Қазақ тілі пәнінен практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау Павлодар Кереку 2009 (07) ббк 81. 2 каз- 9 Қ 17 С. Торайғыров атындағы пму-дың қазақ тілі кафедрасының оқу-әдістемелік кеңесі басуға ұсынған Рецензент

пәнінен практикалық сабақтарға арналған

әдістемелік нұсқау

Павлодар

2009
УДК 821. 512.122 (07)

ББК 81.2 каз- 9

Қ 17
С.Торайғыров атындағы ПМУ-дың қазақ тілі кафедрасының оқу-әдістемелік кеңесі басуға ұсынған

А.Ф.Зейнулина филология ғылымдарының кандидаты, доцент

Г. Қ. Қасымова

М44 Қазақ тілі : практикалық сабақтарға арналған

әдістемелік нұсқау. – Павлодар : Кереку, 2009. – 34 б.

«Қазақ тілі» пәні бойынша әдістемелік нұсқау күндізгі оқу бөлімінің барлық мамандықтарының студенттеріне ұсынылады. Әдістемелік нұсқауда мәтіндер үлгілері, сұхбат тақырыптары және сөздік берілген.

УДК 821. 512.122 (07)

ББК 81. 2 каз- 9

© А.И.Құрманова, С.Қ.Бердібаев, Г.Қ.Қасымова, 2009

© С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2009
Кіріспе
Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі. Қазақ тілін жақсы меңгерсеңіз жалпы билингвалдық мәдениетіңіз кеңейеді.

Бүгінгі заман талабына лайықты білімді, жан-жақты жетілген, мемлекеттік тілді жетік меңгерген болашақ мамандар бізге өте қажет. Сондықтанда қазіргі заманның мамандарын кәсіби дайындауда мемлекеттік тілде оқытып, үйретудің маңызы зор.

Қазақ тілін тәжірибелік тұрғыдан меңгеру – бүгінгі күннің басты талабы.

Практикалық қазақ тілі пәнін оқитын студенттерге оқытудың мақсаты мен міндеттері:

– белгілі тақырыптар көлемінде сөйлесу, әңгімелеу және мазмұндау дағдыларын қалыптастыру;

– өз бетімен оқуға, конспектілеуге үйрету;

– сөздікпен берілген мәтіндерді, әдебиетті аудара білу машығын қалыптастыру;

– белгілі тақырыптар бойынша сұхбаттаса білу, сұрақтар құрып, дұрыс жауап беруге үйрету;

– берілген тақырыптарда әңгімелесе білуге дағдыландыру.

Белгілі мақсаттарға жету үшін алғашқы сабақтан бастап, өздігінен жұмыс істей білу дағдысын жүйелі және мақсатты түрде дамыту міндетті болып табылады.

Берілген әдістемелік нұсқаудағы тіл ұстартуға арналған мәтіндер қазақ тілі арқылы қазақ халықының әдебиеті, мәдениеті және эстетикалық талғамы жөнінде тағылым беруді мақсат етеді.


1 Мәдениет және өнер
Театр. Қазақ театрының қайнар бастауы деп тұрмыстық әртүрлі сауық-жиындарды, мейрампаз, әзілқойлардың түрлі ойындарын, яғни халық творчествосын айту керек.

Сахна шымылдығын алғаш рет М. Эуезовтың «Еңлік-Кебек» трагедиясымен 1926 жылы ашкан қазақ театры бұл күнде ұлттық театр өнерінің қара шаңырағына айналды. Қазақстан қазірде театры көп республикалардың бірі. Бір ғана Алматыда Абай атындағы мемлекеттік опера және балет, Академиялық қазақ және орыс драма театрлары, ұйғыр, корей музыкалы-комедия театрлары, жасөспірімдер театры, қуыршақ театры бар, ал облыс орталықтарының барлығында қазак, орыс драма театрлары, Теміртау қаласында неміс драма театры бар. Қазақ театр ұжымы шетелдерде өнер керсетіп, даңқын асыруда.

Қазақ халқының әншілік өнерінің алтын қорына әрі акын, әрі композитор Біржан сал Қожағұлұлы, Ақан сері Қорамсаұлының шығармалары енді.

Қазір республикада Абай атындағы мемлекеттік опера және балет театры, Мемлекеттік филармония, Мемлекеттік ұлт аспаптар оркестрі, Қазақтың хор капелласы жұмыс істейді.

Кино. Қазір Қазақстанда 11277 киноқондырғы бар. Күн сайын 1,5 миллион көрермен кино көреді. Қалалар мен ірі аудан орталықтарында кең экранды, кең форматты және көп залды кинотеатрлар бар. 1938 жылы қазақ көркем киносының алғашқы туындысы «Амангелді» фильмі экранға шықты. «Қазақфильм» киностудиясының үздік фильмдерінің қатарында: «Абай әндері» (1945), «Жамбыл» (1952), «Шоқан Уәлиханов» (1957), «Қыз Жібек» (1970), «Атаманның ақыры» (1970), «Нан дәмі» (1979), «Бөтен Ак және Шұбар» (1986) және т. б.
Тапсырмалар:

1. Мәнерлеп оқып, мәтіндерге сұрақтар қойып, сұрақтарға толық жауап берiңiз, мазмұнын айтыңыздар

2. Сөздер мен сөз тіркестерін құрастырып, аударыңыз

3. Бірінші және екінші сөйлемді сөз құрамына талдаңыз.

4. Сөйлемнен туынды зат есiмдерді табыңыз.
1.2 Театр тақырыбына пікір алысыңыздар

Театр Театр

Что вы советуете посмотреть в Театрдан нені көруге театре? кеңес берер едіңіз?

У нас в городе много театров. Біздің қалада театр көп.

Какой именно вас интересует? Қайсысына барғыңыз

келеді?

Меня интересует ... Мені ...

• 
  драматический — драма
  
• 
  оперный — опера
  
• 
  кукольный театр — қуыршақ театрлары
  

В Алмате есть ... Алматыда ...

