Қазақстан республикасы және ғылым министрлігі

Аға оқытушы Байжанова Б.Ж.

050508 «Есеп және аудит» мамандығының күндізгі оқу бөлімі студенттерін «Саудадағы бухгалтерлік есеп» пәні бойынша ОСӨЖ және СӨЖ орындауға арнлаған

Әдістемелік нұсқау

Шымкент 2008 ж

УДК 621

«Есеп және аудит» кафедрасы мәжілісінде қаралды және баспаға ұсынылды

(Хаттама №_1__ «_28_» ____09____2008ж.) және
«Экономика және қаржы» институтының әдістемелік комиссиясында қаралды және баспаға ұсынылды

(Хаттама №_1__ «28__» ____09____2008ж.)

М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ Әдістемелік кеңесінде қаралды және баспаға ұсынылды. Хаттама №__1_ «_28_» ____09____2008ж.

© М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2008ж.

1. 
   Кіріспе …………………………………………………………………… 4
   
2. 
   Сабақтың мәні мен мазмұны ................................................................. 5
   
3. 
   Сабақтың мазмұны
   

1. 
   Сауда қызметінің негізгі түсініктері мен түрлері......................
   
2. 
   Көтерме сауда жүйесіндегі тауар мен тараның есебі...................
   
3. 
   Бөлшек сауда жүйесіндегі тауардық және тараның есебі.............
   
4. 
   Сауда жүйесіндегі жұмысшылардың тауар үшін жауапкершілігі..
   
5. 
   Сауда жүйесіндегі тауар қорының аналитикалық есебі (жекелеген есебі)
   
6. 
   Сауда жүйесіндегі тауарды, тараны түгелдеу.....................................
   
7. 
   Сауда жүйесіндегі тамақтандыру кәсіпкершілігіндегі бухгалтерлік есеп
   
8. 
   Тауар сату шығынының есебі.........................................................
   
9. 
   Сауда жүйесіндегі табыстылық көрсеткішінің есебі....................
   

4. 
   Ұсынылған әдебиеттер ...................................................................................... 19
   
5. 
   Қосымша тапсырмалар ...................................................................................... 20
   
6. 
   Өзін-өзі тексеруге аранлған тест сұрақтары.................................................. 25
   

Кіріспе
Нарықты экономикалық қатынас заңдылығы әр бір шаруашылық саласына сол салалық ерекшеліктеріне сәйкес әсерін тигізуде.

Сауда жұйесіндегі бухгалтерлік есеп мақсаты мен міндеті, біріншіден, «Бухгалтерлік есеп заңымен», екіншіден, нарықты қатынас заңдылығына сәйкес бухгалтерлік есеп және аудит стандартымен анықталады.

Сауда жүйесіндегі бухгалтерлік есептің мақсаты мен міндеті, сауда жүйесінің ерекшеліктеріне сәйкес, тауар операциясын құжаттау ерекшеліктеріне және бухгалтерлік есептеу принциптерін анықтау.

«Бас шоттар жоспарының» талабына сәйкес сауда жүйесінде «есептеу әдісімен» жүргізілетін болғандықтан, тауар сатылуы «кезеңі» есеп жүргізуге тікелей әсерін тигізеді.

• 
  Тауар операциясын құжаттау, оның ерекшеліктерін анықтау;
  
• 
  Тауар операциясының бухгалтер лік есебін талдау;
  
• 
  Тамақтандыру саласындағы бухгалтерлік есепті анықтау;
  
• 
  Сауда шығынын есептеу принциптерін талдау;
  
• 
  Сауда жүйесіндегі табыс сомасын анықтау әдісін қарастыру.
  

Тауарларды сатумен үш сауда құрылымдары айналысады: көтерме бөлшек және қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары. Бірақ сауда кәсіпорындарында есептің негізгі объектісі сауда болып саналады. Көтерме, бөлшек сауда мен қоғамдық тамақтану кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есеп спецификасы „технологиялық процесс ерекшелігіне сәйкес, яғни қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары өндіріс процесі мен сату процесі негізінде құрылады. Бөлшек сауда есебін ұйымдастыру ерекшелігі тауарлардың сату бағасын қалыптастырумен байланысты және сатумен болатын табыс есебіне арнайы субот ашылуы тиіс. Ыдыс және тауар қозғалысының есері, салық салу есебінің ерекшелігі өзіне сәйкес әдістерге ие. Сатылған тауардағы үстеме бағаны дұрыс есептеу „қалдықтың және осыоперациялар есері үшін шоттарды анықтап, субот ашуга әкеледі. Экспорттық-импорттық операциялар кедендік бағамен, есеп айырысу есебінің ерекшеліктерімен байланысты.

