеді. Су алуға ыстық су орындарда

сужылытқыштарда дайындалуы мүмкін (жабық сүлба) немесе жылу желісінен тікелей алынуы мүмкін (ашық сүлба). Жылу желілерінде, сонымен қатар жылулық түтыну орындарында бу және су жылутасушыларымен әр түрлі жылулық процесстер орын алады.

Адамдар түруының ыңғайлы жағдайлары көбінесе өмір сүру ортасының, яғни қоршаған ортаның сапасына тәуелді. Сондықтан экологиялық мәселелер негізгі болып түрған қазіргі уақытта елді мекендердегі инженерлік үйреметтердің дамуы ақаба суларды тазалау жүйелерін жетілдіру, атмосфералық ауаны қорғау жүйелерін, қатты қалдықтарды залалсыздандыру жүйелерін жетілдіру бағытында да жүреді.
Өздік бақылау үшін сұрақтар
1."Инженерлік жүйелер, желілер және жабдықтар" пәні нені зерттейді?

2.Инженерлік жүйелер дегеніміз не?

3.Инженерлік жүйелер жіктемелері

4.Инженерлік желілер дамуының негізгі этаптарын атаңыз

5.Қазіргі уақытта инженерлік желілер дамуының қандай негізгі мәселелері бар?
Әдебиеттер ұсыну

Негізгі

4.1.1 с. 3-7.

4.2.1 с. 3.

1. 
   Сумен қамту.
   
2. 
   Табиғи сулар. Сумен қамту көздері мен олардың жіктемелері.
   
3. 
   Бас тоған түрлері.
   
4. 
   Ішетін судың санитарлы- гигиеналық бағалары.
   
5. 
   Суды қолдану тэртібі мен нормалары.
   
6. 
   Үймереттер мен су құбыр жүйелерін пайдалану.
   

Сумен қамту жүйелері- бүл үймереттер мен қүрылғылардың кешені. Ол сумен қамту көздерінен суды қабылдау , тазарту мен сақтау, түтынушыларға суды беру мен тасымалдау үшін қолданылады.

Сумен қамту жүйелері белгілену қатарына байланысты мынадай түрде жіктелінеді:

1. 
   Сумен қамту жуйелерінің қызмет көрсетуі бойынша,
   қалалық аудандық, өнеркәсіптік және ауылшаруашылық
   деп бөлінеді.
   
2. 
   Атқару қызметі бойынша сумен қамту жүйелері келесідей бөлінеді:
   

- Өндірістік сулар, өндіріс орындары, өртке қарсы және газондар мен жасыл алқаптарды суғаруға, жолдар мен тротуаларды, көшелерді жуу үшін қолданылатын сумен қамту жүйесі. Әдетте бүл жүйелер бір- бірімен

3. Табиғи көздеріндегі судың қолдану күйі бойынша суөткізгіштер мен жерасты көздері деп бөлінеді. Суөткізгіштер суды үстіңгі қабаттағы көздерінен (өзендерден, көлдерден, суқоймалардан және т.б) алады. Жерасты көздері мен суөткізгіштің аралас қорегі сумен қамту көздерінің әртүрлі түрін пайдалынады.

4. 
   Суды жіберу тәсілдері бойынша өздігінен ағатын
   суөткізгіштер (гравитациялық) және механикалық суды
   жіберу.( насостар арқылы суды сору көмегімен)
   
5. 
   Қызмет көрсететін аймақтары бойынша суөткізгіштер
   ішкі және сыртқы деп бөлінеді. Ішкі суөткізгіштер сыртқы
   жүйеден суды алады және ғимарат ішіндегі
   түтынушыларға суды жібереді. Сыртқы суөткізгіштерге
   суды тазарту мен елді мекендерді суөткізгіштік жүйесімен қамтамасыз етуі және бас тоғандар үшін барлық үймереттер жатады.
   

Өртке қарсы сумен қамту жүйелері де өзінің жіктемелері бар.

• 
  Төменгі қысымды жүйелер,өртті сөндіру үшін өрт
  сорғыштар, өрт командалары көмегімен қажетті арынның пайда болуын туғызады.
  
• 
  Жоғарғы қысымды уақытша жүйелер, өрт сөндіру кезінде қажетті арынды қамтамасыз ету үшін өрт сорғыштары қосылады.
  

Шаруашылық және ішетін суды түтыну тәулік, мезгіл, жыл ішінде қалыпсыз болып табылады.

Шаруашылық және ішетін сумен жабдықтау нормасы бойынша, түрғын халықтың тәулік ішінде, бір адам шаққандағы судың қанша кеткен мөлшерін көрсетеді.Ол литрмен беріледі. Егер де елді мекен жақсы жабдықталған болса, онда бүл нормалар қолданылады.

Өндірістік суды тұтыну нормалары шығарылатын өнімніі бірлік есебінде, литрмен қабылданады.

Өртке қажетті суды түтыну нормалары өртке төзімділігі мен ғимараттардың өлшемдеріне және өртке қарсы, жарылысқа қауіпті болуына тәуелді.

Қаланы сумен қамту тәжиребесінде түтынушыларды сумен қамтамасыз ету жүйелері кездеседі. Олар: біріктірілген, толық емес бөлінген, бөлінген.

Біріктірілген жүйе таза сапалы ішетін сумен түтынушылардың үш түрін қамтамасыз етеді. (халық, өнеркәсіп орындары, өртке қарсы мүқтаждықтар) Мұндай жүйелер тек бір жағдайда ғана мақсатқа лайықты, егер де өндірістік кәсіпорындар ішетін таза сапалы суды немесе судың аз мөлшерін түтанған кезде. Бүл жүйелер барлық сумен жабдықтау жүйелерінің 60%-тей желілердің аз қүрылыс қүнын көрсетеді.

Толық емес бөлінген жүйелер тек бір жағдайда ғана жасалады. Егер де өндіріс қажетті судың мөлшерін пайдаланса , бүл жағдайда біріктірілген жүйенің қүрылысы тиімді болмайды.

Бөлінген жүйелер ішетін, өртке қарсы мүқтаждықтар мен өндіріс кәсіпорындарының бөлек жүйелерінің қүрылыстарын қарастырады. Бүл жүйелер сирек кездеседі. Қаланы сумен жабдықтау сызбасы бір- бірінен, талап ететін судың сапасы мен мөлшерін қамтамасыз ететін үймеретердің жиынтығымен ерекшелінеді.

Суды қабылдайтын үймереттер бас тоғандар үшін арналған және ондағы су бетінде қалқып жүрген заттарды тазартуға негізделген.

Сорғыш станциялары I. II. және басқа көтергіштер суды көтеру үшін арналған. Олардың қажеттіліктері жергілікті рельефтермен және суды тасымалдау бойлығы арқылы табады.

Тазарту үймереттері қажетті сапалы суды қамтамасыз етеді. Егер түтынушылар түтанған сумен қанағаттанса, онда тазарту үймереттері қажет емес.

Таза судың резервуарлары қорлы және реттейтін сыйымдылықтар болып табылады.Олар түрлі жүйелерге қажет, өйткені сумен жабдықтаудың талаптарын қамтамасыз етеді.

Суарынды мүнаралар, реттегіш сыйымдылықтар мен өртке қарсы су қорларды сақтау үшін арналған.

Су құбырларды резервуарлардан қалаға дейін суды тасымалдауды қамтамасыз етеді және олар санитарлық нормаларға байланысты бір -бірінен алшақ орналасуы керек.

Өздік бақылау үшін сұрақтар
1.Ағынды сүйықтық дегеніміз не?

2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?

3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?

4.Канализация дегеніміз не?

5.Канализация түрлерін ата?

6.Канализация жүйесі дегеніміз не?