• 
  Казахский академический театр — М.О. Әуезов атындағы
  

театры

драмы им. М. Ю. Лермонтова атындағы академиялық

орыс драма театры

— Академический театр оперы — Абай атындағы

и балета им. Абая академиялық опера және

балет театры

— Театр юного зрителя — Жасөспірімдер театры
— Уйгурский и Корейский музы­каль- — Корей және Ұйғыр

но-драматические театры музыкалы-драма

театрлары

— Театр кукол — Қуыршақ театры бар ...

• 
  Пойдемте в ... театр — ...театрына барайық
  
• 
  Какой \ (-ая) спектакль — Онда қандай спектакль (балет, опера) там идет? (балет, опера)
  

— балет — балетті

— оперу — операны

— оперетту — опереттаны

— комедию — комедияны ұнатамын
В Казахском драматическом теа­тре Қазак драма театрында

идет трагедия М. Ауэзова «Карагоз» М. Әуезовтың «Қаракөз»

атты трагедиясы жүріп

жатыр

спектакль «Авантюристка» по театрда Радзинскийдің

пьесе Радзинского «Авантюристка» атты

пьесасы жүріп жатыр

будет рок-опера «Брат мой, Маугли» да Серкебаевтың «Маугли,

Серкебаева менің бауырым» атты рок-

операсы бүгін жүреді

Когда начало (конец) ...

• 
  спектакля — спектакль
  
• 
  оперы — опера
  
• 
  балета? — балет қашан басталады?
  

• 
  Ровно в 19 часов 30 минут Кешкі сағат жеті жарымда
  

берсеңіз

кетті

— на балкон — балконға

— в ложу — ложаға алайын
Поторопимся, скоро начало Тезірек, басталатын уақыты

таяп қалды

Где гардероб? Киім ілгіш қай жақта?

Где можно взять ... — бағдарламаны

• 
  программу — дүрбіні қайдан алсақ
  
• 
  бинокль? екең?
  

места жіберіңізші

Ваши места в ... ряду ... Орындарыңыз ...

— партера — партердің

— амфитеатра — амфитеатрдың

• 
  ложи — ложаның
  
• 
  балкона — балконның ...қатарында
  

• 
  играет главную роль — басты рольді ойнайды
  
• 
  режиссер-постановщик — қоюшы-режиссері
  
• 
  художник — суретшісі
  
• 
  композитор — композиторы
  
• 
  автор пьесы? — пьесаның авторы?
  

Нет, недолго Жоқ, онша ұзақ емес

Как пройти в буфет? Буфет қай жерде?

Буфет на 3-м этаже Буфет 3-қабатта

Вам понравился спектакль? Спектакль сізге ұнады ма?

Мне понравилась (-ось,-ся, -ись)... Маған ...

— игра актера (актрисы) — актердін (актрисаның)

ойыны

некоторых сцен режиссерлік шешімі

• 
  весь состав исполнителей — орындаушылардың
  

• 
  декорации, художественное — декорациясы, суретпен
  

— музыкальное оформление — музыкамен безендірілуі

• 
  оригинальная трактовка об­разов — образдарды түсіндіру-
  

— удачно использованные — халықтық би элемент-

эле­менты народного танца терін оңтайлы

пайдалануы ұнады

Спектакль (опера, балет) доста­вил Маған спектакль (опера,

мне большое наслаждение балет) үлкен ләззат

берді


1.3 Концерт тақырыбына пікір алысыңыздар.
Концерт Концерт
Вы любите музыку? Сіз музыканы ұнатасыз ба?

Да, люблю Иә, ұнатамын

Какая музыка вам больше Қандай музыка сізге

всего нравится? көбірек ұнайды?

Мне нравится ... Маған ...

— классическая — классикалык,

• 
  симфоническая — симфониялық
  
• 
  инструментальная — аспапты
  
• 
  легкая — жеңіл
  
• 
  рок — рок
  
• 
  джазовая музыка — джаз музыкасы ұнайды
  

Вы играете на каком-нибудь Сіз бір аспапта ойнай

инструменте? аласыз ба?

Да, я играю на ... Иә, мен ...

• 
  домбре —домбыра
  
• 
  пианино — пианино
  
• 
  гитаре — гитара
  
• 
  флейте — флейта
  

Вы музыкант? Сіз музыкантсыз ба?

Я —... Мен —...

• 
  искусствовед — өнертанушымын
  

— музыковед — музыкатанушымын

— классической музыки — классикалық

• 
  камерной музыки — камералык
  

концертінде болғым

келеді
Где я могу послушать этот кон­церт? Бұл концертті қай

жерден тыңдауға

болады?

Вы можете послушать этот кон­церт ... Бұл концертті ...

—и консерватории — консерваториядан

—в концертном зале — концерт залынан

—во Дворце культуры — Мәдениет сарайынан

тыңдай аласыз

Концерт будет передан по ... Концерт

• 
  телевидению — телевизиядан
  

Не хотите ли пойти на концерт? Концертке барғыңыз

келмей ме?
Хотелось бы побывать на кон­цертах Құрманғазы атындағы

оркестра народных инс­трументов халық аспаптар

им. Курмангазы оркестірінің концертін

көрсем деп едім

Есть ли у вас джазовые группы? Сіздерде джаз топтары

бар ма?

Это — «Бумеранг», «Медео», «Арай» Олар «Бумеранг»,

«Медеу», «Арай»

Назовите исполнителей современной Қазіргі музыкалық

музыки шығырмалардың

орындаушыларын

атаңызшы
1.4 Кино тақырыбына пікір алысыңыздар.
Кино Кино
Я хочу пойти в кино Киноға барғым келеді

Какой фильм идет сегодня? Бүгін қандай фильм

бар?

В каком кинотеатре идет этот фильм? Мынау фильм қай

жүріп жатыр?

Этот фильм идет в кинотеатре ... Бұл фильм ...

• 
  «Арман» — «Арман»
  
• 
  «Астана» — «Астана»
  
• 
  «Казахстан» — «Қазақстан»
  

кинотеатрында

жүріп жатыр

Как пройти (проехать) к этому кинотеатру? Ол кинотеатрға қалай

баруға болады?

Я хочу посмотреть Менің ...