«Бас шоттар жоспарының» талабына сәйкес сауда жүйесінде «есептеу әдісімен» жүргізілетін болғандықтан, тауар сатылуы «кезеңі» есеп жүргізуге тікелей әсерін тигізеді.

• 
  Тауар операциясын құжаттау, оның ерекшеліктерін анықтау;
  
• 
  Тауар операциясының бухгалтер лік есебін талдау;
  
• 
  Тамақтандыру саласындағы бухгалтерлік есепті анықтау;
  
• 
  Сауда шығынын есептеу принциптерін талдау;
  
• 
  Сауда жүйесіндегі табыс сомасын анықтау әдісін қарастыру.
  

Тауарларды сатумен үш сауда құрылымдары айналысады: көтерме бөлшек және қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары. Бірақ сауда кәсіпорындарында есептің негізгі объектісі сауда болып саналады. Көтерме, бөлшек сауда мен қоғамдық тамақтану кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есеп спецификасы „технологиялық процесс ерекшелігіне сәйкес, яғни қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары өндіріс процесі мен сату процесі негізінде құрылады. Бөлшек сауда есебін ұйымдастыру ерекшелігі тауарлардың сату бағасын қалыптастырумен байланысты және сатумен болатын табыс есебіне арнайы субот ашылуы тиіс. Ыдыс және тауар қозғалысының есері, салық салу есебінің ерекшелігі өзіне сәйкес әдістерге ие. Сатылған тауардағы үстеме бағаны дұрыс есептеу „қалдықтың және осыоперациялар есері үшін шоттарды анықтап, субот ашуга әкеледі. Экспорттық-импорттық операциялар кедендік бағамен, есеп айырысу есебінің ерекшеліктерімен байланысты.

Бухгалтерлік есеп қағидалары сауда саласындағы олардың құрылымына сәйкестелінген. Сауда жүйесіндегі бухгалтерлік есептің нарықты талабына сәйкес алатын орын. Сауда базары, сауда базарына қатынаушылық, сауда биржасы.

1.Бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар ҚР Президентінің жарлығы.

2.Закон РК «о защите прав потребителей» 1997г. Сборник законов РК.Алматы.

3. Правила производства и реализации продукции общественного питания. Алматы 1998г.

4.Постановление Правительства РК «О применении контрольно-кассовых аппаратов с фискальной памятью при осуществлении денежных расчетов с населением» №67 от 15 января 1997г.

5.Стандарт бухгалтерского учета №5 «Доход-стандарта бухгалтерского учета» часть-1, Алматы 1996.

1.Стандарт бухгалтерского учета №5 «Доход-стандарта бухгалтерского учета» часть-1, Алматы 1996.

2.Пошерстник Е.Б., Мейксин М.С. «Бухгалтер торгового предприятия» Санк-Петербург. 1998г.

3.Власова В.Ш. Бухгалтерский учет в торговле. М.1997г.

4.Тяжкин Д.С. Бухучет в торговле, Санк-Петербург,1998.

5.Ивашкин Б.А. Бухучет в общественом питании. Дело и сервис, 1998.

Сатып алушыларға тауар қайтару операцияларының құжатталуы, оның бух есебі. Бөлшек сауда жүйесіндегі тауар сату операциясының құжатталуы.Бөлшек сауда жүйесіндегі тауардың табиғи шығын мөлшерін анықтау, құжаттау, оны бух есепте көрсету. «Завес тараның операциясын құжаттау және есепке алу».

1.Власова В.Ш. Бухгалтерский учет в торговле. М.1997г.

2.Тяжкин Д.С. Бухучет в торговле, Санк-Петербург,1998.

3.Ивашкин Б.А. Бухучет в общественом питании. Дело и сервис, 1998.

Морозова Л.Л. Бухучет в общественном питании. Учебно-практическое пособие.-М.1998

Сабақ жүргізу тәртібі:Пікірталас.Сұрақ-жауап. Есептер шешу.
Мысал 1. Бастапқы сомма Р═ 5000 тг.банкке n═ 2 жылға i═ 15 % жылдық (қарапайым пайыздық) енгізілді.Сонда екі жылдан кейін өскен сомма келесідей S= P (1+2i)=5000 (1+2* 0.15)= 6500 тг.

Студенттерге берілетін тапсырма:

1.Есеп: Бастапқы соммасы P= 7000 тг. банкке n═ 0,5 жылға i═ 10 % жылдық (қарапайым пайыздық).Өсім соммасын табу керек.

