Аннотация к диссертации

Для экономики любой страны, в особенности на стадии ее рыночного становления, важным и порой единственным источником развития являются иностранные инвестиции. Необходимость привлечения инвестиций диктуется, с одной стороны, попыткой решить сложные проблемы модернизации национальной экономики, с другой стороны, - использовать их для обеспечения конкурентоспособности страны в мировой хозяйственной системе.

Среди основных преимуществ Казахстана инвесторы, как и раньше, называют его богатейшие природные ресурсы. Кроме того, они отмечают наличие в стране ряда наукоемких отраслей с высокой добавленной стоимостью, являющихся перспективными в плане инвестирования.

Казахстан по-прежнему стремится снизить зависимость от добывающей отрасли за счет развития более сбалансированной и высокотехнологичной экономики, благоприятной для инвесторов. Правительство продолжает осуществление реформ, направленных на повышение конкурентоспособности и производительности приоритетных отраслей, таких как сельское хозяйство и переработка сельскохозяйственной продукции, строительство и производство стройматериалов, нефтепереработка и сопутствующие услуги, химическая и фармацевтическая отрасли, транспорт; автомобилестроение, телекоммуникации; альтернативная энергетика.

Современная теория иностранных инвестиций и позитивный опыт их привлечения многими странами-реципиентами показывает, что приток капиталов может иметь устойчивый тренд и возрастать в объемах на основе создания специальных механизмов, стимулирующих данные процессы, что называется сегодня благоприятным инвестиционным климатом. Вместе с тем, правительства стран, предпринимающие меры по привлечению как можно больше иностранных инвестиций, упускают из виду то обстоятельство, что их влияние на социально-экономическое развитие носит далеко неоднозначный характер.

Действительно, с одной стороны, по мере развития системы мирового хозяйства продолжает изменяться характер трансграничного инвестиционного процесса. В результате до сих пор существует немало вопросов, на которые эксперты не дают однозначных ответов, например, по поводу тенденций усиления в мире нового протекционизма в инвестиционной сфере. Также можно отметить неясность последствий для зарубежной активности инвесторов всё большей зависимости этих корпораций от функционирования фондового рынка, действий традиционных и альтернативных инвестиционных институтов.

С другой стороны, внешние инвесторы, вкладывая средства как в виде прямых, так и портфельных инвестиций в производство, становятся, в первом случае, ведущими акционерами предприятий в ключевых секторах экономики и, как правило, определяя менеджмент, не всегда направляют собственную инвестиционную политику на цели реальной модернизации и расширения производства, стремясь в первую и главную очередь извлечь максимум прибыли при минимально возможных затратах. В Казахстане это особенно характерно для крупных предприятий в сфере недропользования.

Во втором случае – не участвуют в оперативном управлении предприятиями, вкладывая средства в ценные бумаги и преследуя цель достижения быстрой прибыли на спекуляции ими на фондовых рынках.

Таким образом, определяя главным приоритетом привлечение прямых иностранных инвестиций, государство вынуждено брать на себя и функции контроля за их целевым использованием на нужды развития экономики.

С третьей стороны, иностранные инвестиции поступают в страну и в виде новых технологий, оборудования и т.д., которые отличаются от отечественных более высокой производительностью и поэтому оказывают на развитие национальной экономики более существенное влияние, чем внутренние инвестиции. Тем самым, создаются искусственные барьеры на пути отечественных инвесторов.

С четвертой стороны, иностранные инвестиции обладают, в отличие от национальных частных инвестиций, рядом существенных качеств и преимуществ, которые создают несовершенную конкуренцию на местных рынках, для местных компаний. Это неизбежно приведет к разорению отечественных производителей и поставщиков, и, как следствие, к сужению сферы приложения национального инвестора, ухудшению торгового баланса, росту уровня безработицы и другим негативным последствиям.

Именно поэтому в настоящее время под влиянием этих обстоятельств в системе экономи­ческой безопасности страны на первый план выходят факторы обеспечения экономической безопасности от прилива иностранных инвестиций, обеспечивающих предпосылки радикальной модерниза­ции национальной экономики. Требования инвестиционной безопасности должны занять ключевое место в формировании долговременной инвестицион­ной политики.

