Автономной республики крым

Салгъыр, Салгъыр, эшитесинъми: бундан тамам он эки йыл эвельси мени Бакугъа озгъаргъанынъда, андан буюк бир хазине сахиби олып, къайтаджагъымны бильген эдинъми? Дуйгъан эдинъми?

1989 сенеси ойчан ялыларынъны, вакътынджа олса да, терк эттигим заман, мен озюм де буны бильмей, дуймай, анъламай эдим. Лякин такъдиримнинъ, сенинъ ялыларынъа бенъзеген ташлы, айланчыкълы ёллары мени Апшеронгъа алып кельдилер. Хазар денъизининъ серт далгъаларынынъ симфониясы, онынъ такъдир ёлларынен кесишти. Бизим шиириет тылсымлары иле буюльген ёлларымыз ойле багъландылар ки…

Ээ-э, несини айтасынъ шу, Салгъырым. О вакъыт мен дегиль, бельки де, бизим эдебиятымыз бир хазине сахиби олгъандыр. Досттан да гузель хазине ола билирми, асылында…Хазине… (Юнус Къандым)

Абильтар агъа дагъдан кетирген одунларыны, чырпыларыны огюз арабасындан бошатты, сонъ акъшамлыкъ емегини ашап, къавесини ичти.

09. 11. 2013 г. Симферополь

Япракълар тёкюльди. От-оленлер сарарды. Ава денъишеджек. Бельки топракъ бузлайджакъ, бельки къар ягъаджакъ, чюнки кузь энди битмек узьре. Битмек узьре, лякин биткени ёкъ. Тереклер суса, мазун акъкъан сувнынъ аэнкине диъленип туралар. Кимерде узакътан кучьлю ель эсе. Даллар тепренип алалар.

Шимди ава булутлы. Тосат-тосат рузгяр улуй, азбар узериндеки япракъларны айландыра, узакъларгъа алып кете. Сувукъ рузгярнынъ инъильтиси юрегинънинъ теренликлеринде уюгъан агъыр ислерни къозгъалай, бу бир заманларда аятында юзь берген, сонъра текмиль унутылгъан вакъиаларны хатыранъа кетире. Ичинде хош арарет асыл ола, бу арарет ич бир вакъыт текрарланмайджакъ.

Пенджере огюндеки шымшыр ельден сынып кетер киби, ашагъы эгиле, сонъра кевдесини тим-тик догърулта. Шымшыр эбедий ешиль япракълы терек. Эвель-эзельден къырымтатарлары азбарында шымшыр осьтюрген. Шымшыр - узун аят темсили эсап этиле.

(Сафтер Нагаев)

(12 балл)

2. Ашагъыда берильген фииллерни келеджек заман къатий шеклинде язынъыз

Эндире, унутмай, тура, кульдюре, осьтюре, язышалар, ичелер, урдура, илише, абдырай, динълей, ойнайлар, битире, инълей. (2 балл)

Къартана акъшамлыкъ аш пиширмеге азырлыкъ коре эди. Мусафирликке кельген торунчыкълары чапып ашханеге кирдилер. Озьара бираз лакъырды эткен сонъ, Алиечик:

- Къартана, сиз не пиширеджексинъиз?- деп сорады.

- Сарма пиширеджем, къызым,- деди къартана.

- Биз сизге насыл ярдым этейик,- деди Лейля. – Меним анам шорба пиширген вакъытта онъа эр даим ярдым этем. (12 балл)

Умумий : 30 балл

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ, МОЛОДЕЖИ И СПОРТА

АВТОНОМНОЙ РЕСПУБЛИКИ КРЫМ

КРЫМСКИЙ РЕСПУБЛИКАНСКИЙ ИНСТИТУТ ПОСЛЕДИПЛОМНОГО ПЕДАГОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ
09. 11. 2013 г. Симферополь

11 сыныф
1. Метинни окъунъыз ве диалогны девам этинъиз
Бахшыш

Аметчик бир одадан экинджи одагъа кечип, эв ичинде айланып юрмектен безди. Кошеде тургъан скемлени пенджере янына чекти. Онынъ устюне чыкъты. Тышкъа бакъты. Къар ягъа, ава сувукъ, ёлда кимсе корюнмей. Аметчик шу арада Аяз Деде манъа Йылбашны хайырлап, насыл бахшыш берир экен, деп тюшюнди. Сонъ скемледен тюшюп, ашханеге догъру кетти.

- Ана, - деди Аметчик, - байрамлыкъ емек азырламакъта олгъан анасынынъ оглюгинден чекип, - Аяз Деде манъа не кетиреджек?

- Бахшыш.

- Насыл бахшыш?

- Кетирсе корерсинъ.

- Даа кетирмедими?

- Ёкъ.

- ………………..

(Наджие Аметова)

(12 балл)
2. Шиве сёзлерини метинден тапынъыз, оларны къайд этип, ролюни анълатынъыз
Нурай

Ярын бизде наврез. Анам, бир къач къомъшу апакъайлар, къызлар джыйлышып, якъымыздаки Джашын тёпеге чыкъаджакъ эдик.

Акъшам Нурай да бизде къалды. Биринджи хоразгъа къадар ойнашмай, индешмей отурдыкъ, къызларгъа агъач ташыдыкъ, сув кетирдик, оджакъ уфьлеттик. Сач дуваларыны, юзюклерин, панларын, билезликлерин сильдик, ышгъыладыкъ, балкъылдаттыкъ. Олар къувангъан сайын, къызлар эртегечик фысылдашып, сырлашып чыкътылар. (Бекир Чобан–заде)

(3 балл)

3. Берильген шиирни къырымтатар тилине сатырлап, терджиме этинъиз:
Ждет гостей высокий клен –

Дом на ветке укреплен.

Краской выкрашена крыша,

Есть крылечко для певцов…

В синем небе щебет слышен –

К нам летит семья скворцов.

(Агния Барто)

(12 балл)

4. «Нурай» метинден Сач дуваларыны, юзюклерин, панларын, билезликлерин сильдик, ышгъыладыкъ, бакъылдаттыкъ.- джумлени синтактик талилини беджеринъиз. (2 балл)
5. Анги берильген сыраларда хата бар?:

А) шеэр, исим, бойле, вакъыт, пытакъ;

Б) мана, джумле, джанлы, бир, омюр;

В) мен, олгъан, эдебият, муэллиф, саз;