1.Бөлшек сауда жүйесіндегі тауардық және тараның есебі.

2.Бөлшек сауда құрылымының ерекшеліктері.

- төменде келтірілген тақырыптардан кез келген 3 тақырыпты таңдап, 25 сөзден тұратын глоссарии құрастыруларыңыз керек.

1.Бөлшек сауда жүйесіндегі тауардың табиғи шығын мөлшерін анықтау, құжаттау, оны бухесепте көрсету. «Завес тараң операциясын құжаттау және

2. Сатушылардың тауар отчеты. Оны есеп жүйесінде реттеу?

3.Түгендеу – инвентаризация жасау, оның нәтижесін бухгалтерлік есепке алу?

Реферат,эссе,глоссарии жазу барысында Сіз әдебиеттер тізімінде көрсетілген 6-10 әдебиет көздерімен жұмыс істеуіңіз қажет, кей жағдайларда Интернет көздерін (сайттың адерсін көрсету керек) пайдалануға болады. Реферат немесе эссе жазған кезде міндетті түрде оның мазмұны, кірспесі, негізгі бөлімі, қорытындысы (тақырып бойынша өз ұсыныстарыңызды қосуға болады) және пайдаланылған әдебиеттер тізімі болуы қажет. Глоссариді орындаған кезде ол алфавиттік тәртіппен орындалып, соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі болуы шарт.Реферат,эссе,глоссарии келесі талаптармен орындалуы шарт:шрифт Times New Roman, кегль 14, қатараралық интервал 1, жоғарғы. - 1,5, төменгі .- 1,5,солы - 3, оңы - 1.

Баға қою критериі:

Барлық есептер дұрыс шешілген жағдайда (есеп 9) және эссені жазып қорғау,рефератты, глоссариді (75 сөз) ,оқытушының берген барлық саулдарына дұрыс жауап берсе, ең жоғарғы балмен бағаланады 5 (бес) балл, оның ішінде есептерді шешу-2,5 балл, рефереат немес эссе -0,5 балл, глоссарий -2 балл

• 
  Әрбір дұрыс шешліген есеп 0,2 балға бағаланады (барлығы 9 есеп)
  
• 
  1 реферат немес эссе – 0,5 балл
  
• 
  Глоссарий 1 тақырыпқа – 0,6 балл.
  

1.Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухучета, Алматы, 2000ж.

2.Учет и аудит Казахстана. Журнал Департамента методологии бухучета и аудита.

3.Бюллетень бухгалтера.

4.Библиотека бухгалтера.
Сабақ жүргізу тәртібі: Сұрау, құжаттар толтыру, пікірталас.
Есеп № 1

Төменде келтірілген шаруашылық операциялар бойынша шоттар корреспонденциясын кұрыңыз.

1. Сауда жүйесіндегі жұмысшылардың тауар үшін жауапкершілігі.

1. 
   Тауар отчеттың жасау принциптері.
   
2. 
   Бухесеп жұмысшыларының тауар отчетын қабылдау тұрғысынан міндеттері.
   
3. 
   Сауда жүйесіндегі шаруашылық субъектілердегі жауапкершіліктері жұмысшыларының тауар отчетын қабылдау тұрғысынан міндеттері.
   
4. 
   Тауар отчетын топтау, оның есеп кестелерін тіркеу әдістері.
   
5. 
   Тара отчетының ерекшеліктері.
   

Слайдттардың саны бесеуден кем болмауы керек, олардың өзіндік логикалық шешімі болу қажет.

Глоссариді орындаған кезде ол алфавиттік тәртіппен орындалып, соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі болуы шарт.Реферат,эссе,глоссарии келесі талаптармен орындалуы шарт:шрифт Times New Roman, кегль 14, қатараралық интервал 1, жоғарғы. - 1,5, төменгі .- 1,5,солы - 3, оңы - 1.

Баға қою критериі:

Барлық есептер дұрыс шешілген жағдайда (есеп 4) және эссені жазып қорғау,рефератты, глоссариді (60 сөз) ,оқытушының берген барлық саулдарына дұрыс жауап берсе, ең жоғарғы балмен бағаланады 5 (бес) балл, оның ішінде есептерді шешу-1 балл, презентация -2 балл, глоссарий -2 балл

• 
  Әрбір дұрыс шешліген есеп 0,25 балға бағаланады (барлығы 4 есеп) барлығы 1 балл
  
• 
  Презентация және оны қорғау – 2 балл
  
• 
  Глоссарий 1 тақырыпқа – 0,5 балл, барлығы 2 балл