Аңызға айналған адам – Архимед

7 «Ә»сынып оқушысы

Абюрова Айнұр

Жетекшісі Ашимова Ж. О.

Ғылымдар тарихынан құрметті орын алып, ғасырлар бойы халықтардың жалынды сүйіспеншілігіне бөленген білім мен ой алыптардың бірі - Архимед.

Архимедтің есімін естімеген адам ілуде біреу-ақ болар. Архимед саны, Архимед аксиомасы, Архимед ережесі, Архимед заңы, Архимед әдісі, Архимед теоремасы, Архимед нақылы. Ұлы ғалымның атына байланысты ұғымдар ғылымның сан алуан саласынан кездеседі.

Архимед біздің жыл санауымыздан 287 жыл бұрын Жерорта теңізіндегі Сицилия аралының күн шығыс жағасында Сирикуз қаласында туып өскен. Әкесі Фидий астроном болған. Жасынан математикамен шұғылданған Архимед, Мысырдағы Александрия қаласына барып, біраз білімін көтеріп қайтқан. Александрия ғалымы – математик, астроном, географ Эратосфенмен достық қарым-қатынаста болған.

Сол заманда Рим империясы мен Карфаген мемлекетінің арасында Жерорта теңізін, оның ішінде, Сиракузды басып алу үшін қанды күрес болады. Осы қанды күресте қаланы Архимед қорғады. Ол түрлі соғыс машиналарын жасап, олармен қала халқын қаруландырады. Рим солдаты қолынан қайтыс болады.

Архимедтің есімі ІХ – Х ғасырларда арабтарға жеткен. Архимедтің еңбектерін араб тілінде аударған, шығармаларына талдау жасалған.

Архимед есімі Қазақстанға физика мен математиканың мектептік оқулықтары арқылы келді.

Архимед шығармаларына тоқталайық. Ғалымның қанша еңбек жазғаны белгісіз.

Төменде шығармаларына қысқаша шолу.

1. 
   «Механикалық фрагменттер»
   

2. 
   «Параболаның квадратурасы»
   

Парабола тұйықталмаған сызық, оның кез келген екі нүктесін кесінді арқылы қоссақ, дөңгелек сегменті шығады. Бұны алғаш тапқан Архимед болатын. Параболаның квадратурасын зерттеу үстінде Архимед шексіз кемімелі геометриялық прогрессия ұғымына келген. Одан дәлелдеген. Одан әрі қатарлар теориясы қалыптасқан. Квадратура есептері математикалық анализдегі анықталған интеграл ұғымына жеткізді.

3. 
   «Шар мен цилиндр» туралы шығармасы.
   

теңдіктері орындалатынын дәлелдеген.

4. 
   «Коноидтар мен сфероидтар туралы» шығармасында Архимед эллипстің, параболаның және гиперболаның осьтен айналуынан пайда болатын денелердің көлемдері мен беттерінің аудандарын зерттейді.
   
5. 
   «Көпжақтар туралы» шығармасы.
   

Архимед зерттеген көпжақтар – жақтары әртүрлі көпжақтар.

1. 
   8 – жақ, 4 жағы – үшбұрыш, 4- жағы алтыбұрыш.
   
2. 
   14 – жақ, 6 жағы – квадрат, 8 – жағы алтыбұрыш, т.с.с.
   

6. 
   «Қалқып жүрген денелер»
   

7. 
   Архимед еңбектері өте көп. Соның ішінде, натурал сандар қатарындағы 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10... сандардың 1-ден кез келген n санына дейінгі жинағын бірден басталған саты деп атаған, оны былай кескіндеген:
   

Үшбұрышты сандар

Саты сандарының геометриялық кескіні

Бұл шығармаларды ары қарай жалғастырушы Ньютон, Лейбниц, Эйлер, Лагранж, Лаплас ұлы ғалымдар өздерінің знрттеулерін Архимед еңбектерінен бастайды.

Қорытындылай келе:

Ұлы ғалымның өмір жолын, ғылыми еңбектерін, қалдырған мұрасына қысқаша шолу жасай отырып, жастраға үлгі болсын деп ойлаймын.