Вместе с тем следует подчеркнуть, что как теоретико-методологические аспекты, так и методические вопросы анализа и мониторинга инвестиционной безопасности в рамках проведения взвешенной инвестиционной политики, сопряженной с безопасным экономическим развитием, до сих пор не исследованы в полной мере, что подчеркивает актуальность избранной темы исследования.

Объектом диссертационного исследования являются социально-экономические последствия иностранного инвестирования, создающие угрозу экономической безопасности страны.

процессы влияния иностранных инвестиций на экономическую безопасность страны.

Поставленная цель предопределила решение следующих задач:

• 
  Изучение теоретико-методологических основ процесса инвестирования во взаимосвязи с проблемами экономической безопасности экономики страны,
  
• 
  Выявление места и роли иностранных инвестиций в развитии экономики страны и основных тенденций в процессе использования иностранного капитала;
  
• 
  Изучение социально-экономических последствий иностранного инвестирования отечественной экономики страны,
  
• 
  Выявление характера воздействия иностранного инвестирования на параметры экономической безопасности страны
  
• 
  Выявление количественных и качественных параметров результативности иностранного инвестирования экономики в контексите экономической безопасности ;
  
• 
  Анализ мирового опыта регулирования процессов привлечения и использования внешних инвестиций
  
• 
  Разработка предложений по безопасному привлечения иностранных инвестиций в экономику республики Казахстан.
  

- авторское видение взаимосвязи и взаимообусловленности процессов инвестирования экономики и уровнем экономической безопасности страны;

- социально-экономические последствия иностранного инвестирования казахстанской экономики;

- количественные и качественные параметры результативности иностранного инвестирования в контексте экономической безопасности Республике Казахстан;

- влияние иностранных инвестиций на экономическое развитие страны;

- рекомендации по обеспечению экономической безопасности процессов использования иностранных инвестиций.

Результаты исследования представляют научно-практическую ценность для обеспечения безопасной государственной инвестиционной политики в привлечении инвестиций - для правительства, центральных и местных государственных органов, для научно-исследовательских организаций, высших и средних специальных учебных заведений – в процессе совершенствования учебных курсов по экономической безопасности при переходе к инновационной экономике. Основные результаты исследования могут найти применение при разработке новых и совершенствовании действующих нормативных правовых актов, в научной и педагогической работе, при подготовке учебных материалов.

Выводы и предложения диссертационного исследования апробированы в материалах ряда международных симпозиумов и семинаров.

Содержание диссертации. Диссертация состоит из введения и трех глав, изложена на 158 страницах, не включая приложений на 4 страницах, содержит список использованной литературы из 130 наименований, включает 31 таблиц, 17 рисунков.

«Шетел инвестицияларының еліміздің экономикалық қауіпсіздігіне әсері» тақырыбында Г.А.Төлебаеваның 6 D050600-«Экономика» мамандығы бойынша PhD докторы ғылыми дәрежесін алуға ұсынған диссертациясының аңдатпасы

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси және құқықтық салаларындағы реформаларды жүргізу үшін еліміздің экономикалық қауіпсіздігін қатмамасыз етудің маңызы зор. Экономикалық қауіпсіздік тұтас қамтитын ұлттық қауіпсіздіктің аса маңызды құрамдастарының бірі болып табылады. ҚР 2012 жылғы 6 қаңтардағы «Қазақстан Республикасындағы ұлттық қауіпсіздік туралы» Заңына сай экономикалық қауіпсіздік деп Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасының дамуы мен экономикалық тәуелсіздігі қамтамасыз етілетін, оның шынайы және ықтимал қатерлерден қорғалуы күйін түсінген жөн.

Кез келген елдің экономикасы үшін, әсіресе, оның нарықтық қалыптасуы кезеңінде дамудың маңызды әрі тіптен бірден-бір көзі шетел инвестициялары болып табылады. Инвестицияларды тарту қажеттігі бір жағынан, ұлттық экономиканы жаңғыртудың күрделі проблемаларын шешу, екінші жағынан оларды әлемдік шаруашылық жүйесіндегі елдің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін пайдалану талпынысы мәжбүр етеді.