— кинокомедию — кинокомедия

• 
  мюзикл — мюзикл
  

келеді

— цветной — түрлі-түсті

— широкоформатный — кең форматты

— стереоскопический? — стерео фильм бе?

Этот фильм получил премию на Бұл фильм ...

• 
  Международном кинофестивале в ... — Каннда
  
• 
  Каннах — Венецияда
  
• 
  Венеции — Ташкентте
  
• 
  Ташкенте — Мәскеуде өткен
  

тивальда жүлде алған

Есть билеты на этот фильм? Бұл фильмге билет

бар ма?

• 
  на вечерний сеанс — кешке
  
• 
  на завтра — ертеңге
  

билет берсеңіз

Кто играет в этом фильме? Бұл фильмде кімдер

ойнайды?

• 
  режиссер — режиссері
  
• 
  сценарист — сценарий авторы
  
• 
  оператор — операторы
  
• 
  композитор фильма? — композиторы кім?
  

Кто поставил фильм? Фильмді қойған кім?

Вам понравился этот фильм? Сізге бұл фильм ұнады

ма?

• 
  интересный — қызықты
  
• 
  хороший — жақсы
  
• 
  захватывающий — тартымды екен
  

му­зеи города көргім келеді

Какие музеи есть в городе? Қалада қандай мұражайлар

бар?

• 
  Центральный государственный — Қазақстанның
  

мұражайы

— музей искусств — өнер мұражайы

— музей истории — тарих мұражайы

— литературно-мемориальный — М.Әуезовтың әдеби-

дом-музей М. Ауэзова мемориалдық мұражай үйі

— музей книги — кітап мұражайы

— музей медицины — медицина мұражайы

• 
  музей народных музыкальных — халық музыкалық
  

Я хочу посетить ... Мен ...

• 
  дом-музей С. Муканова — С.Мұқановтың мұражай-
  

Где находится музей? Мұражай қай жерде?

Какие выставки сейчас открыты? Қазір қандай көрмелер ашық?

В какие дни (часы) работает этот музей? Бұл мұражай қай күндері

(сағатта) жұмыс істейді?

Музей работает ежедневно Мұражай күн сайын

с 11 до 19 часов сағат 11- ден кешкі 7-ге

дейін істейді

Сколько стоит входной билет? Билеті қанша тұрады?

Мне (нам) нужен экскурсовод, Бізге ...

говорящий ... — орысша

• 
  по-русски — қазақша сөйлейтін
  
• 
  по-казахски экскурсовод керек
  

түсіруге бола ма?

Есть ли у вас картины ... Сіздерде …

• 
  Абильхана Кастеева — Әбілхан Кастеевтің
  

• 
  Сахи Романова — Сахи Романовтың
  

• 
  Канафии Тельжанова? — Канафия Телжановтың
  

Меня интересует (-ют) ... Мен ...

— живопись — кескіндеме өнерін

• 
  скульптура — мүсін өнерін
  
• 
  исторические памятники — тарихи ескерткіштерді
  

Из каких разделов состоит Мұражай экспозициясының

экс­позиция музея? қандай бөлімдері бар?
Мне нравится эта (этот) ... Маған мынау ...

• 
  картина — картина
  
• 
  скульптура — мүсін
  
• 
  сюжет — сюжет
  
• 
  композиция — композиция ұнайды
  

Это оригинал или копия? Бұл түпнұсқа ма, әлде

көшірме ме?

Это подлинник Бұл түпнұсқа

Чья это работа? Бұл кімнің туындысы?

Когда жил этот художник? Бұл суретші қай кезде өмір

сүрген?

Где можно купить ... Мұражайдың

• 
  каталог выставки — көрменің каталогін
  

қайдан алуға болады?

Акварель Акварель

Аккомпаниатор Сүйемелдеуші

Антракт Үзіліс

Архитектор Сәулетші

Архитектура Сәулет өнері

Бинокль Дүрбі

Выставка Көрме

Гардероб Киім ілгіш

Действие Оқиға

Декорация Декорация

(көркемдеу)

Дом-музей Мұражай-үй

Живопись Кескіндеме

Занавес Шымылдық

Иллюзионист Көз бояушы

Искусство Өнер

Клоун Мейрампаз

Комедия Комедия

Копия Көшірме

Мелодия Әуен

Музей–заповедник Мұражай–қорық

Музей–квартира Мұражай –пәтер

Музей истории Тарих мұражайы

Оригинал Түпнұсқа

Открытие сезона Маусымның

ашылуы

Певец Әнші

Путеводитель Ақпар-кітапша

Репродукция Көшірме

Реставратор Қалпына

келтіруші

Рисунок Сурет

Скульптура Мүсін

Сцена Сахна

Танец Би

Танцовщик (-ца) Биші

Фотоискусство Фотоөнері

Холст Кенеп

Художник Суретші

Экскурсия Экскурсия

Экспонат Экспонат

2 Спорт және демалыс
2.1 Мәтінді оқып, аударыңыздар.
Дене шынықтыратын түрлі жаттығулар, ойын-сауықтар, сол сияқты бәйге, сайыскерлік, аударыспақ, жамбы, көкпар, қыз қуу, қазақша күрес секілді сайыс түрлері Қазақстан жеріңде ерте заманнан бері жалғасып келеді. Әртүрлі халықаралық сайыстарға қатысқан белгілі қазақ палуаны Қажымұқан Мұңайтпасұлы 48 медальмен наградталып, абсолютті әлем чемпионы атағын жеңіп алған.

Республикадағы 426 спорт мектебі, қазақ физкультура институты, педагогикалық оқу орындарындағы 8 денешыныктыру факультеті негізгі спорт базасы болып табылады. Көптеген Қазақстан спортшылары әлем, Европа, Олимпиада ойындарының чемпиондары атанды. Қазақстанда 146 стадион, 8970 спорт залдары мен футбол алаңдары, 113 су айдыны бар. «Медеу» мұз айдынының атағы бүкіл әлемге жайылған.

