6 дәріс. МҰнайдың ЖӘне мұнай өнімдерінің КӨліктік сипаттамасының тасымалдауды ұйымдастыруғА Әсер етуі
жүктеу/скачать 45.68 Kb.
|
|
6 дәріс. МҰНАЙДЫҢ ЖӘНЕ МҰНАЙ ӨНІМДЕРІНІҢ КӨЛІКТІК СИПАТТАМАСЫНЫҢ ТАСЫМАЛДАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУҒА ӘСЕР ЕТУІ Тауарлық мұнай өнімдері туралы жалпы мәліметтер. Мұнай және оны қайта өңдеу өнімдері әртүрлі агрегаттық күйде болатын және өзіндік ерекше қасиеттері бар кең көлемді жүктер тобын құрайды. Тиеу жоспары мен есепке алу номенклатурасына сәйкес осы аталған топтар үш кіші топқа жіктеледі, олар: шикі мұнай, ашық түсті мұнай өнімдері және күрең түсті мұнай өнімдері. Шикі мұнай өзіндік ерекше иісі бар, түсі ашық сарыдан қоңырға, қараға жақынға дейін өзгеретін жанғыш майлы сұйықтық болып табылады. Мұнайдың физикалық және химиялық қасиеттері ол шығарылған кен орнына және тіпті жату қабатына байланысты болып келеді. Мұнай – әртүрлі заттардың күрделі қоспасы болғандықтан, оны сипаттау үшін оның химиялық, топтық және фракциялық құрамын анықтап алу қажет. Мұнайдың химиялық құрамы: көміртек 83-87%, сутегі 11-14%, оттегі мен азот 0,1-1,5%, күкірт 0,05-5,0%. Мұнайдың топтық құрамы парафинді (10-70%), нефтенді (25-75%), хош иісті (5-30%) көміртектер мен әртүрлі гетероорганикалық қоспалардың сандық құрамын сипаттайды. Топтық құрамы бойынша мұнайды қайта өңдеу тәсілдері және алынған мұнай өнімдерінің арналымы анықталады. Мұнайдың фракциялық құрамында өнімнің жалпы көлемінің пайыздық қатынасы ретінде көрініс табатын оның белгілі бір температура жағдайында қайнап буланатын мөлшері анықталады. Мұнайдың 350°С дейінгі температура жағдайында қайнап буланатын жеңіл (ашық түсті) және қайнау температурасы 350°С-тан жоғары болатын ауыр (күрең түсті) фракциялары болады. Жеңіл фракциялары ашық түсті отын (әртүрлі жанармайлар, керосин т.с.с.) алуға, ал ауырлары мазут және оны қайта өңдеу өнімдерін алуға негіз болады. Мұнайдың жалпы көлемінде жеңіл фракцияларының мөлшері 30-50%-дан аспайды. Мұнайдың фракциялық құрамы мұнай мен мұнай өнімдерінің тығыздық және булану сияқты қасиеттеріне едәуір әсер етеді, өз кезегінде олар мұнай өнімдерін пайдалану тиімділігін және оның булануынан келетін ықтимал шығындарды сипаттайды. Мұнайдың ең маңызды физикалық сипаттамасы оның жылу шығаруға жоғары қабілеттілігі болып табылады, ол 46 МДж/кг дейін жетеді, сондықтан қазіргі кезде мұнай негізінен отынның әртүрлі сұрыптарын алу үшін қолданылады. Мұнайды қайта өңдеу процесі үш кезеңнен тұрады: қайта өңдеуге дайындау, қайта өңдеу және алынған мұнай өнімдерін тазарту. Мұнайдың құрамына және белгілі бір сападағы өнімдерді алу қажеттілігіне қарай қайта өңдеудің физикалық және химиялық тәсілдері болады. Физикалық тәсілді (тікелей мұнай айырып шығаруды) қолдану барысында мұнай молекулалық құрылымын бұзылмайтындай қайнау температуралары бойынша әртүрлі фракцияларға жіктеледі. Тікелей мұнай айырудың технологиялық процесі мұнайды ысыту, буландыру, конденсациялау