Инвесторлар Қазақстанның басты басымдықтары ішінде бұрынғыдай оның аса бай табиғи ресурстарын атайды. Одан бөлек, олар еліміздегі инвестициялау тұрғысындағы перспективалы болып табылатын қосылған құны жоғары ғылымды көп қажет ететін бірқатар салалардың бар екендігін атап көрсетеді.

Қазақстан бұрынғысынша инвесторларға қолайлы аса теңгермелі әрі жоғары технологиялық экономиканы дамыту есебінен өндіруші саладан тәуелділікті азайтуға талпынады. Ел Үкіметі ауыл шаруашылығы және ауыл шаруашылығы өнімдерін ұқсату, құрылыс және құрылыс материалдарын өндіру, мұнай өңдеу және ілеспе қызметтер, химия және фармацевтика салалары, көлік; автомобиль жасау, телекоммуникациялар; баламалы энергетика салалары секілді басым салалардың бәсекеге қабілеттілігі мен өнімділігін арттыруға бағатталған реформаларды іске асыруды жалғастыруда.

Шетелдік инвестицияның қазіргі заманғы теориясы және көптеген реципиент елдердің оларды тарту тәжірибесі капиталдар ағынының тұрақты трендке ие бола алатынын және бүгінде қолайлы инвестициялық ахуал деп аталатын осы процестерді ынталандыратын арнайы механизмдерді әзірлеу негізінде көлемдері арта түсетінін көрсетеді. Сонымен бірге, шетел инвестицияларын мүмкіндігінше көбірек тарту шараларын қолға алған елдердің үкіметтері олардың әлеуеттік-экономикалық дамуға әсерінің бір мәнді сипат алмай отырғанын назардан шығарып алады.

Шынтуайтында, бір жағынан, әлемдік шаруашылық жүйесінің дамуына қарай трансшекаралық инвестициялық процестің сипаты өзгеруін жалғастыруда. Нәтижесінде әлі күнге дейін сарапшылар бір мәнді жауап беретін көптеген мәселелер, мәселен, әлемдегі инвестициялық салада жаңа протекционизмнің өршу үрдістеріне қатысты туындап отыр. Сондай-ақ инвесторлардың шетелдердегі белсенділігінің салдарларының осы корпорациялардың қор нарығының жұмысына, дәстүрлі және баламалы инвестициялық институттардың әрекеттеріне орасан тәуелділігінің түсініксіздігін атап көрсетуге болады.

Басқа жағынан, сырт инвесторлар, қаражаттарын өндіріске тікелей және портфельді инвестициялар түрінде жұмсай отырып, бірінші жағдайда экономиканың негізгі секторларындағы кәсіпорындардың жетекші акционерлеріне айналады, әдетте менеджментті белгілей отырып, өзінің инвестициялық саясатын әркез бірінші және басты кезекте аң аз ықтимал шығындармен ең көп пайда табуға тырыса отырып, өндірісті шынайы жаңғырту және кеңейту мақсатына бағыттай бермейді. Қазақстанда бұл әсіресе жер қойнауларын пайдалану саласындағы ірі кәсіпорындарға тән.

Екінші жағдайда – қаражаттарын бағалы қағаздарға жұмсап, олармен қор нарықтарында алыпсатарлықпен тез пайдаға қол жеткізу мақсатын көздей отырып, кәсіпорындарды жедел бақаруға қатыспайды.

Осылайша, басты басымдық ретінде тікелей шетел инвестицияларын тартуды белгілеген мемлекет оларды экономиканың даму мұқтаждарына нысаналы пайдаланылуын бақылау қызметін өзіне алуға мәжбүр болып отыр.