Қазақстан кәсіподақтарының қарамағында 433 санаторий мен демалыс үйлері, 32 туристік база мен қонақ үйлері, 185 санаторий-профилакторилер бар. Республикада туризм мен экскурсияның фирмалары, саяхат бюролары жұмыс істейді.
Тапсырмалар:
1. Мәнерлеп оқып, мәтіндерге сұрақтар қойып, сұрақтарға толық жауап берiңiз, мазмұнын айтыңыздар

2. Сөздер мен сөз тіркестерін құрастырып, аударыңыз

3. Бірінші және екінші сөйлемді сөз құрамына талдаңыз.

4. Сөйлемнен сан есiмдерді табыңыз.

Вы любите спорт? Сіз спортты ұнатасыз ба?

Да, люблю Иә, ұнатамын

Каким видом спорта вы занимаетесь? Спорттың қай түрімен

айналысасыз?

Я занимаюсь ... Мен ...

— плаванием — суға жүзумен

— боксом — бокспен

— вольной борьбой — еркін күреспен

Я играю в ... Мен ...

— теннис — теннис

— футбол — футбол

— волейбол — волейбол ойнаймын

Какие национальные виды спорта Сіздерде ұлттық

у вас популярны? спорттың қандай түрлері

танымал?

• 
  байга — бәйге
  
• 
  аударыспак (единоборство — аударыспақ
  

—кыз куу — қыз қуу

—казахша күрес — қазақша күрес

• 
  тогузкумалак — тоғызқумалақ түрлері
  

Какие традиционные Қазақстанда қандай халық-

международ­ные соревнования аралық дәстүрлі

проводятся в Казахстане? жарыстар өткізіліп тұрады?

Есть ли среди ваших Сіздің спортшыларыңыздың

спортсме­нов чемпионы ... арасында ...

— Олимпийских игр — Олимпиада ойындарының

— мира — әлем

— Европы? — Европа чемпиондары бар ма?

Кто из ваших спортсменов вхо­дит Еліміздің құрама командасына

в сборную страны? қандай спортшыларыңыз

кіреді?

бар?

На сколько мест рассчитан Орталық стадионға қанша цен­тральный стадион? адам сияды?

проводятся соревнования қандай түрлерінен жарыстар

на централь­ном стадионе? өтеді?
Сколько крытых бассейнов Қалада қанша жабық

в го­роде? бассейіндер бар?

• 
  в гимнастический зал — гимнастика залына
  
• 
  во дворец спорта — спорт сарайына
  

Мы хотели бы посмотреть ... Біз ...

• 
  футбол — футбол
  
• 
  встречу по хоккею — хоккейден кездесу
  

ойындарын көрейік

деп едік

Когда (где) будут

проходить со­ревнования

по ...

• 
  конному спорту — ат спортынан
  
• 
  классической борьбе — классикалық күрестен
  
• 
  дзюдо — дзюдодан
  
• 
  водному полу? — су добынан жарыстар
  

Как проехать на стадион? Стадионға қалай барсам

екен?

Кто сегодня играет? Бүгін кім ойнайды?

Дайте, пожалуйста, один билет Бір билет (екі билет)

(два билета) беріңізші
За какую команду вы болеете? Қайсы команданың

жанкүйерісіз?

Кто судит? Төреші кім?

Какой счет? Есеп қандай?

Кто на ковре? Кілемге кімдер шықты?

Кто забил гол? Допты кім соқты?

Кто выиграл (проиграл)? Кім ұтты (ұтылды)?

Кто финишировал первым? Мәреге кім бірінші

келді?

Кто показал ...

• 
  лучшее время — жақсы уақытты
  
• 
  лучший результат? — үздік нәтижені кім
  

Кто завоевал командный приз? Командалық жүлдені

кім жеңіп алды?

Кто завоевал золотую медаль? Алтын медальді кім

жеңіп алды?

Каков результат Алдын-ала өткізілетін

предваритель­ных забегов? жарыстың нәтижелері

қандай?

келеді?

қандай?

• 
  боя — күрестің
  
• 
  гонки — жарыстың
  
• 
  игры? — ойынның уақыты
  

Кто играет в финале? Финалда кімдер ойнайды?

Сколько длится перерыв? Үзіліс қаншаға созылады?

Вы член спортивного клуба? Сіз спорт клубының

мүшесісіз бе?

За какой клуб вы выступаете? Қай клуб үшін ойнайсыз?

Я член спортивного общества Мен ...

• 
  «Динамо» — «Динамо»
  
• 
  «Спартак» — «Спартак»
  
• 
  «Кайрат» — «Қайрат» спорт
  

өткізесіз?

Чем вы увлекаетесь? Сіз немен айналысасыз?

Я увлекаюсь ... Мен ...

— фотографией — суретке түсірумен

— рыбной ловлей — балық аулаумен

• 
  альпинизмом — альпинизммен айналы-
  

Какое ваше любимое занятие? Қандай іспен айналыс-

қанды ұнатасыз?

Я люблю ... Мен ...

— путешествовать — саяхатқа шығуды

• 
  кататься на коньках — конькимен сырғанауды
  
• 
  ходить на лыжах — шаңғы тебуді
  

Я коллекционирую ... Мен ...

• 
  открытки — ашық хат
  
• 
  марки — марка
  
• 
  значки — значок жинағанды
  

аталады?

в ...

• 
  аксуиек — ақсүйек ойындарының
  

Где здесь ...

• 
  теннисный корт — Теннис корты
  
• 
  волейбольная площадка? — волейбол алаңы қай
  

В гостинице есть...

• 
  бильярдная
  
• 
  сауна?
  

Можно ли взять напрокат ...

• 
  лодку
  
• 
  водные лыжи
  
• 
  водный велосипед
  
• 
  коньки?
  

Где находится пляж?
Как пройти (проехать) к ...

• 
  морю
  
• 
  озеру
  
• 
  реке?
  

Я хотел гулять ...

• 
  пешком
  
• 
  на катере
  
• 
  на лыжах
  

Мы будем подниматься ...

• 
  по горной дороге
  
• 
  по канатной дороге?
  

Қонақ үйде ...

• 
  бильярд бөлмесі
  
• 
  сауна бар ма?
  

Жалға ...

— қайық

• 
  су шаңғысын
  
• 
  су велосипедін
  
• 
  коньки алуға бола ма? Жағажай қайда екен?
  