және атмосфералық қысыммен суытудан тұрады. Тікелей айдау нәтижесінде бензин (3-15%), лигроин (7-10%), керосин (8-20%), газойль (7-15%), май дистилляттары (20-25%) және мазут (65-90%) алынады. Мазутты фракцияларға бөлу вакуум жағдайында жұмыс істейтін аппараттар көмегімен жүзеге асырылады, бұл мұнайды қайнату температурасын 450-500 °С-тан 220°С-қа дейін төмендетіп, көмерсутектердің бұзылуына жол бермеуге мүмкіндік туғызады. Осының нәтижесінде ауыр газойль, соляр, май дистилляттары және гудрон алынады. Мұнайды тікелей айдау кезінде жанармайдың аз мөлшерде шығуы химиялық қайта өңдеу тәсілдерін әзірлеу мен енгізу қажеттілігін туғызды, олар: крекинг (температуралық және катализдік), пиролиз т.б. Температуралық крекинг (ауыр көмірсутегілердің ұзын молекулаларының төмен температурада қайнайтын бөлшектердің анағұрлым қысқа молекулаларына бөліну процесі) жоғары температуралар (500-700 °С дейін) және жоғары қысым (4-6МПа) жағдайында жүреді. Температуралық крекинг нәтижесінде мазут пен мұнай қалдықтарынан (гудрон және жартылай гудроннан): крекинг-бензин (30-35%), крекинг-газдар (10-15%), крекинг-қалдықтар (50-55%) алынады. Алынған крекинг-бензиндер тұрақсыз болып табылатындықтан, мотор отынының құрамдас бөлшектері ретінде ғана қолданылады. Катализдік крекинг катализаторларды (алюмосиликаттарды қатыстырып) жоғары температураларда өтеді, бұл қысымды 0,2-0,3 МПа дейін төмендетуге мүмкіндік береді. Қайта өңдеудің бұл тәсілінде алынған мұнай өнімдерінің сапасы едәуір артып, шыққан крекинг-бензиндер мөлшері 35-40%-ға жетеді, алайда бастапқы шикізатты дайындау аса кұрделі процесс болып табылады. Пиролиз – 650°С температурасында керосиннен сұйық шайыр мен газдарды шығарып алу процесі. Қайта өңдеудің келесі кезеңдерінде сұйық шайырдан құнды хош иісті көмірсутектер (бензол, толуол т.б.) алынады. Мұнайды өңдеудің соңғы сатысы – мұнай өнімінің сапасын төмендететін зиянды қоспаларды, яғни шайырлы заттарды, оттегі және күкірт қоспаларын жою мақсатында алынған жартылай фабрикаттарды (әсіресе ашық түстілерін) тазарту болып табылады. Тауарлық мұнай өнімдері қоспаға қажетті пайдалану қасиеттерін қамтамасыз ететін арнайы қоспалар мен қосымша заттарды қосу арқылы мұнайды қайта өңдеудің әртүрлі тәсілдерімен алынған біркелкі жартылай фабрикаттарды бір-біріне қосу жолымен алынады. Мұнайды (ашық және күрең түсті) қайта өңдеуден шыққан өнімдер арналымына қарай шартты түрде үш топқа жіктеледі, олар: отын, жағармайлар, өзге өнімдер. Отын тобына: отын газдары, мотор отыны, дизель отыны, реактивті қозғалтқыштарға, газ-турбиналы қондырғыларға арналған отын, қазандық отындары (негізінен күкірті аз және күкіртті мазуттар) және пеш отыны жатады. Мотор отынының (бензин, лигроин, керосин) негізгі сапалық сипаттамасы оның детонацияға төзімділігі болып табылады, ол октан санымен анықталады. Октан саны неғұрлым жоғары болған сайын, мотор отынының, әсіресе, бензиннің сапасы соғұрлым жоғары әрі детонация қаупі кем болады. Октан санының бір бірлікке артуы бензин шығынын шамамен 1%-ға төмендетуге мүмкіндік береді. Отынның детонацияға төзімділігін антидетонаторларды қосу арқылы арттыруға болады, олардың ең тиімдісі тетраэтилқорғасын болып табылады. Сонымен қатар мотор отынының ең маңызды сипаттамаларына оның буланғыштығы, жану жылуы, құрамындағы шайырлы заттар мен күкіртті қоспалардың мөлшері, химиялық және физикалық тұрақтылығы болып табылады. Дизель отынының негізгі көрсеткіші оны жану камерасына бүрку кезіндегі өздігімен тұтануға қабілеттілігі болып табылады. Оның бұл қасиеті октан санымен сипатталады, оның мәні жоғары (45-50) болған жағдайда отын толық әрі біркелкі жанады. Сондай-ақ, дизель отынының сапасы жану жылуын, тұтқырлығын, қату температурасын, ал жылдам жүргіш дизель қолданылатын отындардың буланғыштығын анықтау арқылы бағаланады. Қазандық отынының басты пайдалану қасиеттері – жылу шығару қабілеті және тұтқырлығы. Отынның форсункада бүркілуінің тиімділігі оның тұтқырлығына байланысты болып келеді. Жаңармайлар тобы агрегаттық жай-күйіне қарай сұйық майлар мен созымды (консистентті) майларға бөлінеді. Сұйық майлар әртүрлі тәртіппен және әртүрлі жағдайларда жұмыс істейтін қондырғылардың біріне-бірі үйкелетін бөлшектері мен тораптарын майлауға арналған. Сонымен қатар оларды сұйықтықтарды шынықтыру кезінде суытатын диэлектриктер ретінде, гидравликалық жүйелердің сұйықтықтары т.б. ретінде қолдануға болады. Жағармайлардың негізгі қасиеті үйкелетін денелердің үстіңгі қабаттарында жеткілікті дәрежеде берік майлы жабын құру қабілеті болып табылады, майдың тұтқырлығы неғұрлым жоғары болса, ол жабын соғұрлым берік, төзімді болады. Майлар тұрақты, қышқылдануға төзімді болуы, тотығуға қарсы қасиеті болуы тиіс. Созымды жағармайлардың құрылымы майға ұқсас болып келеді. Арналымы бойынша олар антифрикциялық, қорғағыш (тотығуға қарсы) және тығыздағыш болып жіктеледі. Созымды майлар сұйық мұнай майларына арнайы қоюландырғыштарды қосу арқылы пайда болады. Өзге мұнай өнімдерінің тобына қолданыс аясы алуан түрлі болып келетін өнімдердің кең ассортименті жатады, олар – еріткіштер және ағартқыш керосиндер; парафиндер мен церезиндер, мұнай және пек битумдары; электродты кокс пен құрым; қолданыс аясы тар арнайы өнімдер (мұнай қышқылдары, құю пішіндеріне арналған көбік шығарғыштар, резина жұмсартқыштар т.с.с.). Сондай-ақ, өзге өнімдер қатарына мұнай-химия және химия өнеркәсібінің шикізаттары болып табылатын мұнай өнімдері жатады, олар: аз молекулалы шекті көмерсутектер (метан, этан, пропан, бутан), аз молекулалы омфиндер (этилен, пропилен, бутилен), хош иісті көсірсутектер (бензол, толуол, ксилол, нафталин), сонымен қатар күкіртті және қышқылды қоспалар. Мұнай өнімдерінің қасиеттері. Мұнай өнімдерінің тасымалдау, сақтау және құю мен төгу операцияларын орындау жағдайларына әсер ететін негізгі қасиеттері: тығыздығы, тұтқырлығы, балқу және жану температурасы, буланғыштығы, қаныққан булардың қысымы және т.б. болып табылады. Мұнайдың сапалық және сандық сипаттамасы болып табылатын ρ тығыздығы құрамындағы жеңіл бөлшектерінің мөлшеріне қатысты болып келеді, ол 650-ден 1060кг/м3 Дейін өзгереді. Тығыздығына қарай мұнай жеңіл (ρ = 650-870 кг/м3), орташа (ρ = 871-910 кг/м3) және ауыр (ρ = 910-1060 кг/м3) болып бөлінеді. Мұнай өнімдерінің тығыздығы құю және төгу операцияларын орындау барысындағы ағу жылдамдығына әсер етеді, сондай-ақ, ашық бумен жылыту мүмкіндігін және құрғату жылдамдығына әсер етеді. Мысалы, тығыздығы более 1000кг/м3-нан асатын мазутты ашық бумен жылытпаған жөн, себебі ол судан нашар бөлінеді. Мұнай өнімдерінің тығыздығы жүктің мөлшерін кең тараған әрі әмбебап болып табылатын көлем мен салмағын өлшеу тәсілімен есепке алу кезінде цистерналар мен ыдыстардағы жүктің салмағын анықтауда қолданылады. Қазіргі кезде еңбек қорын барынша үнемдей отырып цистерналардағы жүктің мөлшерін барынша анық білудің жаңа тәсілдері әзірленіп, енгізілуде (акустикалық, оптикалық, жылуды пайдаланып т.с.с.). Заттардың тығыздығы арнайы құрал – ареометрмен өлшенеді. Мұнай өнімдерінің тығыздығын ареометрмен өлшеудің анықтығы составляет 0,05%-ға, ал зертхана жағдайында гидростатикалық таразы немесе пикнометр көмегімен өлшеу анықтығы 0,005%-ға дейін жетеді. Тұтқырлығы ареометр салуға болмайтындай жоғары болатын (ν > 200мм2/с при 50°С) мұнай өнімдерінің тығыздығы есептеп шығарылады. Бұл орайда зерттелетін өнімнің сынамасын тығыздығы белгілі болып табылатын тұтқырлығы аз еріткіштің дәл сондай мөлшерімен араластырады да, алынған қоспаның тығыздығын мына шарттарға сүйеніп есептеп шығарады: ρсм = 0,5 (ρв + ρр) кг/м3 (1) ρв = 2ρсн – ρр кг/м3 (2) мұндағы ρсм, ρр, ρв – тиісінше қоспаның, еріткіштің және тұтқырлығы жоғары мұнай өнімінің тығыздығы, кг/м3. Мұнай өнімдерінің тұтқырлығы олардың қозғалмалылығын (ағымдылығын) айқындайды, ол тасымалдау, қайта құю және төгу-құю операцияларын орындау жағдайларына айтарлықтай әсер етеді. ВУ η динамикалық, Нс/м2, ν кинематикалық, м2/с және шартты тұтқырлығы болады. Динамикалық тұтқырлығы түйіршікті вискозиметр көмегімен зерттеліп отырған мұнай өнімі толтырып құйылған еңіс түтікшенің ішінде домалап бара жатқан түйіршіктің қозғалу уақытын өлшеу арқылы анықталады: η = с τ (ρш – ρнп) Нс/м2 (3) мұндағы τ – түйіршіктің қозғалу уақыты, с; ρш, ρнп – тиісінше түйіршік пен зерттеліп отырған мұнай өнімінің тығыздығы, кг/м3; с – түйіршіктің эталонды сұйықтық бойынша анықталған константасы, Нм/кг. Кинематикалық тұтқырлық (сұйықтықтың динамикалық тұтқырлығының оның тығыздығына ара қатынасы) қозғалтқыштарды, мұнай өнімдерінің құбырмен жүруін есептеуде, сондай-ақ, отын түрлерін және әсіресе жағармайларды сипаттауда кеңінен қолданылады. Кинематикалық тұтқырлықтың өлшем бірлігі 1м2/с. Кинематикалық тұтқырлық мұнай өнімдерінің химиялық құрамымен анықталады және температураға айтарлықтай тәуелді болады (1-сурет).
ДЖ – жазғы дизель отыны; ДҚ – қысқы дизель отыны 1-сурет. Кинематикалық тұтқырлықтың температураға тәуелділігі Кинематикалық және шартты тұтқырлық мына аналитикалық өрнек арқылы бір-бірімен байланысты болып табылады: νt = 0,0731 ВУt – 0,0631 / ВУt (4) мұндағы νt, ВУt – тиісінше t температурасындағы кинематикалық және шартты тұтқырлық. Құрамындағы парафн мөлшері жоғары болып келетін мұнайларда тұтқырлық аномалиясы бар, ол температуралық өңдеуден немесе механикалық әсерден соң бұрынғы температурада қайта анықталған кезде мұнай өнімінің тұтқырлығы өңдеу алдындағыдан төмен болатыны құбылысы. Алайда бірақ уақыттан соң оның бастапқы тұтқырлығы қалпына келеді. Бұл құбылыс парафин қатарындағы көмірсутектерде салыстырмалы төмен температуралар жағдайында парафиннің ірі және ұсақ түйіршіктерінен тұратын тегіс жазық тор құрайтынына байланысты болып табылады. Температуралық немесе механикалық әсерден соң ол тор бұзылып, заттың тұтқырлығы төмендейді. Көбінесе тұтқырлық аномалиясы әсіресе тұтқырлығы жоғары мазуттармен жүк операцияларын жасау кезінде байқалады. Басқа мұнай өнімдерінікі сияқты мазуттардың тұтқырлығы қысымға да байланысты болып келеді. Қысым артқан сайын заттың тұтқырлығы да өседі. Мазут бөлшектерінің молекулалық құрылысы неғұрлым күрделі болса, соғұрлым қысым тұтқырлыққа көп әсер ететіндігі анықталған. Мұнай өнімдерінің балқу (қату) температурасы кейбір бензиндердің –80°С-нан битумдардың +150°С-на дейін өзгереді. Балқу температурасы отынды алдын ала жылытпай қолданудың температуралық шегін сипаттайды. Отынның қату температурасы оны пайдалану көзделген температурадан 5-10°С төмен болуы тиіс. Кейбір мұнай өнімдерінің температуралық сипаттамалары 17-кестеде келтірілген. 1-кесте Кейбір мұнай өнімдерінің температуралық сипаттамалары
Мұнай өнімдерінің от алу температурасы химиялық құрамына байланысты болып табылады және оның өрт қауіптілігін сипаттайды. От алу температурасы бойынша барлық мұнай өнімдері екі топқа жіктеледі: оңай тұтанатындар (45°С-қа дейін) және жанғыштар (45°С-тан астам). От алу температурасы мұнай өнімдерінің төгу операцияларын орындау алдындағы шекті рауалы ысыту температурасын анықтайды, ол тұтану температурасынан кемінде 10°С төмен болуы тиіс. Сонымен қатар от алу температурасы мұнай өнімі фракцияларының таза таңдалғанының және оның құрамында әртүрлі өнімдердің қоспаларының жоқтығының көрсеткіші болып табылады. Жарылғыштық шегі мұнай өнімдері буларының ауадағы ашық от әсерімен жарылуы ықтимал ең кіші мөлшерін (төменгі шегі) және ең үлкен мөлшерін (жоғарғы шегі) анықтайды. Жарылғыштық аймағы 1-10% шегінде жатыр (2-кесте). 2-кесте Ашық түсті мұнай өнімдерінің жарылғыштық шегі
Сондай-ақ, жарылғыштық шегін жарылыс орын алатын температурамен де айқындалады, бұл жағдайда жарылғыштықтың төменгі шегі тұтану температурасына сәйкес келеді (1-кесте). Буланғыштық – мұнай өнімдері буларының тығыздығы ауа тығыздығынан үлкен болуы нәтижесінде сұйықтықтың бу күйіне ауысу қабілеті. Негізінен мұнай өнімдерінің буланғыштығы олардың фракциялық құрамына, буының серпімділігі мен тұтқырлығына байланысты болып келеді. Бензиндердің буланғыштығы ең жоғары шекте болады, ол басқа ашық түсті мұнай өнімдерінікінен 50-100 есе астам келеді. Күрең түсті мұнай өнімдерінің булануы әлсіз болады, ал жағармайлар мүлдем буланбайды деуге болады. Булану статикалық және динамикалық болып бөлінеді. Статикалық булану ыдыста қалған мұнай өнімінің мөлшерін азайтады және, ең бастысы, оның сапасын нашарлатады. Бұл сұйықтықтың үстіңгі қабатынан бірінші кезекте мұнай өнімдерінің жеңіл бөлшектерінің буланып шығып, сұйық фазаның ауырлауымен түсіндіріледі. Динамикалық булану жағдайында мұнай өнімі мен ауа бір-біріне қатысты қозғалыста болады, бұ булану мотор және бірқатар басқа отындардың сапалық көрсеткіші болып табылады. Қозғалтқыштың тұрақты түрде жұмыс істеуі, оның қызмет мерзімі, отын шығыны жақсы булануға байланысты болып келеді. Сонымен бірге мұнай өнімдерін төгу және құю кезіндегі динамикалық булану сапалық тұрғыда өнімді нашарлатады, сондықтан теріс құбылыс болып табылады. Статикалық булану қозғалыссыз тұрған үстіңгі қабаттан қозғалыссыз тұрған ауаға, мысалы, мұнай өнімдері ыдыста сақтаулы тұрған кезде шығады. Егер мұнай өнімінің үстінде шексіз кеңістік тұрса, булану үздіксіз жүріп отырады. Бұл орайда булану жылдамдығы ауа температурасы мен қысымына байланысты болады. Жабық ыдыста тұрған мұнай өнімдерінің булануы газ кеңістігінің көлемі буға қаныққан жағдайда да тоқтамайды. Бұл жағдайда осы уақыт аралығында сұйық фазадан шығатын бу мөлшері конденсацияланады. Мұнай және мұнай өнімдерінің булану дәрежесі сұйықтықтан ұшып шығатын молекулалар мен сұйықтық жұтып алатын молекулалар санының айырмасымен анықталады. Ол айырма үлкен болған сайын, булану соғұрлым қарқынды болады. Еркін булану жылдамдығы қаныққан будың қысымына пропорционалды және сыртқы қысымға кері пропорционалды болып табылады. Сыртқы қысым төмендеген сайын булану ұлғайып, вакуумда ең үлкен мөлшерге жетеді. Сондықтан оңай буланатын мұнай өнімдерін сақтаудың ең қолайлы жағдайы оларды өз буының серпімділігінен едәуір күшті қысыммен сақтау болып табылады. Ыдыстардың газ кеңістігіндегі бу-ауа қоспасы қысымының ауа температурасының, қысымының тәуліктік ауытқулары нәтижесінде және күн радиациясы әсерімен өзгеруі ыдыстарға арнайы тыныс алу қақпақшаларын орнатуды қажет етеді. Қысым жоғарылаған жағдайда ыдыстан қақпақшалар арқылы бу-ауа қоспасы шығып, ол төмендегенде, атмосфералық ауа кіреді. Бұл құбылыс «кіші тыныс алу» деп аталады, ал ыдыстарға мұнай өнімдерін құю немесе олардан төгу кезінде «үлкен тыныс алу» орын алады. «Үлкен» және «кіші» тыныс алулар мұнай өнімінің едәуір жойылуына апарып соғады. Тәжірибелік тексерулер көрсеткендей, «кіші тыныс алудан» келетін шығындар шамасы негізінен газ кеңістігінің көлеміне және температураның ауытқуына байланысты болып табылады. Мысалы, бу серпімділігі 53,3кПа-дік автокөлік бензинімен жалпы көлемінің 0,9 бөлігі толтырылған сыйымдылығы 5мың м3 құрайтын ыдыстан тәулігіне 40кг бензин шығындалады екен, ал оның көлемінің 0,1 бөлігі толтырылған жағдайда 300кг бензин шығындалады екен, яғни бұл 8 есе көп мөлшер. Мұнай өнімдерінің ыдыстардан төгу немесе оларға құюға байланысты «үлкен тыныс алудан» келетін шығын мөлшері негізінен ыдыстардың айналымдығына байланысты болып келеді. Сыйымдылығы 5мың м3 құрайтын ыдысты бір толтырған кезде одан орташа есеппен 4т-дай бензині бар бу-ауа қоспасы шығады. Мұнай өнімдерінің қаныққан буларының қысымы (будың серпімділігі) олардың фракциялық құрамының, температурасы мен бу және сұйық фазалары ара қатынасының күрделі функциясы болып табылады. Қаныққан булардың төлқұжаттық қысымы тәжірибелік жолмен 38°С температурасында және сұйық фаза көлемінің бу-ауа фазасына 1:4 ара қатынасында. Мысалы, автобензиндер үшін бұл жағдайдағы қаныққан булардың қысымы 9,33104Па, ал дизель отыны үшін – 0,08104-0,13104Па құрайды. Қаныққан булардың қысымы мұнай өнімдерінің буланғыштығына ғана әсер етіп қоймай, шикі мұнай мен құрамында жеңіл фракциясы көп ашық түсті мұнай өнімдерін төгу және құю кезінде практикатық маңызы зор болады. Сұйықтықтың сорып алатын құбырларда сорғылармен сорып алу кезінде және өздігімен төгу жағдайында сифон учаскелерінде сұйықтық вакуумда болады. Бу серпімділігі жеткілікті дәрежеде жоғары болған жағдайда, сұйықтық қайнап буаланады да, соның нәтижесінде пайда болған газ қақпақшалары ағынның үздіксіздігін бұзады, ағынның тоқтауы салдарынан сорғылардың немесе сифондардың жұмысы тұралап қалады. Мұнай және оны қайта өңдеу өнімдері диэлектрик болғандықтан, оларда статикалық электр жиналады. Мұнай өнімдері құбырлардың, резина шлангтардың ішінде аққан кезде және өнім тамшылары не ағыстарының ауамен үйкелісі пайда болғанда, статикалық электрдің пайда болуына қолайлы жағдай туады. Құбырларда пайда болған статикалық электр зарядтары мұнай өнімімен бірге цистернаға еніп, сол жерде жинала бастайды. Сұйықтықтың химиялық құрамы, диэлектрикалық өткізгіштігі, тұтқырлығы, тығыздығы, температурасы және тағы басқа да факторлар статикалық электрдің пайда болуына әсер етеді. Ашық түсті мұнай өнімдері – бензин, керосин, дизель отынының электрленуге бейімділігі аса жоғары болып келеді. Әдетте мұнайдың электрленуі әлсіз болады. Статикалық электр ток күшімен немесе зарядтар құрайтын өрістің кернеуі арқылы бағаланады. Мұнай өнімдерінің құбырда аққан кезіндегі электрленуі ток күшімен, ал ыдыстағы газ кеңістігінің электрленуін өріс кернеуімен бағаланады. Бұл орайда потенциалдардың айырмасы 350 мың В жетуі мүмкін. Құбырларда ағып тұрған кезде және теміржол цистерналарына құйылған кезде пайда болатын зарядтардың шамасына ағын жылдамдығы, құбырдың жасалған материалы мен диаметрі, оның қабырғаларының бүдірлігі т.б. елеулі әсер етеді. Мұнай өнімдерін құю кезінде алау пайда болатын үш саты бөліп қарастырылады: – бастапқы сатысы, бұл орайда құю биіктігі нөлден тіреудің төменгі тесігіне дейін өзгереді; алау ағынның бетінен цистернаның корпусына қарай пайда болады; – екінші сатысы – жүктеу; алау разряды мұнай өнімінің ашық тұрған бетінде пайда болады; – соңғы сатысы – құю жеңдерін шығару; тіреу мен құюдың соңында ең үлкен әлеуетке ие болатын бу-ауа кеңістігі арасында разряд пайда болады. Ыдысты толтырып болған соң әлеуеттің шамасы экспоненциалдық заң бойынша мұнай өнімінің электр кедергісі ұлғайған сайын, уақытына қарай кемиді. Өткізілген зерттеулер барысында өнімді құюдың ең үлкен жылдамдықтарын анықтауға мүмкіндік туды: бастапқы жылдамдығы 1 м/с, құю жылдамдығы 12 м/с, тіреуді шығарып алу алдындағы ұстау ұзақтығы 2 минуттан кем емес. жүктеу/скачать 45.68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||