Үшінші жағынан, шетелдік инвестициялар елімізге жаңа технологиялар, жабдықтар және т.т. түрінде де түсуде. Олар отандық технологиялардан аса жоғары өнімділігімен ерекшеленеді және сондықтан ұлттық экономиканың дамуына ішкі инвестицияға қарағанда айтарлықтай әсер етуде. Сонымен отандық инвесторлардың жолында жасанды кедергілер туындап отыр.

Төртіншіден, шетелдік инвестициялар ұлттық жекеменшік инвестицияларға қарағанда бірқатар маңызды қасиеттері мен артықшылықтары бар, олар жергілікті компаниялар үшін жергілікті нарықтарда шалағай бәсеке туғызады. Бұл отандық өндірушілер мен өнім берушілердің ойсырауына, сонын салдарынан ұлттық инвестордың жұмсау саласының тарылауына, сауда теңгерімінің нашарлауына, жұмыссыздық деңгейінің өсуіне және басқа да келеңсіз салдарларға әкеп соқтырмай қоймайды.

Міне сондықтан қазіргі таңда еліміздің ұлттық қауіпсіздігі жүйесінде осы мән-жайлардың әсерінен алдыңғы қатарға ұлттық экономиканың түбегейлі жаңғыртылуының алғышарттарын қамтамасыз ететін шетелдік инвестицияларының ағылуынан экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету факторлары шығады. Инвестициялық қауіпсіздік талаптары ұзақ мерзімді инвестициялық саясатты қалыптастырғанда басты орын алуы тиіс.

Сонымен бірге қауіпсіз экономикалық дамуға байланысты дәйекті инвестициялық саясат жүргізу аясында инвестициялық қауіпсіздікті талдаудың және мониторингтеудің теориялық-әдіснамалық аспектілері мен әдіснамалық мәселелерінің әлі күнге дейін толық зерттелмегенін атап көрсеткен жөн, бұл зерттеудің таңдап алынған тақырыптың өзектілігін көрсетеді.

Диссертациялық зерттеу нысанасы еліміздің экономикалық қауіпсіздігіне қатер төндіретін шетелдік инвестициялаудың әлеуметтік-экономикалық салдарлары, еліміздің экономикалық қауіпсіздігіне шетелдік инвестициялары әсерлері процестері болып табылады.

Зерттеу тақырыбы қазақстандық экономиканы экономикалық қауіпсіздікпен өзара байланыста шетелдік инвестициялау барысында туындайтын экономикалық қатынастардың жиынтығы болып табылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың мақсаты экономиканы шетелдік инвестициялау процестерін зерттеуде және олардың Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігіне ықпалының теориялық және әдістемелік негіздерін әзірлеуде.

Алға қойылған мақсат мынадай міндеттерді шешуді алдын ала белгілеп берді:

• 
  инвестициялау процесінің теориялық-әдіснамалық негіздерін еліміздің экономикалық қауіпсіздігі проблемаларымен өзара байланыста зерттеу,
  
• 
  ел экономикасының дамуындағы шетелдік инвестициялардың орны мен рөлін және шетелдік капиталды пайдалану барысында негізгі үрдістерді анықтау;
  
• 
  елдің отандық экономикасын шетелдік инвестициялаудың әлеуметтік-экономикалық салдарларын зерттеу,
  
• 
  шетелдік инвестициялаудың елдің экономикалық қауіпсіздігі параметрлеріне әсерінің сипатын анықтау
  
• 
  экономикалық қауіпсіздік мәнмәтінінде экономиканы шетелдік инвестициялаудың нәтижелілігінің сандық және сапалық параметрлерін анықтау;
  
• 
  сыртқы инвестицияларды тарту және пайдалану процестерін реттеудің әлемдік тәжірибесін талдау
  
• 
  Қазақстан Республикасының экономикасына шетелдік инвестицияларды қауіпсіз тарту жөнінде ұсыныстар әзірлеу.
  