• 
  Теңізге
  
• 
  көлге
  
• 
  өзенге қалай барсам
  

екен?

Мен ...

• 
  жаяу
  
• 
  катермен
  

— шаңғымен саяхаттап

келсем деп едім

Біз ...

• 
  тау жолымен
  
• 
  аспа жолмен
  

Как пройти к трамплину?
Нам бы хотелось поохотиться
У вас есть охотничий билет?

Вы обычно здесь отдыхаете?

Я провожу здесь ...

— свободное время

— отпуск

—каникулы

Где вы обычно проводите отпуск?

Я провожу свой отпуск ...

— за городом

• 
  на курорте
  
• 
  у моря
  
• 
  в горах
  

Какие курорты у вас популярны?

У нас популярны ...

• 
  «Боровое»
  
• 
  «Сарыагач»
  
• 
  «Алма-Арасан»
  

Какие у вас планы на вечер?

Пойдемте сегодня ...

• 
  на ипподром
  
• 
  на автогонки
  
• 
  на пляж
  

Я хотел (-а) бы посмотреть варьете

Разрешите пригласить вас

на танец

С удовольствием!

Трамплинге қалай барсам

екен?

Саят құрсақ деп едік

Аңшылық билетіңіз бар ма?

Сіз әдетте осында дем алатын ба едіңіз?

Мен мұнда ...

• 
  бос уақытымды
  
• 
  демалысымды
  
• 
  каникулымды өткіземін
  

Демалысыңызды әдетте қай жерде өткізетін едіңіз?

Мен демалысымды ...

— қаланың сыртында

• 
  курортта
  
• 
  теңіз жағасында
  
• 
  тауда өткіземін
  

Қандай танымал

курорттарыңыз бар?

Бізде ...

• 
  «Бұрабай»
  

— «Сарыағаш»

• 
  «Алма-Арасан» көпшілікке та­нымал
  

Бүгін кешке қандай жоспары-ңыз бар?

Бүгін ...

• 
  ипподромға (бәйгеге)
  
• 
  автомашиналар жарысына
  
• 
  жағажайға барайық
  

Мен варьетені көрсем бе деп едім

Сізді биге шақыруға рұқсат етіңіз

Жарайды, билейік!

2.4 Саяжай тақырыбына пікір алысыңыздар.

Дача
Это ваша дача?

Да, это моя дача

Плодовые деревья достигли про­дуктивного периода

У вас большой участок?

8 соток

Какова площадь дачного до­мика?

24 квадратных метра.

Он состоит из двух комнат, есть мансарда, терраса и хозяйственный блок

Вы здесь часто бываете?

Да, особенно в летние месяцы

Сколько членов объединяет садо­водческое товарищество?

Сорок человек

Кто руководит товариществом?

Правление, избранное коллекти­вом

Чем они занимаются?

Они организуют ...

• 
  борьбу с вредителями расте­ний
  
• 
  сдачу излишних плодов в приемные пункты
  
• 
  постройку оросительных сис­тем
  
• 
  проведение линии электропе­редач
  

Какие ягоды и фрукты выращи­ваете?

Часть дачного участка мы

отвели под

• 
  огород
  
• 
  цветник
  

Саяжай
Мынау сіздің саяжайыңыз ба?

Иә, менің саяжайым

Жеміс ағаштары әбден толысқан екен

Учаскеңіздің көлемі үлкен бе?

0,8 гектар жер

Жаздық үйіңіздің ауданы қанша?

Негізгі екі бөлмесі 24 шаршы метр. Оған қоса мансардасы, террасасы, шаруашылық бөлігі бар

Мұнда жиі боласыздар ма?

Иә, әсіресе жаз айларында

Бау өсіруші серіктіктеріңізде неше мүше бар?

Кырық адам

Серіктікті кім басқарады?

Коллективтің өздері сайлаған басқарма мушелері басқарады

Олар немен айналысады?

Басқарма мүшелері ...

• 
  бау-бақша зиянкестеріне
  

қарсы күрес жүргізуді

• 
  артық өнімдерді жеміс-жидек
  

қабылдау пунктеріне өткізуді

• 
  суару жүйесін салуды
  

• 
  электр қуаты желілерін
  

тартуды ұйымдастырады

Жеміс-жидектің қандай түрлерін өсіресіздер?

Саяжай учаскесінің бір бөлігіне

• 
  бақша
  
• 
  гүл егіледі
  

В нашем саду из фруктовых де­ревьев растут:

• 
  яблоня
  
• 
  груша
  

• 
  урюк
  

• 
  слива
  
• 
  персик
  
• 
  вишня
  
• 
  черешня
  
• 
  облепиха
  

из ягод:

• 
  малина
  
• 
  земляника
  
• 
  клубника
  
• 
  черная смородина
  
• 
  красная смородина
  
• 
  крыжовник
  

В нашем саду растут разные сорта яблок:

• 
  Белый налив
  
• 
  Пеструшка
  
• 
  Грушовка московская
  
• 
  Столовка;
  

осенние:

• 
  Ранет казахстанский
  
• 
  Заря Алатау
  

зимние:

• 
  Апорт
  
• 
  Алма-Атинская зимняя
  
• 
  Грушовка алтайская
  
• 
  Зимний лимон
  
• 
  Жана алма
  
• 
  Салтанат
  

Когда вы проводите прививку и окулировку плодовых деревьев?

• 
  Прививку в марте — апреле
  
• 
  окулировку в августе
  

• 
  лишние и высохшие ветки срезаем ранней весной
  

Біздің бауда ...

• 
  алма
  
• 
  алмұрт
  

• 
  өрік
  
• 
  алхоры
  
• 
  шабдалы
  

— шие

— қызыл шие

— шырғанақ

жидектерден:

— таңқурай

— бүлдірген

— құлпынай

— қарақат

— қызылқат

— тошала түрлері өседі

Біздің бауда алма сорттары көп-ақ. Жаздық алмадан:

— Белый наливті

• 
  Пеструшканы
  
• 
  Москва грушовкасын
  
• 
  Столовканы;
  

күздік алмадан:

• 
  Қазақстан ранетін
  
• 
  Алатау шұғыласын
  

қыстық алмадан:

— Апорты

— Алматы қыстығын

• 
  Алтай грушовкасын
  
• 
  Қыстық лимоңды
  
• 
  Жаңа алманы
  
• 
  Салтанатты көбірек өсіреміз
  

Жеміс ағаштарын ұластыру мен телу мерзімін айтпайсыз ба?

