Адам генетикасы

    Адам цивилизациясының дамуымен туған, глобальдi мәселелердiң бiрi «өзiңдi танып -бiл» қазiргi кезде актуальдi болып отыр. Адам генетикасы қоршаған орта ластануының генетикалық зардаптарын, бұрын изоляцияланған популяциялардың генофондысының ауысуына қатысты көптеген сұрақтарға жауап беруi керек. Бұл ғылымның жетiстiктерi қазiргi молекулалық биология және генетиканың жалпы прогресiн көрсетедi. Қазiргi уақытқа дейiн адамның 1000 генiнен көбi зерттелген, олардың көпшiлiгiнiң хромосомадағы нақты орны анықталды, олар қатысатын заттар синтезiнiң реакциялары зерттелдi.

    Қазiргi кезде адам мiнез-қылығының кейбiр аспектiлерiн генетикалық бақылау зерттелуде. Сүтқоректiлер мен адамның мiнез-қылығының әртүрлi аспектiлерi және нақты гендер мен хромосомалары арасындағы байланыстар жан-жақты iзденiсте. 1965 жылы зерттеушiлер тобы адам геномында қосымша У-хромосомасы (яғни ХУУ генотипi) және белсендi агрессиясының арасында корелляция болатындығы туралы болжамдар айтты. Бұл тұжырым 1993 жылға дейiн, АҚШ-ның Ұлттық ғылыми акдемиясы терiске шығарғанға дейiн айтылып келдi.

    Адамның көптеген тiршiлiкке маңызды процесiнiң ритмикасы циркадты: физикалық және ойлау белсендiлiгi, жүрек соғысы, асқорыту, адреналин шығару және тағы басқа. Мелатонин, өсу және жыныс гормондарының бөлiну ритмi жарық күн ұзақтығына байланысты және жарығы жоқ үңгiрлерде және тәулiк мерзiмi туралы хабары жоқ адамдарда сақталады. Биологиялық ритм сезiмi үшiн гипоталамус негiзiндегi екi клеткалар тобы жауапты (супрохиозмалық ядролар). Генетикалық және молекулярлы зерттеулер бойынша, уақыт сезiмi гендер тобымен басқарылады. Ал олардағы мутация циркадты период ұзындығының өзгерiстерiне әкеп соқтырады.

    Жақында адамда мутанттары сөйлеу қабiлетiнiң бұзылуымен көрiнетiн ген ашылды. Бұл дефектiнiң үш ұрпақта берiлгенi анықталды. Бұл жерде сөйлеу қабiлетiнiң бұзылуы интеллектiнiң бұзылуымен байланыспайтынын байқауға болады.

    Генетикалық анализ үшiн күрделi және түсiнiксiз адам психологиясының саласы: мiнез – құлықтың және жеке бас сипаттамасы, психикалық қызметтер: әрекеттi түсiндiру, әдетке үйрену, арнайы қызмет немесе психикалық ауруларға жақын, үйренуге қабiлеттiлiк, ақыл, зеректiк, темперамент, фантазия, ес және тағы басқа.

   Адамдарды генетиканың пайда болуынан бұрын мiнез- құлықтың психикалық ерекшелiктердiң тұқымқуалау сұрақтары қызықтырды. Нәтижесiнде евгеника бағыты пайда болды.

    Евгеника грек тiлiнен аударғанда жақсылардың туылуы. Бұл адам ойының жанжалды бағыты генетикалық принциптердi қолдана отырып, адамның тұқым қуалайтын қасиеттерiн жақсарту жолдарын iздейдi. Оған таза ғылым болып қалуы қиын болды: саясатшылар оның жемiсiн әртүрлi қолданды.

   Адам табиғатын жүйелеген ең алғаш, Платон болды (428-347 ж.б.ғ.д.). Өзiнiң “Саясатшы” деген кiтабында жұбайларды қалай таңдау, тамаша физикалық және адамгершiлiк қасиетi бар балаларды тууды қалай жүргiзудi түсiндiре отырып, жанұяны мемлекеттiк басқаруды сараптады.

    Евгениканың негiзiн қалаушы және оның авторы Ф. Голтон болды. 1869 жылы талантты адамдардың ата-тегiн зерттеп, екi қорытындыға келдi: гениальдi қабiлеттер тұқым қуалайды.

    2) кез келген адамның мiнез-қылығында, интеллектiнде, ауруында көрiнетiн тұқымқуалайтын белгiлерi бар.

    Евгениканың негiзiн салушылар англо-сакстардың генофондын дұрыс деп тапты. Олар әртүрлi әлеуметтiк қызметте тұрған, жеке жанұялардың ата- тегiн зерттедi. Мысалы, АҚШ-да Эдвардс жанұясының 1394 еркектерiнiң арасында төрттен бiр бөлiгi қоғамдық өмiрге еңбегi сiңiп, тарихта қалды. Олардың арасында дарынды ғалымдар, жазушылар, саясатшылар, заңгерлер, дiнқызметкерлер, дәрiгерлер, жоғарғы офицерлер болды.

    Зерттеушi – тарихшыларға Ию С.Бах туысында 56 музыкадан дарынды туысқандары болды. Керi қасиеттiң қарама - қарсы мысалы- Джюктер жанұясы, ол жанұяны XVIII ғ. Солтүстiк Америкада маскүнем балықшы мен тәрбиесiз әйел құрады. Джюк ұрпағының 2500- есi аз, ал 55% ұрлықшы, маскүнем, қаңғыбас, жезөкше болды. XIX ғ. соңында бұл туыстың мемлекетке жасаған (АҚШ) зардабы 32 млн. долларды құрады.

    Бүгiнгi күнi евгеника адам туысындағы тұқымқуалайтын ауруларды зерттеумен шұғылданады. Қазiргi кезде адам денесiнiң мүшелер жүйесiнде жүздеген бұзулушылық пен дефектiлер бар екенi белгiлi, олар тұтасымен немесе негiзiнен гендер әсерiмен байқалады. Ешкiм бұл белгiлердiң қолайсыздығын: ессiздiк, психикалық аурулар, эпилепсия, немесе мынадай физикалық бұзылушылық, ахейроподия, яғни аяқ- қол жетiлмеген, қысқа, терiске шығаруға болмайды. Ең негiзгi мәселе ессiздiк болып табылады. Ессiздер саны халықтың 2% құрайды. Байқаулар ессiз ата-аналар өмiрге тек ессiз баланы дүниеге әкелетiнiн көрсетедi.