Диссертацияялық зерттеудің ғылыми жаңалығы мына сәттерде:

- экономиканы инвестициялау процестерінің және елдің экономикалық қауіпсіздігі деңгейімен өзара байланысы мен өзара сабақтастығына автордың көзқарасы;

- қазақстандық экономиканы шетелдік инвестициялаудың әлеуметтік-экономикалық салдарлары;

- экономикалық қауіпсіздік мәнмәтінінде экономиканы шетелдік инвестициялаудың нәтижелілігінің сандық және сапалық параметрлері;

- елдің экономикалық дамуына шетелдік инвестициялардың ықпалы;

- шетелдік инвестицияларды пайдалану процестерінің экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі ұсынымдар.

Зерттеудің ғылыми-практикалық маңыздылығы. Автордың алған капитал тартудың экономикалық қауіпсіздігінің жаңа ғылыми нәтижелері мен әдіснамалық негіздерінің ғылыми-практикалық құндылығы бар және өндіріс пен капиталды жаһандандыру және трансұлттандыру, өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігін дамыту жолымен әлемдік нарықта инвесторлардың толыққанды серіктестігін кеңейту факторларын ескере отырып, қазақстандық экономикаға шетел инвестицияларының саналуан түрлерін тартудың экономикалық қауіпсіздігі механизмдерін қолдану жөніндегі сындарлы ұсыныстарды қамтиды. Бұл ұсыныстар Қазақстан Республикасындағы экономиканың иннвациялық түрін дамытудың жаңа парадигмасын ғылыми-техникалық іске асыруға пайдаланылуы мүмкін.

Зерттеу нәтижелері үкімет, орталық және жергілікті мемлекеттік органдар үшін, ғылыми-зерттеу ұйымдары үшін, инвестициялар тартуда, жоғары және арнаулы орта білім беру ұйымдары үшін инновациялық экономикаға көшкенде экономикалық қауіпсіздік жөніндегі оқу курстарын жетілдіру барысанда қауіпсіз мемлекеттік инвестициялық саясатты қамтамасыз ету үшін ғылыми-практикалық құндылығын білдіреді. Зерттеудің негізгі нәтижелері жаңа нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу және қолданыстағыларын жетілдіру кезінде, ғылыыми және педагогикалық жұмыста, оқу материалдарын әзірлеуде қолданылуы мүмкін.

Диссертациялық зерттеудің қорытындылары мен ұсыныстары бірқатар халықаралық симпозиумдар мен семинарлардың материалдарында мақұлданатын болады.

Диссертацияның мазмұны. Диссертация кіріспеден және үш тараудан тұрады, 4 беттік қосымшаларын қоспағанда 158 бетте баяндалған, 130 атаудан тұратын пайдаланылған әдебиеттер тізімін, 31 кестені, 17 суретті қамтиды.
Annotation to a thesis research of

Tulebayeva G.A. on a topic: «Influence of foreign investments on economic security of the country», presented for a PhD doctor degree majoring in 6D050600- «Economy»

Relevance of the research topic. For the successful implementation of reforms in the social economic, social political and legal spheres of the Republic of Kazakhstan it is essential to ensure the economic security of the country which is one of the most important components of more encompassing national security. In compliance with the Law of the Republic of Kazakhstan "On National Security of the Republic of Kazakhstan" dated January 6, 2012 (as amended), economic security of the state means the state of ensuring security for national economy of the Republic of Kazakhstan from real and potential threats which provides sustainable development and economic independence.

For any economy especially at the stage of market establishing an important and sometimes the only source for development are the foreign investments. The need to attract investment is set, on the one hand, by an attempt to solve the complex problems of modernization of the national economy, on the other hand, for using them to ensure the competitiveness of the country in the global economic system.

Investors say that the rich natural resources are the one of Kazakhstan’s main advantages in the same way as before. In addition, they note the presence of a number of knowledge-intensive industries with high added value in the country, which are considered to be very perspective in terms of investment.

Kazakhstan is still trying to reduce reliance on the mining industry through the development of a more balanced and high-tech economy, favorable to the investors. The Government continues reforming, aimed to increase in competitive ability and productivity of the priority sectors, such as agricultural industry and agricultural product processing, construction and manufacture of the building materials, oil processing and related services, chemical and pharmaceutical industry, transport; automobile construction, telecommunications; alternative energy.