• 
  Ұластыруды наурыз — сәуір
  
• 
  бүршік арқылы ұластыруды тамыз айларында жүргізеді
  
• 
  құраған және артық бұтақтарды ерте көктемде кеседі
  

Сколько времени можно хранить плоды?
Может ли товарищество нани­мать рабочих?

Да, может.

За счет общих средств товарищество нанимает ...

— сторожа

• 
  электрика
  

— слесаря

Для чего вы приобрели дачный

участок?

Что это вам дает?

На даче мы проводим свой до­суг, отдыхаем на природе, ук­репляем здоровье!

Жемістерді қанша уақыт сақтауға болатынын айтыңызшы?

Серіктік жалақы төлеп, қызметкер ұстай ала ма?

Иә.

Серіктік ортақ қаржы есебінен ...

• 
  күзетші
  
• 
  электрик
  

—слесарь ұстай алады.

Саяжай учаскесін не үшін алдыңыз?

Бұдан қандай пайда көресіз?

Біз саяжайда бос уақытымызды

өткіземіз, табиғат аясында демалып, денсаулығымызды нығайтамыз!


СЛОВАРЬ
автогонки

аксуйек

алтыбакан

байга

бег

болельщик

водные лыжи

горная дорога

дом отдыха

загорать

зоопарк

игра

игрок

каток

кокпар

лодка

лыжи

мяч

охота

плавание

пляж

победа

поражение

прогулка

путешествие

результат

рыбная ловля

санки

соревнование

спортсмен

танцы

дача

айва

боярышник

виноград

вишня

вишневый долгоносик

воздушный секатор

грецкий орех

сөздік
автомашиналар жарысы

ақсүйек

алтыбақан

бәйге

жүгіру

жанкүйер

су шаңғысы

тау жолы

демалыс үйі

күнге күю

хайуанаттар паркі

ойын

ойыншы

мұз айдыны

көкпар

қайық

шанғы

доп

аң аулау

суға жүзу

жағажай

жеңіс (ұтыс)

жеңіліс (ұтылыс)

серуен

саяхат

нәтиже

балық аулау

шана

жарыс

спортшы

би

саяжай

айва

долана

жұзім

шие

шие бізтұмсығы

сапты қайшы

грек жаңғағы

гранат

дача

долгоносик

ежевика

земляника

инжир

калина

клещи

клубника

анар

саяжай

бізтұмсық

қожақат

бүлдірген

інжір

бүрген (шәңгіш)

кене

құлпынай

3 Табиғат
3.1 Мәтінді оқып, аударыңыздар.
Қазақстан табиғаты мейлінше бай әрі сан алуан болып келеді. Оның оңтүстігі мен шығысы биік тау сілемдерімен көмкеріліп жатса, орталық бөлігі кең жазираға ұласады. Ал батысы Каспий теңізіне барып тірелсе, солтүстігі Сібірмен шектесіп жатыр. Республика кен орындарына бай өлке.

Қазақстан жерінде оннан астам ірі су айдыны, жүз елудей кен орны, жүзден астам тас көмір мен қоңыр көмір, онға жуық тақта тас кен орны бар. Металл рудаларынан Қазақстанда 60-тан астам химиялық элементтер алынса, бейруда кеңінен металлургия мен құрылыс материалдары жасалатын химиялық, агрономиялық, техникалық және қосалқы шикізаттар өндіріледі.

Қазақстанның климаты негізінен континенттік, ауа райының ерекшелігіне қарай 4 климаттық зона мен 15 климаттық ауданға бөлінген. Территориянын негізгі бөлігі қуаң, шөлейт және шөлді аймақта орналасканымен республикада су қоры мол. Солтустік облыстар көлдерінің саны жағынан елімізде алдыңғы орындардың бірінде. Қазақстанда Балқаш, Алакөл, Зайсан, Теңіз, Марқакөл, Шалқар сияқты ірі көлдер бар. Республика жерінен Ертіс, Жайық, Сырдария, Іле, Шу, Есіл, Тобыл сияқты ірі өзендер ағады. Территорияның табиғи-климаттық жағдайына Арал, Каспий теңіздерінің тигізер әсері мол.

Қазақстандағы жануарлар мен өсімдіктер әлемі де мейлінше бай. Бес мыңдай өсімдік, сүткоректілердің 158, құстардың 485, балықтардың 150, бауырымен жорғалаушылардың 52, қос мекенділердің 12 түрлері бар.

Республикада табиғаты тамылжыған жерұйық жерлер аз емес. Жануарлары мен өсімдіктерін келер ұрпаққа сол қалпында жеткізу мақсатында ол жерлердің көбінде мемлекеттік қорықтар ұйымдастырылып, қорғауға алынған.
Тапсырмалар:
1. Мәнерлеп оқып, мәтіндерге сұрақтар қойып, сұрақтарға толық жауап берiңiз, мазмұнын айтыңыздар

2. Сөздер мен сөз тіркестерін құрастырып, аударыңыз

3. Бірінші және екінші сөйлемді сөз құрамына талдаңыз.

4. Мәтінен негізгі және туынды үстеу сөздерді табыңыз.

3.2 Ауа райы және табиғат құбылыстары тақырыбына

пікір алысыңыздар.

Какая сегодня погода?

Сегодня ...

• 
  жарко
  
• 
  тепло
  
• 
  прохладно
  
• 
  холодно
  

Погода ...

• 
  прекрасная
  
• 
  хорошая
  
• 
  плохая
  

—неустойчивая
Сегодня ветрено
Идет дождь ...

—мелкий

—сильный

—проливной

Я насквозь промок

Идет снег

Сегодня гололед

Очень скользко,

будьте осторожны

Какая сегодня ...