7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?
Әдебиеттер ұсыну
Негізгі

4.1.1. с. 60

4.1.4 с. 4-29
Қосымша

4.2.1 с. 33-53

4.2.4

4.2.5

1. Ағынды судың түрлері және оның канализация желісіне ағу шарттары.Суаттарға ағынды судың түсу шарттары.

2.Шаруашылық-тұрмыстық, өндірістік және беттік ағынды сулардың есептік шығындары.

3 Суды бүрып жіберудің нормасы мен режимі.

4 Канализациялық жүйелердің қүрылғысы жэне пайдалануы.

5 Ғимараттардың канализациясы.

6 Техникалық айналмалы сумен жабдықтауда ағынды суды пайдалану.

7 Ағынды суды тазалау.

Ағынды суды келесі категорияға бөлуге болады: түрмыстық немесе фекалді-шаруашылық(пәтерден, администрациялық, өндірістік ғимараттардан); өндірістік (өнеркәсіп кәсіпорындарындағы әр түрлі техноло-гиялық процестер); атмосфералық (жаңбырдан ,ерігеннен).

Бірлік концентрация көлемінде ағынды судың ластану дәрежесі ластану шамасымен анықталады ,мг/л немесе г/м³. Концентрация: 1) пайдалану нормасына; 2)өндірістің сипаттамасына, шығатын өнімнің түріне, өндірістегі техникалық процестің ерекшелігіне; 3)түнбаның пайда болу орнына, оның үзақтылығы мен интенсивтілігіне байланысты.

Канализация- ол инженерлік қүрылыстар мен шаралардың жиынтығы.Төмендегіні қамтамассыз етеді:

1. пайда болу жерінде ағынды судың барлық түрлерін қабылдайды;

2.ағынды суды тазалау қүрылыстарына тасымалдайды;

З.ағынды суды тазалайды жэне зарарсыздандырады;

4.ағынды сумен оның түнбасы қүрамындағы пайдалы заттарды пайдаға асырады;

5.тазаланған ағынды суды суатқа түсіреді.

Канализацияның 2 түрі бар: тасылатын және ағызатын.

Тасылатын канализация тек қана кішігірім елді мекендерде немесе ауылды жерлерде пайдаланылады.

Ағызатын канализация келесідей канализациялық қүрылыс жүйесін қүрайды:

• администрациялық және үй қүрылыстарының ішкі канализациялық қүрылғылары ,олар ағынды судың пайда болу жерінен қабылдап және оны сыртқы канализацияға тасымалдауды қамтамассыз етеді;

• сыртқы канализация, ағынды суды тазалау қүрылыстарына тасымалдауға арналған;

• ағынды суды қүюға арналған насосты канализациялық станциялар;

• тазалаушы қүрылғылар, ағынды суды тазалауды ,зарарсыздандыруды, түнбаны өңдеуді және пайдалануды қамтамассыз етеді;

• суатқа тазаланған ағынды суды түсіруге арналған ағынды суды шығару.

Канализация жүйесі — бүл тазалау қүрылыстарына ағынды судың барлық түрлерін біріккен және бөлек бүрып жіберу.

2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?

3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?

4.Канализация дегеніміз не?

5.Канализация түрлерін ата?

6.Канализация жүйесі дегеніміз не?

7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?
Әдебиеттер ұсыну
Негізгі

4.1.1 с. 142-149

4.1.4 с. 126-148
Қосымша

4.2.1 с. 53-72

4.2.7
Дәріс 4 (1 сағат)
Тақырыбы. Өндірістік кәсіпорындар мен елді мекендердің инженерлік жүйелері. Қатты тұрмыстық қалдықтар

Сұрақтар
1 Зарарсыздандыру әдістері мен қалдықтарды пайдаға асыру.

2 Қоқыстарды қайта өңдейтін жүйелер.

3 Нп және ПП аймақтарды санитарлық тазалық пен жинаулар.

4 Машиналар, механизмдер мен санитарлық жинаулар үшін жабдықтар.

Инженерлік жүйелер- бұл елді мекендерді және өндірістік кәсіпорындарды электр- және жылу энергиясымен, газбен және канализациямен, тұрғын үй және байланыс жүйесімен қамтамасыз ететін технологиялық кешендер, желілер және жабдықтар. Бүл қолайлы көлік және жоғары деңгейлі жайлылықты ғимараттар мен үйреметтердің қазіргі заманғі индустриалды қүрылысы, бүл түтынушыларды санитарлық-гигиеналық талаптарға жауап беретін сумен қамтамасыз ету. Инженерлік жүйелер мен желілер үлкен экономикалық және әлеуметтік мән алуда.

Қоғамдық ғимараттар басқа пайдалану түрдегі ғимараттардан инженерлік жүйелердің және қазіргі заманғы жабдықтардың көпшілігімен ерекшеленеді. Қоғамдық мекемелерде өтетін барлық процесстерде инженерлік жабдық пен эксплуатационды қызмет ету түріндегі материалды қамту бар.Инженерлік жабдықтың жүмысының тиімділігі қажетті технологиялық процесстің сақталуына және қызмет етуші персоналдың сенімді жүмысына үлкен әсер етеді.

Сумен, жылумен және газбен қамтамасыз ету табиғи ресурстарды пайдалануына негізделген, олардың қорлары шектеулі және сондықтан олар өзіне үнемді шаруашылықты қатынасты талап етеді. Бүл байланыста су, газ, жылуды пайдаланудың ғылыми- негізделген нормалардың жобалануы және түрғын үй мен өндірістегі және ауыл шаруашылығындағы қажетті технологиялық процесстердің жайлылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ететін жетік жабдықты пайдалануы өте маңызды.

Үйлердің ыңғайлылығын жоғарлататын құрылғылар ерте замандарда да қолданған. Фараондардың сарайларында, Ерте Грецияда, Римде сумен қамту және суды әкетудің қарапайым жүйелері болатын, олар сумен қамту көздерінен таза суды әкелетін және ластанған суды әкететін арнайы каналдардың желісі түрінде болды. Италияда бүл каналдардың (акведуктардың) қалдықтары сақталған. Ғимарат ішінде су қорғасын немесе ағаш қүбырлар арқылы жалпы пайдалану орындарына және фонтандарға берілді. Жалпы пайдалану орындарында су арнайы қүбыршалар арқылы ақты. Қүбыршада су қозғалыс шамасына қарай ластанды және өзіндік ағыспен ғимараттар сыртына төменгі жерлерге (бүлақтар, өзендер, т.б.) немесе ақаба суларға арналған арнайы каналдарға ағызылды. Мұндай каналдар Ерте Римде де болды. Ондағы ақаба суларға арналған ең үлкен канал клоака максима деп аталды. Үйлерді жылумен қамту жүйелері одан да ерте заманнан бері дами бастады. Үйлерді жылумен қамтудың қарапайым үйреметтері әдетте бөлменің ортасында орналасатын ашық ошақтар болды . Содан кейін түтінді ұйымдасқан әкетуі бар пештер, едендер мен ауаны жылытатын пештер пайда болды. Ерте Римдегі қоғамдық моншаларды ( термаларды) жылыту үшін осылар пайдаланылды. Инженерлік желілер және үйреметтер содан кейінгі өзінің дамуын орта ғасырларда қайта жаңару заманында тапты. Унитаз ойлап шығарылды. XIX ғасырда ғимараттарда жылумен қамту үшін жылумен қамтудың су жүйелері қолданыла бастады, ғимараттарға электр энергиясы және табиғи газды қоса бастады.

Ғимараттар мен үйреметтердің инженерлік жүйелерінің жобалануы мен құрылысында қүрылыс-монтаж жүмыстарының қүнының төмендеуіне, металлдың, қымбат материалдардың үнемділігіне үлкен көңіл бөлінеді.