The modern theory of foreign investment and the positive experience of their attraction by many host country demonstrates that capital inflows can have a stable trend and increase in volumes through the creation of special mechanisms stimulating these processes which is called today congenial investment climate. However, national governments take measures to attract as much foreign investment as possible leaving out of account the fact that their impact on the social economic development is far more ambiguous.

Indeed, on the one hand, with the development of the world economy the nature of cross-border investment process is continuously changing. As a result, there are still a lot of questions that the experts do not provide definitive answers on, e.g. in regards with the trends of picking up new protectionism in investment sphere in the world. Also can be noted the effects of uncertainty for foreign investors' activity, increasing dependence of these corporations on the stock market, actions of traditional and alternative investment institutions.

On the other hand, foreign investors investing in the form of direct and portfolio investment in production become, in the first case, leading shareholders of enterprises in key sectors of the economy and as a rule when defining the management not always direct their own investment policy for the purposes of real modernization and expansion of production seeking foremost to extract the maximum profit at the lowest possible cost. In Kazakhstan, this is particularly typical for large enterprises in the sphere of subsurface management.

In the second case they are not involved in the operational management of enterprises and invest in securities pursuing the goal of a quick profit on the speculation with them on the stock markets.

Thus, defining a main priority as an attracting of the foreign direct investment, the state has also to control of its proper use to the needs of economic development.

On the third hand, foreign investment come to the country in the form of new technologies and equipment that differ from domestic ones by higher performance and therefore have bigger significant impact on the development of the national economy than domestic investment. Thereby, artificial barriers for domestic investors emerge.

On the fourth side, foreign investments have, in contrast to the private domestic investment, a number of essential qualities and advantages that create imperfect competition in local markets for local companies. This will inevitably lead to the ruin of domestic producers and suppliers and as a consequence to a narrowing of the application scope of the national investor, deterioration of the trade balance, the growth of unemployment and other negative consequences.

That is why currently under the influence of these circumstances in the system of economic security providing background of radical modernization of the national economy the factors of investment security are brought to the foreground. Investment security requirements should take a key role in the formation of long-term investment policy.

However it should be emphasized that both the theoretical and methodological aspects and methodological questions of analysis and monitoring of investment security in the framework of a balanced investment policy conjugate to secure economic development has not yet been fully investigated that emphasizes the relevance of the chosen research topic.

Object of the thesis research are social and economic consequences of the foreign investment that create a menace for the economic security of the country.

processes of the foreign investment’s impact on the economic security of the country.

To achieve this goal, there were determined the following handling of the targets:

• 
  Study of the theoretical and methodological foundations of the investment process in conjunction with the problems of economic security of the country's economy,
  
• 
  Detection of the place and role of foreign investment in the economic development of the country and of the primary trends in the process of the foreign capital’s use;
  
• 
  Study of the social and economic consequences of the foreign investments to the domestic economy of the country
  
• 
  Detection of the nature of foreign investments’ impact on the parameters of economic security of the country
  
• 
  Detection of the quantitative and qualitative parameters of the efficiency of foreign investments in the economy in the context of economic security
  
• 
  Analysis of international experience in regulation of the processes of attraction and use of the foreign investment
  
• 
  Proposals development concerning the safe attraction of foreign investments in the economy of the Republic of Kazakhstan
  

- author's viewing on the interrelation and interdependence of the processes of the investment in economy and the level of economic security of the country;

- social and economic impact of the foreign investments of Kazakhstan economy;

- quantitative and qualitative parameters of the efficiency of foreign investment in the context of the economic security of the Republic of Kazakhstan;

- impact of the foreign investment on the economic development of the country;

- recommendations to ensure the economic security of the foreign investment’s usage processes.

Results of the study have academic and practical value to secure state investment policy in terms of investment attraction for the government, central and local state bodies, for research organizations, higher and secondary educational institutions, in the process of improving the training courses on economic security while the transition to innovative economy. The main findings can be used to develop new and improve existing laws and regulations, in the academic and educational work, in the preparation of training materials.