—влажность

—температура воздуха?

Какое сегодня давление?

Минус (плюс) десять градусов

Вы не знаете прогноз погоды на завтра?

Завтра ожидается ...

• 
  дождь
  
• 
  снег
  
• 
  ветер
  
• 
  туман
  

Какие у вас самые теплые ме­сяцы?

В Казахстане самые теплые ме­сяцы — июнь, июль

Бүгінгі ауа райы қалай?

Бүгін күн ...

• 
  ыстық
  
• 
  жылы
  
• 
  салқындау
  
• 
  суық
  

Ауа райы ...

• 
  тамаша
  

—жақсы

• 
  жаман
  
• 
  құбылмалы
  

Бүгін жел бар екен Жаңбыр ...

• 
  сіркіреп
  
• 
  қатты
  
• 
  нөсерлетіп жауып тұр
  

Суға әбден малшындым

Қар жауып тұр

Бүгін жер тайғақ екен

Сақ болыңыз, жер тайғақ

Бүгін ауаның ...

• 
  дымқылдығы
  

—температурасы қандай?

Бүгін ауаның қысымы қандай екен?

Минус (плюс) он градус

Ертеңгі ауа райы туралы мәліметті білмейсіз бе?

Ертең ...

• 
  жаңбыр жауады
  
• 
  қар жауады
  

—жел соғады

• 
  тұман түседі екен
  

Сіздерде жылдың ең ыстық айлары қайсы?

Қазақстанда ең ыстық айлар

—маусым мен шілде

Сегодня сильный (слабый) ветер

Разразилась гроза

Надвигаются грозовые тучи

Гром гремит, сверкают молнии

Сегодня невыносимая жара

Сегодня двадцать градусов

тепла

Мне жарко

Ночью похолодало

В январе (феврале) ударят мо­розы
Географические объекты
Как называется ...

• 
  река, речка
  
• 
  озеро, пруд
  
• 
  гора, холм
  
• 
  местность?
  

Какие полезные ископаемые здесь добывают?

Здесь добывают

• 
  уголь
  
• 
  нефть
  
• 
  редкие металлы
  
• 
  черные металлы
  
• 
  газ
  
• 
  полиметаллические руды
  

Какова высота горы?

Какой рельеф наиболее типичен

(характерен) для этой местности?

Горный (равнинный) рельеф
Животный и растительный мир
Это что за животное (растение)?

Как оно называется?

Бүгінгі жел қатты (баяу) екен
Найзағай шатырлап тұр

Нөсер бұлттар жақындап келеді

Күн күркіреп, найзағай жарқырайды

Бүгін қатты ыстық болып тұр

Бүгін жиырма градус жылы

Ыстықтап кеттім

Түн салқындап кетті

Қаңтарда (ақпанда) аяз түседі

Географиялық нысандар
Мынау

• 
  өзен, жылға
  
• 
  көл, тоған
  
• 
  тау, төбе
  
• 
  жер қалай аталады?
  

Бұл жерде қандай кен орындары бар?

Бұл жерде ...

• 
  көмір
  
• 
  мұнай
  
• 
  сирек кездесетін металл
  
• 
  қара металл
  
• 
  (табиғи) газ
  
• 
  полиметалл өндіріледі
  

Таудың биіктігі қандай?

Бұл маңның өзіне тән бедері

қандай?
Таулы (жазық) болып келеді

Жануарлар мен өсімдіктер дүниесі
Бұл қандай аң (өсімдік)?

Қалай деп аталады?

Где на территории республики встречается это животное?

Что это за птица?

Чем она питается?

Где она обитает (зимует, гнез­дится)?

Какие хищные животные водят­ся в Казахстане?

Охрана природы
Что у вас делается по охране природы?

Природоохранные нормы и по- ложения сформулированы в Кон­ституции РК, в За­коне об охране природы

Как охраняется растительный мир?

У нас ...

• 
  создаются зеленые зоны во­круг города
  
• 
  озеленяются берега водоемов (каналов, рек, озер)
  

А что делается для сохранения

чистоты воздуха?
Сооружаются установки для

очистки промышленных выбросов в атмос­феру

Заведена ли в вашей республике Красная книга редких животных

Да, под охраной

государства на­ходятся ...

— тарпан

• 
  дикий верблюд
  

Бұл аң (өсімдік) республиканың

қай жерлерінде кездеседі?

Бұл қандай құс?

Ол немен қоректенеді?

Ол қай жерде мекен етеді (қыс-

тайды, ұя салады)?

Қандай жабайы аңдар Қазақстанда бар?

Табиғатты қорғау
Табиғат қорғауда қандай шаралар жүзеге асырылуда?

ҚР Конституциясында, Табиғатты қорғау заңдарында таби­ғатты қорғаудың негізгі нормалары мен ережелері көрсетілген

Өсімдіктер дүниесін қорғауда не істеп жатырсыздар?

Бізде ...

• 
  қала маңындағы көгалдарды көбейту
  
• 
  су қоймаларының (канал, көл, өзен) жағалауларын көгалдан-дыру шаралары жүзеге асыры-луда
  

Ауа тазалығын сақтауда не істеп жатырсыздар?
Ауаны өндіріс қалдықтарынан тазарту қондырғылары салынады

Республикаңызда сирек кездесетін жануарлар мен құстарға арналған Қызыл кітап ашылған ба?

Иә, ...

— тарпаң

• 
  жабайы түйе
  

• 
  гепард
  
• 
  тигр
  
• 
  лось
  
• 
  сайгак
  
• 
  кулан и другие виды животных
  

Есть ли у вас заповедники?

Да, у нас создано 7

государственных заповедников:

— Аксу-Жабаглинский

— Алма-Атинский

— Кургальджинский

• 
  Барсакельмесский
  
• 
  Наурзумский
  

— Маркакольский

—Устюртский

Какие организации занимаются охраной природы?

Добровольное общество охраны природы, природы, которое объединяет 2 миллиона человек

— бабыр

• 
  жолбарыс
  
• 
  бұлан
  
• 
  ақбөкен
  
• 
  құлан т.б. жануарлар мемлекет қорғауында
  

Сіздерде қорықтар бар ма?