Қалалардың сумен қамту жүйелері мен канализацияның тиімді жүмысының сүрақтарына, су өткізу жэне канализационды станцияларды жобалау сүрақтарына, ақаба суларды тазалаумен байланысты міндеттерге ерекше көңіл бөлу керек.

Ақаба сулардың сапалы тазалануы қоршаған ортаны сақтай отырып жэне халықтың эпидемиологиялық ауруларының тууын алдын-ала отырып, маңызды санитарлы-гигиеналық , экологиялық мәнге ие.

Су, газ және басқа энергоресурстарды табу мен тасымалдау, ақаба суларды тазалау облысында Н.Е. Жуковский, В.Г. Шухов, М.А. Михеев, Б.С. Петухов ғалымдарының еңбектері дүние жүзілік әйгілікке ие болды.

Инженерлік желілердің мәселелерінің барлық бағыттарында жүмыс істейтін мамандардың үқсас мамандықтардың кең шеңберінде білімдері болуы қажет.

Газтәрізді жанармайды пайдалану қазіргі заманғы ғимараттардың коммуналды-түрмыстық қажеттіліктері үшін жылулық энергияны үнемді алуға алғышарттарды жасайды. Газды рационалды пайдалану оны табудың, тасымалдаудың, жағудың жетік әдістерін қолдануымен байланысты. Газбен жабдықтау және газды пайдаланушы жабдықтың қазіргі заманғы желілерін білу табиғи газды жоғарғы әлеуметтік-экономикалық тиімділікпен пайдалануға мүмкіндік береді.

Түрлі өндірістердің қазіргі заманғы технологиялары қазіргі заманғы жылыту-желдету жүйелері мен ауаны кондиционерлеудің жүзеге асуынсыз мүмкін емес.

Ғимараттарды жылумен қамтудың басты мақсаты- ғимараттарда жылулық ыңғайлылықты жасау. Ғимараттарды жылумен қамтуға шығындары коммуналды-түрмыстық қажеттіліктерге жылудың барлық шығындарынан ең үлкен: жылумен қамту, желдету жүйесі, ауаны кондиционерлеу. Бүл жылдың суық мезгілінде ғимараттарды эксплуатациялау шарттарымен түсіндіріледі, бүл ғимараттардың қоршау қүрылыстарынан өткен жылу шығындары ішкі жылу бөлінулерден жоғары болғанда.

Өндірістік, коммуналды-түрмыстық түтынушылар мен қүрылыс объектілерін орталықтандырылған жылумен жабдықтауы үшін жылулық желілер үшін жылу көздері болып табылатын бу және су қазандары кең қолданылады.

Жылулық желілер жылу көздері мен орындарды оны түтынушылар арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Түрғынды-коммуналдық түтынушыларды жылумен жабдықтау үшін жылутасушы ретінде ыстық суды, ал өндірістік түтынушылар сулы буды тағы пайдаланады.

Түрғынды-коммуналды түтынушыларды жылумен жабдықтауда ыстық сумен жабдықтауға ерекше көңіл бөлінеді. Су алуға ыстық су орындарда

сужылытқыштарда дайындалуы мүмкін (жабық сүлба) немесе жылу желісінен тікелей алынуы мүмкін (ашық сүлба). Жылу желілерінде, сонымен қатар жылулық түтыну орындарында бу және су жылутасушыларымен әр түрлі жылулық процесстер орын алады.

Адамдар түруының ыңғайлы жағдайлары көбінесе өмір сүру ортасының, яғни қоршаған ортаның сапасына тәуелді. Сондықтан экологиялық мәселелер негізгі болып түрған қазіргі уақытта елді мекендердегі инженерлік үйреметтердің дамуы ақаба суларды тазалау жүйелерін жетілдіру, атмосфералық ауаны қорғау жүйелерін, қатты қалдықтарды залалсыздандыру жүйелерін жетілдіру бағытында да жүреді.

Өздік бақылау үшін сұрақтар
1.Ағынды сүйықтық дегеніміз не?

2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?

3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?

4.Канализация дегеніміз не?

5.Канализация түрлерін ата?

6.Канализация жүйесі дегеніміз не?

7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?

Әдебиеттер ұсыну

4.1.5 с. 37-38.

4.1.4 с. 183-255
Қосымша

4.2.8
Дәріс 5 (1сағат)

1 Жылу энергиясы көздерінің сипаттамасы (қазандық, жылулық электростанциялар, ЖЭО (ТЭЦ), ГЭС, АЭС).

2 Жылыту жүйелері жэне жанар-жағармай түрлері. Жылыту жүйелеріне қойылатын нормативтік талаптар.

3 Өндірістік орындарындағы микроклимат жэне оны қамтамасыз етуші техника.

4 Өндірістік орындарының жылулық шығындары және жылулық балансы.

5 Қыздыру аспаптары және жылыту жүйелерінің жабдығы

6 Ыстық сумен жабдықтау.
Жылулық түлыну дегеніміз әр түрлі коммуналды-түрмыстық және өндірістік мақсаттар үшін жылулық энергияны пайдалану.

Жылуды түтынушыларды уақыт

ішіндегі жүктемесінің сипаттамасы бойынша маусымдық және жылбойдық түрлеріне бөлуге болады.

Маусымдық түріне жылыту, желдету жүйелері және ауаны кондиционирлеу, ал жылбойдық түріне ыстық сумен жабдықтау жүйелері және техникалық аппараттар жатады.

Жылу шығындары негізінен климаттық жағдайларға байланысты: сыртқы ауа температурасына, желдің бағыты мен жылдамдығына, ауаның ылғалдығына және т.б. Негізінен сыртқы ауаның температурасы ең маңызды. Маусымдық жүктеменің салыстырмалы түрақты тәуліктік кестесі және ауыспалы (айнымалы) жылдық кестесі бар. Жылыту және желдету қыстық жылулық жүктемелер болып табылады, жазғы уақытта ауаны кондиционирлеу үшін жасанды суық керек.

Ыстық сумен жабдықтау жүктемесі түрмыстық және қоғамдық ғимараттардың, т. б. жайлылығының дәрежесіне байланысты. Жылудың технологиялық түлынылуы негізінен өндірістің сипатына, жабдық түріне, шығарылатын өнімнің түріне тәуелді.

Ыстық сумен жабдықтаудың және технологиялық жүктеменің ауыспалы тәуліктік кестесі бар, ал олардың жылдық кестелері белгілі бір шамада жыл маусымына байланысты. Жаздық жүктемелер әдетте қыстық жүктемелерден төмен, өйткені суөткізгіштік судың және өңделуші шикізаттың температурасы жоғары, сонымен қатар жылуөткізгіштердің және технологиялық қүбырөткізгіштердің аз жылулық шығындарына байланысты.

Түрмыстық, қоғамдық және өндірістік ғимараттардың жылыту, желдету және ыстық сумен жабдықтау жүйелеріне максималды жылулық ағыстар "Жылулық желілер" СН және Е (СНиП) 2.04.07-86 бойынша сәйкес жобаларға байланысты қабылдануы керек. Технологиялық процесстерге максималды жылулық ағыстар өндірістік кәсіпорындардың жобалары бойынша қабылдануы керек. Сәйкес жобалардың жоқтығы кезінде тұрғын аудандар, қалалар және басқа елді мекендер үшін жылулық жүктемелерді халық санына және жалпы ауданның шамасына байланысты іріленген көрсеткіштер бойынша анықтайды, ал кәсіпорындар үшін жылу шығынының іріленген салааралық нормалары немесе үқсас өндірістердің жобалары бойынша анықтайды.

Түлынушыларды жылумен жабдықтау- (ғимараттардың жылыту, желдету, ауаны кондиционирлеу және ыстық сумен жабдықтау жүйелері) бүл үш өзара байланысқан процесстердің (жылутасушы дайындығы, жылутасушы транспорты және жылутасушының жылулық потенциалын пайдалану) қосындысы.

Осыған сәйкес жылумен жабдықтау жүйесі үш буыннан түрады: жылукөзінен, құбырөткізгіштерден және қыздыру аспаптарымен жылуды түтыну жүйелерінен. Жылумен жабдықтау жүйелерін келесі негізгі белгілер бойынша жіктейді: әсер ету радиусы, жылукөзінің түрі, жылутасушының түрі

және жылуөткізгіштердің саны. Жылумен жабдықтау әсер ету радиусына байланысты жылуды беру қашықтығы мен түтынушылар саны бойынша бөлінеді. Олар жергілікті, орталық және орталықтандырылған болады. Түлынушылардың жылулық жүктемелері түрақты болып қалмайды.

Жылумен жабдықтаудың жергілікті жүйелері деп онда үш негізгі буындар біріктірілген және олар бір өндіріс орнында немесе ұқсас өндіріс орындарында болатын және тек қана азаматтық, кіші көлемдік ғимараттарда немесе негізгі өндірістік корпустардан алыстатылған өндірістік алаңдардағы кішігірім қосымша ғимараттарда қолданылатындарды айтады.

Жылумен жабдықтаудың орталық жүйесі деп бір жылукөзінен кез келген көлемдегі бір ғимаратты жылумен жабдықтау жүйесін айтады.

Жылумен жабдықтаудың орталықтандырылған жүйесі- бүл бір жылукөзінен көптеген ғимараттарға жылу берілу деген сөз. Жылукөзі түріне байланысты жылумен жабдықтаудың орталықтандырылған жүйесін аудандық жылумен жабдықтауға және жылуфикацияға бөледі. Аудандық жылумен жабдықтау кезінде жылукөзі аудандық қазандық станция болады, ал жылуфикация кезінде ЖЭО (ТЭЦ) болады.

Жылукөзі мен түтынушылардың өзаралық орналасуына байланысты жылумен жабдықтау жүйелерін орталықтандырылған және орталықтандырылмаған деп бөлуге болады.

Орталықтандырылмаған жылумен жабдықтау кезінде жылукөздері газдық және электрлік суқыздырғыштар немесе қатты және газдық жанар-жағармайдағы суқыздырғыш бағаншалары болып табылады.

Жылумен жабдықтау жүйелері жылутасушы түріне байланысты екі топқа бөлінеді-сулы және булы. Су негізінен жылыту, желдету, ауаны кондиционирлеу және ыстық сумен жабдықтаудың жүктемелерін қанағаттандыру үшін қолданылады, ал бу бүдан басқа- технологиялық жүктемені қанағаттандыру үшін қолданылады.

Жылу энергиясының көздері қазандық жылулық электростанциялар, жылулық электроорталықтар (ЖЭО), гидроэлектростанциялар (ГЭС), атомдық электростанциялар (АЭС) болып табылады.

Жылуды тасымалдау шығындарын азайту мақсатымен аудандық қазандық станцияларды мүмкіндік бойынша жылулық жүктемелер орталығында салады. Бірақ қазандық станциялардың қатты жанар-жағармаймен жүмысына байланысты табиғатты қорғау ісіне байланысты қала шетіне оларды шығару дүрыс болып табылады.

Орталықтандырылған жылумен жабдықтаудың ең жетік әдісі жылуфикация болып табылады. Жылуфикация-бүл жылуэлектроорталықта іске асырылатын жылу мен электр энергияның біріктірілген өндіру негізіндегі орталықтандырылған жылумен жабдықтау. Жылуфикация кезінде рационалды энергожабдықтаудың екі принципі жүзеге асады: жылудың жэне электроэнергияның біріктіріндірілген өндірісі (жылуфикацияның өзіндік ерекшелігі); жылумен жабдықтаудың орталықтандырылуы-жылудың бір жылукөзінен көптеген түтынушыларға берілуі.

Жылуфикацияның және жылумен жабдықтаудың атомдық ЖЭО және жылумен жабдықтау станциялар негізінде дамуы органикалық жанармайды ядролыққа ауыстыруға мүмкіндік береді.

Ыстық су немесе бу түріндегі жылулық энергия жылукөзінен жылулық түлынушыларға арнайы қүбырөткізгіштер-жылулық желілер арқылы тасымалданады.

Жылулық желі- орталықтандырылған жылумен жабдықтау жүйелерінің ең қымбат түратын және қиын элементтерінің бірі. Бүл жылуөткізгіштер түріндегі күрделі үйреметтер, олар бір-бірімен дәнекерленген қүрыш күбырлардан, жылулық изоляциядан, жылулық үзартулардың компенсаторларынан, бекітуші және реттеуші арматурадан, қүрылыс қүрастыруларынан , қозғалмалы және қозғалмалы емес тіреулерден, камералардан, кәріздік және ауажіберуші қүрылғыларынан түрады. Жылулық желілердің жобалануын "Жылулық желілер" СН және Е (СНиП) 2.04.07-86 нүсқаулары мен талаптарын ескере отырып, жүзеге асырады.

Параллельді салынған жылуөткізгіштердің санына байланысты жылулық желілер бірқүбырлы, екіқүбырлы және көпқұбырлы болуы мүмкін. Бірқүбырлы желілер көп мөлшерде үнемді және қарапайым. Олардағы желілік су жылыту және желдету жүйелерінен кейін толығымен ыстық сумен жабдықтауға пайдаланылады.

Қазіргі уақытта екіқүбырлы жылулық желілер ең жиі қолданылады, олар су желілері үшін беруші және қайтарушы жылуөткізгіштерінен және бу желілері үшін конденсатоөткізгіші бар буөткізгішінен түрады.

Үшқүбырлы желілерде екі құбырды әр түрлі жылулық потенциалдары бар жылутасушы беру үшін беруші ретінде пайдаланылады, ал үшінші қүбырды жалпы қайтарушы ретінде пайдаланылады.

Төртқұбырлы желілерде жылуөткізгіштердің бір жүбы жылыту және желдету жүйелеріне қызмет етеді, ал басқасы ыстық сумен жабдықтау жүйесіне және технологиялық қажеттіліктерге қызмет етеді.

Су желілері қашықты жылумен жабдықтауды жүзеге асыруға мүмкіндік беруші судың жоғары жинаушы қабілеттілігінің есебінен, сонымен қатар тұтынушыларға жылуды жіберудің орталық реттеуінің жоғары үнемді мүмкіншілігінің есебінен бу желілеріне қарағанда кең қолданыс тапты.

Сулы жылулық желілерді ыстық сумен жабдықтау үшін суды дайындау тәсіліне қарай жабық және ашық болып бөлінеді.Жабық желілерде ыстық сумен жабдықтау үшін суқыздырғыштардағы желілік сумен жылынатын суөткізгішті су пайдаланылады. Бүл кезде желілік су ЖЭО-қа немесе қазандық станцияға оралады. Ашық желілерде ыстық сумен жабдықтау үшін су түтынушылармен тікелей жылулық желіден бөлініп алынады және пайдаланылғаннан кейін желіге оралмайды.

Жанар-жағармай- энергетикалық, өндірістік және жылыту қондырғыларында жылуды алудың көзі ретінде пайдаланылатын жанғыш зат.

Алыну тәсіліне қарай жанар-жағармай табиғи және жасанды болып бөлінеді. Табиғи жанар-жағармай органикалық және органикалық емес деп бөлінеді.

Жанар-жағармай агрегаттық күйіне байланысты қатты, сүйық және газтәрізді болып бөлінеді.

Қатты және сүйық жанар-жағармай- бүл органикалық және минералды қосылыстардың кешені, ол жанғыш және жанғыш емес ( балластан) бөліктерден түрады.

Жанар-жағармай қүрамын пайызбен % көрсетеді. Түтынушыға түсетін түрдегі жанар-жағармай жүмысшы құраммен сипатталады.

Жанар-жағармайдың жылутехникалық сипаттамасы жану жылуы болып табылады. Жанудың меншікті жылуы-бүл 1 кг қатты (сүйық) жанар-жағармайдың немесе 1м газтәрізді жанар-жағармайдың толық жануы кезіндегі жылу мөлшері.

Жанар-жағармайдың жануы екі тәсілмен үйымдастырылуы мүмкін:

- жану аймағына алдын-ала дайындалған жанар-жағармай ауалы қоспа беріледі;

- жану аймағына жанар-жағармай және ауа бөлек ағыстармен келіп түседі.

Ыстық сумен жабдықтау жүйелері:

- жылукөзінің орналасу орны бойынша (орталықтандырылмаған, оларда жылукөзі су алу жеріне жақын орналасады және орталықтандырылған, оларда жылукөзі ЖЭО-тан немесе қазандық станциялардан қоректенетін жылулық желілердегі су болып табылады)

беруші магистральдардың орналасу орны бойынша (жоғарғы және төменгі бөлгіші бар жүйелер, тупикті және циркуляционды жүйелер) бөлінеді.
Өздік бақылау үшін сұрақтар
1.Ағынды сүйықтық дегеніміз не?

2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?

3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?

4.Канализация дегеніміз не?

5.Канализация түрлерін ата?

6.Канализация жүйесі дегеніміз не?

7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?
Әдебиеттер ұсыну
Негізгі

4.1.3 с. 103-121, 121-209, 320-410.

4.2.1 с. 73-108

4.2.9

4.2.10
Дәріс 6 (2 сағат)

жүйелері. Газбен жабдықтау.

1. Желілердің құрылғысы мен қондырғысы.

2. Мұнай, газ және газ қоспаларын транспортирлеу.

3. Ғимараттарды ішкі жүйелермен газ жабдықтауы.

4. Қондырғысы мен газ жүйелерінің қызмет етуі кезіндегі газ шығындарының нормасы мен техника қауіпсіздігі.
Әдетте қалаға табиғи газ газ үйлестіру станцияларынан жіберіледі. Қалаларда үйлестіру газ өткізгіштері мынадай түрде бөлінеді:

- Төмен қысымды газөткізгіштер, р 3000Па-ға дейін;

- Орта қысымды газөткізгіштер, 3000Па<р<0,3Мпа;

- Жоғарғы қысымды газөткізгіштер, 0,3Мпа <р<0,6Мпа -1-саты, 0,6Мпа<р<1,2Мпа-2саты.

Төмен қысымды газәткізгіштер түрғын үйлерді, ғимараттар мен үсақ коммуналды түрғын орындарын газбен жабдықтауды қамтамасыз етеді.

Орта қысымды газөткізгіштер (1 саты) ГРП, орта өнеркәсіптік орындарды (монша,механикалық кір жуғыш үйлер, нан зауыттары, ірі асханалар және ресторандар) газбен жабдықтау.

Жоғарғы қысымды газөткізгіштері (2 саты) ТЭЦ, ГРЭС және ірі өнеркәсіп орындарын газбен жабдықтайды.

Қалаларда және жүмыс аудандарда газбен жабдықтау сызбасы екісатылы және үшсатылы деп бөлінеді. Ірі қалалар үшін көпсатылы сызбалар қолданылады.

Газбен жабдықтау сызбасы әр түрлі факторлармен анықталынады. Ең басты факторлары болып: қала өлшемі, қүрылыстағы қаланың тығыздығы және ондағы өндірістік кәсіпорындарының концентрациясы, қаланың газификация көрінісі.

Қалаларда газбен жабдықтау жүйелерінің негізгі ролі газреттегіш қондырғылар орындайды.

Әдетте қала мен елді мекен аумақтарында газөткізгіштер жердің ішінде орнатылады. Ерекшелік ретінде өндірістік орындар болып табылады, эстакадалар мен зауыт автотрассалар бойы өтетін үстіңгі бөлігінен әр түрлі өткелдер салуға болады. Сыртқы қабырғалары жанбайтын түрғын және қоғамдық мекемелерде газөткізгіштерді жер үсті төсеулерін жасайды. Түрғын және қоғамдық ғимараттар қабырғаларында 0,3Мпа- дан аспайтын қысыммен газөткізгіш төсеулер өткізіледі.

Жоғарғы қысымды газөткізгіштері өнеркәсіп орындарының жоғарғы қабатындағы терезе үстіне немесе тек қана біркелкі қабырғаларда орнатады. Электр берілудің ауа бағыттары қиылысу кезінде , олар электр берілудің бағыттарынан төмен өтуі тиіс.

Жерүсті газөткізгіштері ауа температурасының есептеуіне тәуелді болуына байланысты , ұзартылған температуралардың компенсация есебімен салынады.

Газөткізгіштердің өткелдері өзендер, каналдар, үсақ көлдер арқылы су астында дюкерлердің көмегімен жұмыс істейді. Мүмкін бүл жағдайда көпірлер немесе эстакадаларда төсеулер жасалынады.

Сыртқы газөткізгіштерді төсеу кезінде шектеулер болады. Төменгі, орта, жоғарғы қысымды газөткізгіштері теміржол көпірлерінде салуға болмайды. Бірақ, көп жағдайда газөткізгіштерді көпір бойы төсеуге болады. Бүл үшін көпір қүрастырмасында газдың жиналуын болдырмау қажет және арнайы қондырғы көмегімен ілуі тиіс. Теміржол, трамвай жолдары және ашық түрдегі автожолдар астына газөткізгіштерді салуға болмайды.
Өздік бақылау үшін сұрақтар

1.Ағынды сүйықтық дегеніміз не?

2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?

3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?

4.Канализация дегеніміз не?

5.Канализация түрлерін ата?

6.Канализация жүйесі дегеніміз не?

7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?

4.1.3 с. 410-424.

2.Электрлік жүйелер мен желілер.

3.Тұтынушыларға электр энергиясын берумен және олардың элементтерінің сұлбасы.

Инженерлік жүйелер- бұл елді мекендерді және өндірістік кәсіпорындарды электр- және жылу энергиясымен, газбен және канализациямен, тұрғын үй және байланыс жүйесімен қамтамасыз ететін технологиялық кешендер, желілер және жабдықтар. Бүл қолайлы көлік және жоғары деңгейлі жайлылықты ғимараттар мен үйреметтердің қазіргі заманғі индустриалды қүрылысы, бүл түтынушыларды санитарлық-гигиеналық талаптарға жауап беретін сумен қамтамасыз ету. Инженерлік жүйелер мен желілер үлкен экономикалық және әлеуметтік мән алуда.

Қоғамдық ғимараттар басқа пайдалану түрдегі ғимараттардан инженерлік жүйелердің және қазіргі заманғы жабдықтардың көпшілігімен ерекшеленеді. Қоғамдық мекемелерде өтетін барлық процесстерде инженерлік жабдық пен эксплуатационды қызмет ету түріндегі материалды қамту бар.Инженерлік жабдықтың жүмысының тиімділігі қажетті технологиялық процесстің сақталуына және қызмет етуші персоналдың сенімді жүмысына үлкен әсер етеді.

Сумен, жылумен және газбен қамтамасыз ету табиғи ресурстарды пайдалануына негізделген, олардың қорлары шектеулі және сондықтан олар өзіне үнемді шаруашылықты қатынасты талап етеді. Бүл байланыста су, газ, жылуды пайдаланудың ғылыми- негізделген нормалардың жобалануы және түрғын үй мен өндірістегі және ауыл шаруашылығындағы қажетті технологиялық процесстердің жайлылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ететін жетік жабдықты пайдалануы өте маңызды.

Үйлердің ыңғайлылығын жоғарлататын құрылғылар ерте замандарда да қолданған. Фараондардың сарайларында, Ерте Грецияда, Римде сумен қамту және суды әкетудің қарапайым жүйелері болатын, олар сумен қамту көздерінен таза суды әкелетін және ластанған суды әкететін арнайы каналдардың желісі түрінде болды. Италияда бүл каналдардың (акведуктардың) қалдықтары сақталған. Ғимарат ішінде су қорғасын немесе ағаш қүбырлар арқылы жалпы пайдалану орындарына және фонтандарға берілді. Жалпы пайдалану орындарында су арнайы қүбыршалар арқылы ақты. Қүбыршада су қозғалыс шамасына қарай ластанды және өзіндік ағыспен ғимараттар сыртына төменгі жерлерге (бүлақтар, өзендер, т.б.) немесе ақаба суларға арналған арнайы каналдарға ағызылды. Мұндай каналдар Ерте Римде де болды. Ондағы ақаба суларға арналған ең үлкен канал клоака максима деп аталды. Үйлерді жылумен қамту жүйелері одан да ерте заманнан бері дами бастады. Үйлерді жылумен қамтудың қарапайым үйреметтері әдетте бөлменің ортасында орналасатын ашық ошақтар болды . Содан кейін түтінді ұйымдасқан әкетуі бар пештер, едендер мен ауаны жылытатын пештер пайда болды. Ерте Римдегі қоғамдық моншаларды ( термаларды) жылыту үшін осылар пайдаланылды. Инженерлік желілер және үйреметтер содан кейінгі өзінің дамуын орта ғасырларда қайта жаңару заманында тапты. Унитаз ойлап шығарылды. XIX ғасырда ғимараттарда жылумен қамту үшін жылумен қамтудың су жүйелері қолданыла бастады, ғимараттарға электр энергиясы және табиғи газды қоса бастады.

Ғимараттар мен үйреметтердің инженерлік жүйелерінің жобалануы мен құрылысында қүрылыс-монтаж жүмыстарының қүнының төмендеуіне, металлдың, қымбат материалдардың үнемділігіне үлкен көңіл бөлінеді.

Қалалардың сумен қамту жүйелері мен канализацияның тиімді жүмысының сүрақтарына, су өткізу жэне канализационды станцияларды жобалау сүрақтарына, ақаба суларды тазалаумен байланысты міндеттерге ерекше көңіл бөлу керек.

Ақаба сулардың сапалы тазалануы қоршаған ортаны сақтай отырып жэне халықтың эпидемиологиялық ауруларының тууын алдын-ала отырып, маңызды санитарлы-гигиеналық , экологиялық мәнге ие.

Су, газ және басқа энергоресурстарды табу мен тасымалдау, ақаба суларды тазалау облысында Н.Е. Жуковский, В.Г. Шухов, М.А. Михеев, Б.С. Петухов ғалымдарының еңбектері дүние жүзілік әйгілікке ие болды.

Инженерлік желілердің мәселелерінің барлық бағыттарында жүмыс істейтін мамандардың үқсас мамандықтардың кең шеңберінде білімдері болуы қажет.

Газтәрізді жанармайды пайдалану қазіргі заманғы ғимараттардың коммуналды-түрмыстық қажеттіліктері үшін жылулық энергияны үнемді алуға алғышарттарды жасайды. Газды рационалды пайдалану оны табудың, тасымалдаудың, жағудың жетік әдістерін қолдануымен байланысты. Газбен жабдықтау және газды пайдаланушы жабдықтың қазіргі заманғы желілерін білу табиғи газды жоғарғы әлеуметтік-экономикалық тиімділікпен пайдалануға мүмкіндік береді.

Түрлі өндірістердің қазіргі заманғы технологиялары қазіргі заманғы жылыту-желдету жүйелері мен ауаны кондиционерлеудің жүзеге асуынсыз мүмкін емес.

Ғимараттарды жылумен қамтудың басты мақсаты- ғимараттарда жылулық ыңғайлылықты жасау. Ғимараттарды жылумен қамтуға шығындары коммуналды-түрмыстық қажеттіліктерге жылудың барлық шығындарынан ең үлкен: жылумен қамту, желдету жүйесі, ауаны кондиционерлеу. Бүл жылдың суық мезгілінде ғимараттарды эксплуатациялау шарттарымен түсіндіріледі, бүл ғимараттардың қоршау қүрылыстарынан өткен жылу шығындары ішкі жылу бөлінулерден жоғары болғанда.

Өндірістік, коммуналды-түрмыстық түтынушылар мен қүрылыс объектілерін орталықтандырылған жылумен жабдықтауы үшін жылулық желілер үшін жылу көздері болып табылатын бу және су қазандары кең қолданылады.

Жылулық желілер жылу көздері мен орындарды оны түтынушылар арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Түрғынды-коммуналдық түтынушыларды жылумен жабдықтау үшін жылутасушы ретінде ыстық суды, ал өндірістік түтынушылар сулы буды тағы пайдаланады.

Түрғынды-коммуналды түтынушыларды жылумен жабдықтауда ыстық сумен жабдықтауға ерекше көңіл бөлінеді. Су алуға ыстық су орындарда

сужылытқыштарда дайындалуы мүмкін (жабық сүлба) немесе жылу желісінен тікелей алынуы мүмкін (ашық сүлба). Жылу желілерінде, сонымен қатар жылулық түтыну орындарында бу және су жылутасушыларымен әр түрлі жылулық процесстер орын алады.

Адамдар түруының ыңғайлы жағдайлары көбінесе өмір сүру ортасының, яғни қоршаған ортаның сапасына тәуелді. Сондықтан экологиялық мәселелер негізгі болып түрған қазіргі уақытта елді мекендердегі инженерлік үйреметтердің дамуы ақаба суларды тазалау жүйелерін жетілдіру, атмосфералық ауаны қорғау жүйелерін, қатты қалдықтарды залалсыздандыру жүйелерін жетілдіру бағытында да жүреді.

2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?

3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?

4.Канализация дегеніміз не?

5.Канализация түрлерін ата?

6.Канализация жүйесі дегеніміз не?

7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?
Әдебиеттер ұсыну
Негізгі

4.1.2 с. 9-37, 105-158, 265-298, 328-357.

4.2.1 с.135-156.

4.2.11
Дәріс 8 (1 сағат)
Тақырыбы. Көлік

Сұрақтар
1 Көліктік желі инженерлік жүйелердің маңызды құрастырушылары сияқты.

2 Көліктердің ерекшеліктері мен түрлері.

3 Көліктердің экологиялық жағдайлардағы селитебті зоналардағы әсері.

Инженерлік жүйелер- бұл елді мекендерді және өндірістік кәсіпорындарды электр- және жылу энергиясымен, газбен және канализациямен, тұрғын үй және байланыс жүйесімен қамтамасыз ететін технологиялық кешендер, желілер және жабдықтар. Бүл қолайлы көлік және жоғары деңгейлі жайлылықты ғимараттар мен үйреметтердің қазіргі заманғі индустриалды қүрылысы, бүл түтынушыларды санитарлық-гигиеналық талаптарға жауап беретін сумен қамтамасыз ету. Инженерлік жүйелер мен желілер үлкен экономикалық және әлеуметтік мән алуда.

Қоғамдық ғимараттар басқа пайдалану түрдегі ғимараттардан инженерлік жүйелердің және қазіргі заманғы жабдықтардың көпшілігімен ерекшеленеді. Қоғамдық мекемелерде өтетін барлық процесстерде инженерлік жабдық пен эксплуатационды қызмет ету түріндегі материалды қамту бар.Инженерлік жабдықтың жүмысының тиімділігі қажетті технологиялық процесстің сақталуына және қызмет етуші персоналдың сенімді жүмысына үлкен әсер етеді.

Сумен, жылумен және газбен қамтамасыз ету табиғи ресурстарды пайдалануына негізделген, олардың қорлары шектеулі және сондықтан олар өзіне үнемді шаруашылықты қатынасты талап етеді. Бүл байланыста су, газ, жылуды пайдаланудың ғылыми- негізделген нормалардың жобалануы және түрғын үй мен өндірістегі және ауыл шаруашылығындағы қажетті технологиялық процесстердің жайлылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ететін жетік жабдықты пайдалануы өте маңызды.

Үйлердің ыңғайлылығын жоғарлататын құрылғылар ерте замандарда да қолданған. Фараондардың сарайларында, Ерте Грецияда, Римде сумен қамту және суды әкетудің қарапайым жүйелері болатын, олар сумен қамту көздерінен таза суды әкелетін және ластанған суды әкететін арнайы каналдардың желісі түрінде болды. Италияда бүл каналдардың (акведуктардың) қалдықтары сақталған. Ғимарат ішінде су қорғасын немесе ағаш қүбырлар арқылы жалпы пайдалану орындарына және фонтандарға берілді. Жалпы пайдалану орындарында су арнайы қүбыршалар арқылы ақты. Қүбыршада су қозғалыс шамасына қарай ластанды және өзіндік ағыспен ғимараттар сыртына төменгі жерлерге (бүлақтар, өзендер, т.б.) немесе ақаба суларға арналған арнайы каналдарға ағызылды. Мұндай каналдар Ерте Римде де болды. Ондағы ақаба суларға арналған ең үлкен канал клоака максима деп аталды. Үйлерді жылумен қамту жүйелері одан да ерте заманнан бері дами бастады. Үйлерді жылумен қамтудың қарапайым үйреметтері әдетте бөлменің ортасында орналасатын ашық ошақтар болды . Содан кейін түтінді ұйымдасқан әкетуі бар пештер, едендер мен ауаны жылытатын пештер пайда болды. Ерте Римдегі қоғамдық моншаларды ( термаларды) жылыту үшін осылар пайдаланылды. Инженерлік желілер және үйреметтер содан кейінгі өзінің дамуын орта ғасырларда қайта жаңару заманында тапты. Унитаз ойлап шығарылды. XIX ғасырда ғимараттарда жылумен қамту үшін жылумен қамтудың су жүйелері қолданыла бастады, ғимараттарға электр энергиясы және табиғи газды қоса бастады.

Ғимараттар мен үйреметтердің инженерлік жүйелерінің жобалануы мен құрылысында қүрылыс-монтаж жүмыстарының қүнының төмендеуіне, металлдың, қымбат материалдардың үнемділігіне үлкен көңіл бөлінеді.

Қалалардың сумен қамту жүйелері мен канализацияның тиімді жүмысының сүрақтарына, су өткізу жэне канализационды станцияларды жобалау сүрақтарына, ақаба суларды тазалаумен байланысты міндеттерге ерекше көңіл бөлу керек.

Ақаба сулардың сапалы тазалануы қоршаған ортаны сақтай отырып жэне халықтың эпидемиологиялық ауруларының тууын алдын-ала отырып, маңызды санитарлы-гигиеналық , экологиялық мәнге ие.

Су, газ және басқа энергоресурстарды табу мен тасымалдау, ақаба суларды тазалау облысында Н.Е. Жуковский, В.Г. Шухов, М.А. Михеев, Б.С. Петухов ғалымдарының еңбектері дүние жүзілік әйгілікке ие болды.

Инженерлік желілердің мәселелерінің барлық бағыттарында жүмыс істейтін мамандардың үқсас мамандықтардың кең шеңберінде білімдері болуы қажет.

Газтәрізді жанармайды пайдалану қазіргі заманғы ғимараттардың коммуналды-түрмыстық қажеттіліктері үшін жылулық энергияны үнемді алуға алғышарттарды жасайды. Газды рационалды пайдалану оны табудың, тасымалдаудың, жағудың жетік әдістерін қолдануымен байланысты. Газбен жабдықтау және газды пайдаланушы жабдықтың қазіргі заманғы желілерін білу табиғи газды жоғарғы әлеуметтік-экономикалық тиімділікпен пайдалануға мүмкіндік береді.

Түрлі өндірістердің қазіргі заманғы технологиялары қазіргі заманғы жылыту-желдету жүйелері мен ауаны кондиционерлеудің жүзеге асуынсыз мүмкін емес.

Ғимараттарды жылумен қамтудың басты мақсаты- ғимараттарда жылулық ыңғайлылықты жасау. Ғимараттарды жылумен қамтуға шығындары коммуналды-түрмыстық қажеттіліктерге жылудың барлық шығындарынан ең үлкен: жылумен қамту, желдету жүйесі, ауаны кондиционерлеу. Бүл жылдың суық мезгілінде ғимараттарды эксплуатациялау шарттарымен түсіндіріледі, бүл ғимараттардың қоршау қүрылыстарынан өткен жылу шығындары ішкі жылу бөлінулерден жоғары болғанда.

Өндірістік, коммуналды-түрмыстық түтынушылар мен қүрылыс объектілерін орталықтандырылған жылумен жабдықтауы үшін жылулық желілер үшін жылу көздері болып табылатын бу және су қазандары кең қолданылады.

Жылулық желілер жылу көздері мен орындарды оны түтынушылар арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Түрғынды-коммуналдық түтынушыларды жылумен жабдықтау үшін жылутасушы ретінде ыстық суды, ал өндірістік түтынушылар сулы буды тағы пайдаланады.

Түрғынды-коммуналды түтынушыларды жылумен жабдықтауда ыстық сумен жабдықтауға ерекше көңіл бөлінеді. Су алуға ыстық су орындарда

сужылытқыштарда дайындалуы мүмкін (жабық сүлба) немесе жылу желісінен тікелей алынуы мүмкін (ашық сүлба). Жылу желілерінде, сонымен қатар жылулық түтыну орындарында бу және су жылутасушыларымен әр түрлі жылулық процесстер орын алады.

Адамдар түруының ыңғайлы жағдайлары көбінесе өмір сүру ортасының, яғни қоршаған ортаның сапасына тәуелді. Сондықтан экологиялық мәселелер негізгі болып түрған қазіргі уақытта елді мекендердегі инженерлік үйреметтердің дамуы ақаба суларды тазалау жүйелерін жетілдіру, атмосфералық ауаны қорғау жүйелерін, қатты қалдықтарды залалсыздандыру жүйелерін жетілдіру бағытында да жүреді.

2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?

3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?

4.Канализация дегеніміз не?

5.Канализация түрлерін ата?

6.Канализация жүйесі дегеніміз не?

7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?
Әдебиеттер ұсыну
Негізгі

4.1.5 с.8, 10-11, 14-27, 42-50, 53-57, 65-70, 110-123, 134-140, 143-150

4.2.12
Дәріс 9 (2 сағат)

2 Радио және телетрансляция.

3Сыммен хабар тарату желілері, электр байланыс сымдары мен телефикациялар.

4 Компьтерлік желілер мен интернет.

Инженерлік жүйелер- бұл елді мекендерді және өндірістік кәсіпорындарды электр- және жылу энергиясымен, газбен және канализациямен, тұрғын үй және байланыс жүйесімен қамтамасыз ететін технологиялық кешендер, желілер және жабдықтар. Бүл қолайлы көлік және жоғары деңгейлі жайлылықты ғимараттар мен үйреметтердің қазіргі заманғі индустриалды қүрылысы, бүл түтынушыларды санитарлық-гигиеналық талаптарға жауап беретін сумен қамтамасыз ету. Инженерлік жүйелер мен желілер үлкен экономикалық және әлеуметтік мән алуда.

Қоғамдық ғимараттар басқа пайдалану түрдегі ғимараттардан инженерлік жүйелердің және қазіргі заманғы жабдықтардың көпшілігімен ерекшеленеді. Қоғамдық мекемелерде өтетін барлық процесстерде инженерлік жабдық пен эксплуатационды қызмет ету түріндегі материалды қамту бар.Инженерлік жабдықтың жүмысының тиімділігі қажетті технологиялық процесстің сақталуына және қызмет етуші персоналдың сенімді жүмысына үлкен әсер етеді.

Сумен, жылумен және газбен қамтамасыз ету табиғи ресурстарды пайдалануына негізделген, олардың қорлары шектеулі және сондықтан олар өзіне үнемді шаруашылықты қатынасты талап етеді. Бүл байланыста су, газ, жылуды пайдаланудың ғылыми- негізделген нормалардың жобалануы және түрғын үй мен өндірістегі және ауыл шаруашылығындағы қажетті технологиялық процесстердің жайлылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ететін жетік жабдықты пайдалануы өте маңызды.

Үйлердің ыңғайлылығын жоғарлататын құрылғылар ерте замандарда да қолданған. Фараондардың сарайларында, Ерте Грецияда, Римде сумен қамту және суды әкетудің қарапайым жүйелері болатын, олар сумен қамту көздерінен таза суды әкелетін және ластанған суды әкететін арнайы каналдардың желісі түрінде болды. Италияда бүл каналдардың (акведуктардың) қалдықтары сақталған. Ғимарат ішінде су қорғасын немесе ағаш қүбырлар арқылы жалпы пайдалану орындарына және фонтандарға берілді. Жалпы пайдалану орындарында су арнайы қүбыршалар арқылы ақты. Қүбыршада су қозғалыс шамасына қарай ластанды және өзіндік ағыспен ғимараттар сыртына төменгі жерлерге (бүлақтар, өзендер, т.б.) немесе ақаба суларға арналған арнайы каналдарға ағызылды. Мұндай каналдар Ерте Римде де болды. Ондағы ақаба суларға арналған ең үлкен канал клоака максима деп аталды. Үйлерді жылумен қамту жүйелері одан да ерте заманнан бері дами бастады. Үйлерді жылумен қамтудың қарапайым үйреметтері әдетте бөлменің ортасында орналасатын ашық ошақтар болды . Содан кейін түтінді ұйымдасқан әкетуі бар пештер, едендер мен ауаны жылытатын пештер пайда болды. Ерте Римдегі қоғамдық моншаларды ( термаларды) жылыту үшін осылар пайдаланылды. Инженерлік желілер және үйреметтер содан кейінгі өзінің дамуын орта ғасырларда қайта жаңару заманында тапты. Унитаз ойлап шығарылды. XIX ғасырда ғимараттарда жылумен қамту үшін жылумен қамтудың су жүйелері қолданыла бастады, ғимараттарға электр энергиясы және табиғи газды қоса бастады.

Ғимараттар мен үйреметтердің инженерлік жүйелерінің жобалануы мен құрылысында қүрылыс-монтаж жүмыстарының қүнының төмендеуіне, металлдың, қымбат материалдардың үнемділігіне үлкен көңіл бөлінеді.

Қалалардың сумен қамту жүйелері мен канализацияның тиімді жүмысының сүрақтарына, су өткізу жэне канализационды станцияларды жобалау сүрақтарына, ақаба суларды тазалаумен байланысты міндеттерге ерекше көңіл бөлу керек.

Ақаба сулардың сапалы тазалануы қоршаған ортаны сақтай отырып жэне халықтың эпидемиологиялық ауруларының тууын алдын-ала отырып, маңызды санитарлы-гигиеналық , экологиялық мәнге ие.

Су, газ және басқа энергоресурстарды табу мен тасымалдау, ақаба суларды тазалау облысында Н.Е. Жуковский, В.Г. Шухов, М.А. Михеев, Б.С. Петухов ғалымдарының еңбектері дүние жүзілік әйгілікке ие болды.

Инженерлік желілердің мәселелерінің барлық бағыттарында жүмыс істейтін мамандардың үқсас мамандықтардың кең шеңберінде білімдері болуы қажет.

Газтәрізді жанармайды пайдалану қазіргі заманғы ғимараттардың коммуналды-түрмыстық қажеттіліктері үшін жылулық энергияны үнемді алуға алғышарттарды жасайды. Газды рационалды пайдалану оны табудың, тасымалдаудың, жағудың жетік әдістерін қолдануымен байланысты. Газбен жабдықтау және газды пайдаланушы жабдықтың қазіргі заманғы желілерін білу табиғи газды жоғарғы әлеуметтік-экономикалық тиімділікпен пайдалануға мүмкіндік береді.

Түрлі өндірістердің қазіргі заманғы технологиялары қазіргі заманғы жылыту-желдету жүйелері мен ауаны кондиционерлеудің жүзеге асуынсыз мүмкін емес.

Ғимараттарды жылумен қамтудың басты мақсаты- ғимараттарда жылулық ыңғайлылықты жасау. Ғимараттарды жылумен қамтуға шығындары коммуналды-түрмыстық қажеттіліктерге жылудың барлық шығындарынан ең үлкен: жылумен қамту, желдету жүйесі, ауаны кондиционерлеу. Бүл жылдың суық мезгілінде ғимараттарды эксплуатациялау шарттарымен түсіндіріледі, бүл ғимараттардың қоршау қүрылыстарынан өткен жылу шығындары ішкі жылу бөлінулерден жоғары болғанда.

Өндірістік, коммуналды-түрмыстық түтынушылар мен қүрылыс объектілерін орталықтандырылған жылумен жабдықтауы үшін жылулық желілер үшін жылу көздері болып табылатын бу және су қазандары кең қолданылады.

Жылулық желілер жылу көздері мен орындарды оны түтынушылар арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Түрғынды-коммуналдық түтынушыларды жылумен жабдықтау үшін жылутасушы ретінде ыстық суды, ал өндірістік түтынушылар сулы буды тағы пайдаланады.

Түрғынды-коммуналды түтынушыларды жылумен жабдықтауда ыстық сумен жабдықтауға ерекше көңіл бөлінеді. Су алуға ыстық су орындарда

сужылытқыштарда дайындалуы мүмкін (жабық сүлба) немесе жылу желісінен тікелей алынуы мүмкін (ашық сүлба). Жылу желілерінде, сонымен қатар жылулық түтыну орындарында бу және су жылутасушыларымен әр түрлі жылулық процесстер орын алады.

Адамдар түруының ыңғайлы жағдайлары көбінесе өмір сүру ортасының, яғни қоршаған ортаның сапасына тәуелді. Сондықтан экологиялық мәселелер негізгі болып түрған қазіргі уақытта елді мекендердегі инженерлік үйреметтердің дамуы ақаба суларды тазалау жүйелерін жетілдіру, атмосфералық ауаны қорғау жүйелерін, қатты қалдықтарды залалсыздандыру жүйелерін жетілдіру бағытында да жүреді.

Өздік бақылау үшін сұрақтар
1.Ағынды сүйықтық дегеніміз не?

2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?

3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?

4.Канализация дегеніміз не?

5.Канализация түрлерін ата?

6.Канализация жүйесі дегеніміз не?

7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?
Әдебиеттер ұсыну
Негізгі

4.1.2 с. 357-457.

4.2.1 с. 156-165