1. Сөз сөйлем,дыбыс,әріп. Сөз дыбыстардан құралады
жүктеу/скачать 15.55 Kb.
|
|
1.Сөз сөйлем ,дыбыс,әріп. Сөз дыбыстардан құралады. Дыбыстар әріппен таңбаланып жазылады. Дыбыстарды айтамыз,естиміз,әріптерді көреміз жазамыз Сөйлем сөздерден құралады Сөйлемдегі сөздер бір-біріненбөйлек жазылады.Аяқталған ойды білдіреді. Мысалы:Бидай жайқалып тұр Мереке құтты болсын!т.б Сөйлемнің бірінші сөзі бас әріптен басталып жазылады. Сөйлемнің соңына нүкте(.,?,!)қойылады. 2.Дауысты дыбыс әріптері: А,ә,е,о,ө,ұ,ү,ы,і,и,(у),ю,я,э Дауыссыз дыбыс әріптері: ,а,г,ғ,д,ж,о,й,к,қ,л,м,п,р,с,т,ф,х,ш,щ,ч (у) 3.Алфавит Қазақ алфавитінде 40әріп және екі таңба бар.Алфавитте әріптін аты аталып,орын реті белгіленеді. Ң.Жуан дауыстылар:а,о,ы,ү Жіңіщке дауыстылар:ә,е,ө,і,ұ 5.Жұпдауыстылар:-ә,о-ө,ы-і,ұ-ү 6.Буын Сөзде қанша дауысты дыбыс болса,сонша буынболады: Мысалы:ат,а-та,а-ла-лар. 7.Сөздегі дауысты дыбыстар жуан болса,сөз жуан айтылады: Қозы,ақ.Т.б Сөздегі дауысты дыбыстар жіңішке болса,сөз жіңішке айтылады:Өзен,күрек.т.б Й,ң,у екі дауыстының ортасында келсе,екінші буынның басында айтылады:қа-шық,та-уық,жа-йық 8.Тасымал Жазу жолына сыймаған сөз буынға бөлініп тасымалданады. Сөздердің тасмалданбаған бөлігінен соң жарты сызықша (дефис)қойылады Мысалы:қалам.Қар-лы-ғаш.Қарлы-ғаш т.б 9.Тасмалдауға болмайтын сөздер:от,сүт,қант.о-рақ,ө-зен Сөздегі дауысты дыбыстар жуанболса,ондағы дауыссыз дыбыстарда жуан болып айтылады:дала,домбыра. 11.Сөздегі дауысты дыбыстар жіңішке болса,дауыссыз дыбыстарда жіңішке болып айтылады. Мысалы:Өзен,темір 12.Зат есім Заттың атын білдіретін сөзді зат есім дейміз.Зат есімдерге Кім?Кімдер?Не№Нелер?деген сұрақтар қойылады. 13.Бас әріптен басталып жазылатын сөздер. Кісініңаты-жөні,жер-су аттары,үй жануарына қойылатын аттар бас әріптен басталады Мысалы:Серік,Айгүл,Қанат,Ақниет,Айсұлу,т.б 14.Етістік Заттардың қимылын іс әрекетін білдіретін сөздерді етістік дейміз. Не істеді?Қайтты?Не қылды? Деген сұрақтар қойылады Мысалы:өсті,ойнады,сайрады,т.б 15.Сын есім Заттың түрін,сапасын білдіретін сөздерді сын есім дейміз. Мысалы:тәтті,жақсы,биік,арзан т.б 16.Сан есім Заттың санын ретін білдіретін сөздерді сан есім дейміз. Оларға Қандай?Қай?деген сұрақтар қойылады Мысалы:бес,екі,он т.б 17.Сөйлем Хабарлы сөйлем Сөйлемдегі сөздер бір-бірімен бойланысты болады. Олардың байланысын сұрақ қойып білеміз. Сөйлемнің үш түрі бар:Хабарлы,сұраулы,лепті. 18.Хабарлы сөйлем дегеніміз бірдеңенің жайын хабарлау мақсатымен айтылған сөйлемімен айтамыз. Хабарлы сөйлемнің соңына нүкте(.) қойылады. Мысалы:Оқушылар мекткпке келді 19.Сұраулы сөйлем. Жауап алу мақсатымен айтылған сөздерді сұраулы сөйлем дейміз.Сұраулы сөйлемнің соңына сұрау белгісі қойылады(?) Мысалы:Сенің жасың нешеде? 20.Лепті сөйлем Адамның көңыл күйын,сезімін білдіретін сөйлемді лепті сөйлем дейміз.Олар көтеріңкі дауыспен айтылады.Сөйлемнің соңына деп белгісі(!)қойылады. Мысалы:Алақай әкем алма әкелді! 21.Тіл мен сөйлеу. Тіл арқылы адамдар бір-біріменхабар береді білмегенін сұрайды кеңеседі. 22.Сөйлеу: Ауыз екі сөйлеу Жазбаша сөйлеу Ауыз екі сөйлеу өте ертеде пайда болды. Олар-біз дыбыстап айтатын немесе құлағымызбен еститін сөйлемдер. Сөйлеу қызметін ауыз атқаратыны белгілі. Сондықтан сөйлеудің бір түрін ауызекі сөйлеу деп атайды. Сөйлеуге тіл,тіс,ерін қатысады. 23.Жазбаша сөйлеу Жазылып берілетін хабарды айтамыз.Жазу үшін әріпті немесе басқа да танбаларды пайдаланады.Ертеде тасқа сурет салып білдіретін болған.Қазір жазуды жол бергілерінен байқауға болады. 24.У дыбысының дауысты болуы. Дауыссыздан соң және сөз басында дауыссыздан бұрын келген У дыбысы дауысты болады. Мысалы:Сурет,жазу. 25.Дауыссыз У Дауыстыдан соң және сөз басында дауыстыдан бұрын келген У дыбысы дауыссыз болады.Уәріпінің жазылуы. И дыбысының алдында Ы,І естілгенімен,олар жазылмайды: Мысалы:Әуе,уақыт 26.Ы,І әріпіне аяқталған сөздерге У әрпі қосылса, Ы,І әріптері түсіп қалады: Мысалы:оқы-оқу Тоқы-тоқу, т.б 29.Я әріпінің жазылуы. Сөзде йа дыбыстары естілгенімен жазуда олардың орнына я әріпі жазылады. Мысалы:Мая,таяқ,қоян т.б 30.Ю әріпінің жазылуы. Сөзде йу дыбыстары естілгенімен жазуда олардың орнына ю әріпі жазылады. Мысалы:аю,көркею,еңкею Сөздегі и әріпінен соң у жазылмайды,ю жазылады. Мысалы:кию,қию. 31.Дауыссыз дыбыстардың түрлері. Дауыссыз дыбыстар үшке бөлінеді. 1.Үнді:,л,м,н,р,й,(у) 2.Ұян:б,г,ғ,д,ж,з 3.Қатаң:к,қ,н,с,т,ф,х,һ,ч,ш,щ 32.Дауыссыз б мен п. Сөз соңында б естілгенімен,п әрпі жазылады. Мысалы:кітап,доп,қап. П дыбысына аяқталған сөзден кейін дауысты дыбыс келсе,п дыбысы б-ға айналады. Мысалы:кітап-кітабы,доп-добы 33.Дауыссыз қ мен ғ Ғ әрпі сөздің соңында жазылмайды Қ-ға аяқталған сөзден кейін дауысты дыбыс келме, Қ дыбысы ғ-ға айналады. Мысалы:қабақ-қабағы,доп-добы 34.Дауыссыз к мен г Сөз соңындағы к дыбысынан кейін дауысты дыбыс келсе,ол г-ге айналады. Мысалы:бүйрек-бүйргі т.б 35.Дауыссыз л мен р Сөз басындағы л,р әріптерінің алдынан ы,і естілгенімен,Олар жазылмайды Мысалы:лак,рет,рас. 36.Дауыссыз н мен ң Ң әрпі сөз басында келмейді н әрпімен шатыстырмай жазуға әдеттен! 37.Мәтін Мәтін мағына жазынан өзара байланысты екі не одан да көп сөз құралады. Мәтінге ат қоюға болады. Мәтін түрлері: 1.Әңгімелеу (не істеді?) 2.Сыйпаттау (қандай?) 3.Пайымдау (неліктен?) 38.Сөз құрамы.Түбір мен қосымша. Сөздің одан әрі бөлінбейтін мағыналы бөлігін түбір сөз дейміз. Мысалы:көк,күріш 39.Жұрнақ пен жалғау. Қосымша жұрнақ жалғау болып бөлінеді. Сөз мағынасын өзгертетін қосымшаны жұрнақ дейміз. Мысалы:жұмыс-жұмысшы,ойын-ойыншық. 40.Түбірге жұрнақта жалғау да жалғана береді. Жұрнақбұрын,жалғау жұрнақтан соңжалғанады. Мысалы:күріш-ші-ге. 41.Туынды сөз Түбірге сөзге жұрнақ қосылу арқылы жасалған сөзді туынды сөз дейміз. Мысалы:Ерулік,татулық 42.Түбірлес сөздер Бір түбірден бірнеше туынды сөз жасала береді.Ондай сөздерді түбірлес сөздер деп аталады. Мысалы жүктеу/скачать 15.55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|