Иә, бізде ...

• 
  Ақсу-Жабағылы
  
• 
  Алматы
  
• 
  Кұрғалжын
  
• 
  Барсакелмес
  
• 
  Наурызым
  

— Марқакөл

• 
  Үстірт секілді 7 мемлекеттік қорық ұйымдастырылған
  

Табиғатты қорғаумен қандай ме-кемелер айналысады?

Табиғатты қорғаудың ерікті қо-ғамдары, олардың құрамында 2 миллион адам бар

СЛОВАРЬ
Погода и природные явления
буран

буря (пыльная)

ветер

вьюга

гололед

град

гроза

давление

джут

дождь

жара

засуха

затмение солнца

землетрясение

изморось

иней

климат

• 
  континентальный
  
• 
  умеренный
  

лавина

ливень

метель

мороз

наводнение

облако (-а)

осадки

паводок

поток

прогноз погоды

сель

смерч

снег

снегопад

стихийное бедствие

температура

туман

туча

сөздік
Ауа райы және табиғат
боран

шаң боран

жел

ызғырық

көктайғак

бұршақ

найзағай

қысым

жұт

жаңбыр

ыстық

қуаңшылық

күн тұтылуы

жер сілкіну

ызғар

кырау

климат

• 
  континенттік
  
• 
  қоңыржай
  

көшкін

нөсер

бүрқасын

аяз

су тасқын

бұлт

жауын-шашын, ылғал

көктемгі жайылма су

тасқын, сел

ауа райы болжамы

сел

құйын

қар

қар жауу

табиғат апаты

температура

тұман

бұлт

Географические объекты
бархан

болото

вершина

вода

водохранилище

восток

высокогорье

вы гоүх

гора і'-ы)

долина

запад

заповеда лк

зона

исток (-и\

кора (земная)

котловина

ледник

лес

лог

ложбина

мыс

низменность

низовье

обрыв

озеро

остров, островок

отроги

перевал

пик

подножье

полуостров

пустыня

равнина

река, речка

русло

ручей

солончак

сопка

скала

Географиялық объектілер
құм жота

батпақ

шың

су

бөген

шығыс

биік таулы

биіктік

тау (-лар)

жазық

батыс

қорық

аймақ

бастау

(жер) қыртысы

қазаншұңқыр

мұздық

орман

сай

жылға

мүйіс

ойпат

саға

тік жар, құлама жар

көл

арал

тау сілемі, сілем

асу

шың

тау баурайы

түбек

шөл

жазық

өзен

арна

жылға

сор

шоқы

жартас

Животный мир
антилопа

бабочка (-и)

баклан

барсук

белка

белуга

беркут

варан

верблюд

водопой

волк

выдра

гепард

гнездо

грач (-и)

гусь (дикий)

джейран

дятел

еж

енот

жаба

жаворонок

журавль

заяц, зайцы

змея (-и)

кеклик

корсак

кулан

куропатка

лебедь

лещ

лис (-а, -ица)

логово

лось

марал

медведь

муравейник

летучая мышь

налим

Жануарлар дүниесі
киік

көбелек

бірказан

борсық

тиін

қортпа

буркіт

келес

түйе

суат

қасқыр

кәмшат

бабыр

ұя

ұзақ

қаз

қарақұйрық

тоқылдақ

кірпі

жанат

құрбақа

бозторғай

тырна

қоян

жылан

кекілік

қарсақ

құлан

кұр

аққу

табан (балық)

түлкі

апан

бұлан

марал

аю

құмырсқаның илеуі

жарқанат

нәлім

Әдебиеттер
Негізгі оқулықтар

1 Ахметов А., Джунусбекова К. Казахский язык для русско-язычных и иностранных студентов. – Алматы, 1995. – 205 с.

2. 
   Аяпова Т.А. Қазақ тілі. – Алматы, 1995. – 180 б.
   

3 Әміренова Р., Мұсаұлы Ж. Қазақ, орыс тілдерінің салыс-тырмалы грамматикасы. – Көкшетау, 2003. – 217 б.

4 Бектуров Ш., Бектурова А. Қазақ тілі: Ана тілі деңгейінде үйрету құралы. – Алматы, 2002. – 288 б.

5 Бектуров Ш., Бектурова А. Қазақ тілі для начинающих: учебник для аудиторных и кружковых, самостоятельных занятий. 2-ое изд. переработ. и доп. – Алматы, 1994. – 400 б.

6 Джунусбекова К. Казахский язык. – Алматы, 1995. – 238 с.

7 Джунисбеков А. 365 уроков казахского языка. – Алматы, 1994. – 300 с.

8 Джунусбекова К., Оразбаева Ф., Сайрамбаев Т. Қазақ тілін тез үйрену сабағы. /Ускоренный курс казахского языка/. – Алматы, 1995. – 238 с.

9 Кожахметова К. 40 уроков казахского языка. – Алматы, 1989. – 285 с.

10 Мұрзалиева Б., Нұркеева С. Қазақ тілі: ересектерге арналған жеделтетіп оқыту құралы. – Алматы, 2003. – 264 б.

11 Мұхамадиева Н.Қ. Кәсіби қазақ тілі. – Алматы, 2005. – 112 б.

12 Молдабеков К. Говорим по казахский. – Алматы, 1995. – 138 с.

Сөздіктер

1 Махмудов Х., Мусабаев Г. Қазақша – орысша сөздік. – Алматы, 2001. – 544 б.

2 Оқушыларға, студенттерге арналған қазақша – орысша, орысша – қазақша сөздік /құрастыр., Исмағулова Б., Ережепова Э., Абдижапбарова Г. – Алматы, 2002. – 416 б.

3 Сарыбаев Ш. Русско-казахский словарь. – Алматы, 1987. – 300 б.

4 Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік. – Алматы: Рауан, 2000. – 256 б.
Мазмұны

Кіріспе................ ......................................................................................3

1 Мәдениет және өнер .............................................................................. 4

2 Спорт және демалыс .............................................................................14

3 Табиғат ...................................................................................................25

Әдебиеттер ..............................................................................................33

жүктеу/скачать 458.97 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: