Азияга батыс жолмен жетуге әрекет жасаган еуропалык туштен саяхатшысы: Христофор Колумб

Х. Колумб Испаниянын Палос каласынан батыска алгашкы сапарга шыккан

жыл:1492 жылы

Христофор Колумбтын Атлантикадан ашкан бiрiншi жаналығы: Сорогос теніль алып келуімен аты әйгiлi болган саяхатшы: Васко да Гама Калькутта Үндістанды алгаш ашкан суропалық ел: Португалия Алгаш рет Үндістанда пайда болган суропалыктар: Португалдыктар 1500 жылы португалдык тенiзшi Педру Кабрал ашгты: Бразилияны Филиппин жерінде жергілікті тұрғындармен кактыгыс кезінде қаза тапкан саяхатшы: Ф.Магеллан

Х.Колумбтын батыска багытталган теніз сапарында ен алгаш кезiктiрiп, оз атын койган арал: Сан-Сальвадер

XV г. аягында Сорогос тенізін ашкан саяхатшы: Х.Колумб

Х. Колумб алгаш ашкан арал(-дар): Сан-Сальвадор, Куба, Гаити Ортагасырларда «Санта Мария>>, <<Нинь Пинтатты кемелермен сапарга

шыккан саяхатшы: Х.Колумб

Х.Колумб 90 адамы бар уш кемемен («Санта Мари», «Нин «Пинга») ашық теңiзге шыккан жыл: 1492 жыл

Америка курлыгын алгаш жаулап алған ел: Испандықтар «Тоты кустар жерi» деп аталған материк: Америка

Х.Колумбтын ашкан жерiнiн жана материк екенiн далелдеген: Америго Веспучн Х.Колумб ашкан жердi коруге 1499 жылы аттанган теніз саяхатшысы: Америго

Веспуччи

Үндістанды ашкан тенiз саяхатшысы: Васко да Гама

Әулие Елена>> аралып ашкан тенiз саяхатшысы: Васко да Гама 1492 ж. 11 Жуан корольдiн Францияда калган алтын тиеген кемесiн Португалияга

1498 ж. Американын Онтустiк мүйiсiн айналып отiп, Ундi мухитына шыккан: Васко да Гама

«Африка жағалауындағы тұрғындар кулакка тагатын мыстан басканы багаламайды

және өздерi шетінен батып келеді» деп өзi күнделiгiнде жазган атакты текiзшi:

Васко да Гама Васко да Гама 1498 ж. 20 мамырда экспедициямен жеткен Үндістандагы кала:

Испания Азияга батыс жолымен жету максатында iрi теніз саяхатын ұйымдастырды: 1519-1522

1519-1522 жылдары Испания теніз экспедициясын баскарган: Фернан Магеллан

1519-1522 жылдары Фернан Магеллан бастаған экспедициянын корытындысы( лары): Дүниежүзілік мұхиттын бiртутастыгын аныктады, Жер бетінің басым

болiгiн су басып жатканын аныкталы, Жерлiн шар тәрiздi екенін анықтады Жердiн шар тәріздес екендігін дәлелдеген испандык саяхатшы: Фернан Магеллан Дуние жузiн айналып откен тунгыш саяхатшы: Ф.Магеллан Отты жердi ашкан испан саяхатшысы: Ф.Магеллан

Орталык Америкадагы Юкатан тубегiн мекендеген: Майя

Б.з. I мынжылдыгында майяларда пайда болды: Қала мемлекет Майялыктарда эр каланы басқаратын билеушi аталды: «Ұлы адам

Орталык Американын ежелгi халкы майялар «теменгі адамдар деп сcen

Шаруалар мен колөнершілерді

Біздін заманымыздың бас кезiнде майялыктарда пайда болды: Жазу Астрономия саласында нәтижелі табыстарға жетіп, бір жылда 365 күн бол есептей білген американдык үндіс тайпалары: Майялыктар

Ен алгашкы нел санын енгiзген: Майя тайпасы Текшелi пирамида турiндегi храмдарды салдырған: Майялыктар Биік тұғырларға, жасанды тебелерге сарайлар мен текшелi пирамида тура

храмдар салган тайпа: Майя Казiргi Мексика жерiн мекендеген үндіс тайпасы: Аптек XIV гасырда солтүстіктен келген ацтектер салган кала: Теночтитлан

XIV гасырда улкен колдiн ортасындагы аралдарга Теночтитлан каласын салды

тайпа: Ацтек

Ацтектер согыс кезiнде жинактай алган куатты эскер саны: 150 мын Ацтектердің коленер саласында жеткен гiгi(-терi): Алтын мен кумп накышты әшекейлер сокты, Кымбат тастарды шебер кырлады, нәзік өрнект

салды. Өрнектелген ыдыстар жасалы, Мата токыды, матаның асты

кауырсындарын салып кеселедi Ацтектердiн адеттегі мектептерінде үйретті: Егiншiлiкке, Коленерге, С

icine

Инктердің инженерлік жетістігі(-тері): Каналдар казып, егін екті,

Аспа

копірлер салды

жетістіктері: 4 жылдык мектеп

кажетті білім алуга Инк мектебiнiң бiрiншi жылында уйретті: Кечуа тілін

Инк мектебінің екінші жылы окытты: Дінді к мектебiнiн уш, тортiншi жылдары мектепте берген бiлiм: Өмiрге

кажет

1532-1541 жж. Инктер империясын жаулап алган. Франсиско Писсаро

каракшы: Писсаро

кала: Лима

А

Хрис

жыл:

Х.Кол

XV r.

Oprar

Х.Колу

«Тоты

X.Kony

1507 *

Ундiста

1492

1498 ж

«Африн

Васко

Васко

Ундiст

1500 ж

1519-15

Marea

1519-15

Goairin

Дүние

Х.Колумбтын туган отаны: Италия Христофор Колумбтып туган каласы: Генуя 1451 ж. Генуя каласынын токыма онеркәсiбiнде iстейтiн

Доминико Колумб

отбасында дүниеге келген саяхатшы: Христофор Колумб

«Отты

Филип

30

Осман империясындағы әлеуметтік топ(-тар): Рухани феодалдар. Әскери феодалдар, Көпестер мен кала тургындары, Шаруалар Осман империясындагы I және II олеуметтік топ: Рухани феодал, Әскери феодал

тургындары

Осман империясындагы леннiн (жер иелiгi) несi: Сипахи

Орта гасырда Осман империясы езгiсiне карсы шыққан болгар және серб партизандары оздерiн атады: <<Гайдуктер>>

Түрік езгісіне қарсы күрескен Балкан түбегі халықтары: Болгар, Серб

1598ж. болгар, сербтердiн алгашкы кетерiлiсi болган кала: Тырново

Осман империясына карсы шыккан болгар мен сербтерге колдау корсетіп отырган

мемлекет: Ресей

1594 жылы турiктерге карсы көтеріліске шыккан серб халкына комек корсеткен Турiк султаны мұсылмандардын санын кобейту үшін, албан мұсылмандарын

ел: Австрия

аударды: Косовога

Түрiк билiгiнен кашкан сербтер орналаскан жер: Восподин

Балкан түбегінде түрiк устемдiгi созылған жылдар: 1389-1878жж.

8-ТАРАУ. САУДА, КОЛӨНЕР ЖӘНЕ ӘЛЕМДІ ИГЕРУ

Халыкаралык саяхаттар. Улы географиялық ашылшуудын кажеттілігі

Шыгыс пен батысты байланыстыратын Ұлы Жiбек жолынын тармактары:

Солтүстік, Онтүстік

Кытайда Мин әулетi кезiнде Чжон Хэ баскарган жегi саяхат багытталган жерлер:

Үндіқытай, Үндістан, Араб түбегі, Шыгыс Африка

1405-1407 жылғы Қытайда Чжин Хэ баскарган бiрiншi саяхаттын багыты: Сучжоу

Шри-Ланка

Әлемдiк теніз саяхатынын негiзiн калаган Кытайдын Чжэн Хэ бастаган теніз флоты

жузген мухиттар: Тынык. Ундi, Атлант XV гасырда теңiзшiлердiн ашык тенізге шыгуын қамтамасыз ететiн қауiпсiздiк

куралы (-дары): Құбыланама (компос), Астролябия, Каравелла

Кемекiн жүрген багытын (жерiн) аныктайтын оргагасырлык аспап: Астролябия XV г. еуропалыкар ойлап тапкан тез жүретiн женiл, желкенді кеме: «Каравелла Казiргi ундiстердiн бабалары Беринг бугазы аркылы Азиядан Америкага отгi: Б.з.б. 25-30 мын жыл бұрын

Какао, Кызанак

Еуропалыктардын келуiне дейiн Америкада кездеспедi: Жылқы

Үндістер осірген еуропалыктарга белгiсiз өнімдер: Жүгері, Картоп, Күнбағыс,

Американың көп бөлігінің тұрғындары қолға үйретті: Күркетауык, уйрек, Лама Солтустік Америкада колга уйретілген жануар: Ит Онтүстік Америкада колга уйреткен жануар: Түйе тәрізді ламаны Америкалыктар есiрген кустар: Куркстауык, уйрек

Үндіс тайпалары өмір сүрген когамдык кұрылыс: Мәдениеті жоғары дамыған Америка халыктары: Майя, Аптек, Инк

Алгашкы қоғамдық

29

жер

Филиппин

лар): Темекі, Какао, Картоп, шай, кофе XVIr, теніз саудасы үшiн бәсекеге түскен

елдер: Испания, Португалия Ұлы географиялық ашулардын нәтижесі: Дүниежүзілік сауда пайда болды, Жер материктер арасында байланыс орнады

Еуропалык отаршылдык саясатты тудырган жагдай: Улы географиялық ашулар

Еуропалыктардын Америка, Африка, Азия құрлықтарын отарлауына жол ашк

Улы географиялық ашулар

Леонардо

салынган к

Morin: «By

даттан

зерттей бас

алдын-ала

эртүрлi кез

тагы сол сн

ушатын сам

Ол кезде бу

механизмдер

аламды таб

9-ТАРАУ. ҚАЙТА ӨРЛЕУ ДӘУІРІ

XV-XVIrr. o

«Кайта орле

Микеландж

Микеландже

Ватикан сар

Микеландж

Микеландже

устiндегi ку

Италия

Моисей», «А

Петр соборы

Батыс Еуропада қайта орлеу мәдениетінін қалыптасуы

«Кайта орлеу» дауiрiнiн итальянша және французша атауы(-лары): Ринаш

«Кайта орлеу>> мадениегi толык гулдену денгейiне жеткен кезенi: ХVг, аягы-XV]

гасыр

дер): Италия «Кайта орлеу»

деп аталган ерте буржуазиялык модениет тунгыш калыптаскан е

XV- XVIr бүкіл Италиянын мәдени орталығына айналған қала: Флоренция Италияда «Қайта өрлеу кезіндегі басты мәдениет орталығының бірі: Флоренция

Римнен Альпiге баратын сауда жолынын үстінде орналаскан кала: Флоренция «Кудыреттi комедия>> шыгармасынын авторы (-лары): Данте Итальян акыны Дантенін атакты шығармасы: «Құдіретті комедия»

Италиянын кайта оркендеу дауiрiнiн алгашкы Джотто ди Бондоне (1266/1267-1337)

суретшiсi, Дантенiн кiшi замандасы

Ертедегі итальян кайта оркендеу дауiрiнiн мүсіншісі: Донателло(1386-1466)

Леонардо да Винчи

Леонардо да Винчидiн омiр сурген жылдары: 1452-1519 ж. Леонардо да Винчи тек улы суретші гана емес, архитектор және инженер, сонымен

Астроном, физик, Математик

Леонардо да Винчидiн дуниеге келген жерi: Апки но Леонардо да Винчи сурет пен мүсiн оперiне машыктану ушiн окыган

кала

Флоренции Италиянын кайта оркендеу дәуiрiнiн аса ірі кайра кері Леонардо да Винчи пікірлері

бірден-бір қайнар козь», «Кiм коп сибек етсе, сол алам, бақытты болады

Шәкірттерін «Кiм коп енбек етсе, сол адам бакытты болады деп уйреткен суре

(-лер): Леонардо да В Леонарда да Винчидiн әлемге әйгiлi каргиас Мона Лиза Джаконда>> деп аталатын әйгiлi суреттін авторы: Леонардо да Винчи

Әулис Петр с

1501-1504 жж

Marin: ... Kei

кезiнде комп

гана улесine:

сондай бик д

де, кейiнгi жа

соншама коп

корiп, мойынд

болды. Есiнде

үшiн оган бас

ол бурна

дәуірінін ұлы

Рафаэль Сант

Кайта оркенд

Рафаэль Санти

32

Леонардо да Винчидiн жобасы бойынша ауыз сумен қамтамасыз ететiн канал салынган кала: Милан

Микеланджело:

XV-XVI т. омiр сурген Италиянын атакты мүсiншiсi: Микеланджело

«Кайта өрлеу» дәуiрiндегi итальян мусiншiсi, кескіндемеші, архитектор арi акын: Микеланджело Буонарроти

Микеланджело Буонарроти омiр сүрген жылдар: 1475-1564жж.

Ватикан сарайларын бірнеше жыл бойы эшекейлеген аса көрнекті суретші:

Микеланджело Буонарроти

Микеланджело Буонарротидiн кулпытаска арнап

устiндегi кул»,

жасаган мүсiнi(-дерi): «Хал

«Котеріліске шыккан кул», «Моисей>> Моисей», «Аяусыз жаза» туындыларынын авторы: Микеланджело

<<Аяусыз жаза>> фрескасынын авторы: Микеланджело Италиядагы кайта өркендеу дауiрiнiн аса озык архитектуралык

Петр соборы

ескерткіші: Әулие

Әулие Петр соборы орналаскан кала: Рим 1501-1504 жж жасалган Микеланджелонын әйгiлi алып туындысы: Давид мусiнi

Мәтiн: .... Кейбіреулер олгеннен кейiн болатындагыдай емес, онын өнері өзінің тірі кезінде копшілікке танымал болды. Бұл дәл өзі сиякты уздік мағыналы адамдардын гана улесіне тиетiн жагдай. Ол үш онердi(сәулетшілік, мүсіншілік, суретшілік) сондай биік дәрежеге дейін жетілдіргенін, мұндайды бұрынғылардын енбектерінен де, кейiнгi жана шеберлердiн енбектерінен де табуға болмайтынын және Күннің ішінде Кудай жалғыз осыған гана бергенін бәрі соншама коп жыл айналымдарының көріп, мойындаған. Онын оте жаксы және жан-жакты есте сактай алатын қабілеті болды. Есiнде узак сактап және баскалар байкамайтындай етіп оларды колдану үшін оған басқа біреулердiн жұмысн бір рет коруi жеткілікті болатын. Сондай-ақ ол бұрын жасаған шығармаларының бәрін есінде сақтағандықтан, бұрынғыларына уксас бірде-бір шыгарма жасамайтын». Мәтiнде суреттелген кайта оркендеу дәуірінін улы кайраткері: Микеланджело

Рафахь Санти:

«Қайта оркендеу» дәуірінің аса корнекті суретшісі: Рафаэль Санти Рафаэль Сантидің өмір сүрген жылдары: 1483-1520жж.

33

Рафаль Сантидiн жас кезiнде тұрған каласы: Флоренция Рим каласында Әулие Петр соборынын салуга басшылык жасаган кайт

байланысты <<Рыцарьдын тусi», «Yш грация» деген шыгармалар жазады. Ке

өсе келе орталыктарды аралайды. Перуджа, Милан, Флоренция сиякты калала

жинакталган рухани казыналармен жете танысады.....

Дал осы жылдары онердегi монгi такырып - ана такырыбына арналган бiркат тамаша шығармаларын жаза бастайды. Мысалы, «Мадонна Грандука», «Мо Коупер», «Кус устаган Мадонна жане тагы баска да туындылары сол кездерi дуниеге келген-дi. Адамзат қоғамына монгi рухани азык болган коптеген шыгармаларды анторы, тендесi жок кыпкалам шеберi аталган ол 1520 жылы 6 сауiр кунi кенетте дуние салды. Дәл сол кунi ол 37 жасқа толган едi. Мәтіннен кайта өркендеу дауiрiнiн аса корнекті суретшiсiн тап: Рафаэль Санти

Гуманизм идеялары

Еуропа елдерінде агарту iсi дами бастады: ХVг.аягы мен ХVIIг. Iжартысынд Кайта орлеу дауiрiнiн кайраткерлерiн атады: Гуманистер Латынша гуманист>> созiнiн бiлдiретiн магынасы: Адамгершілік Өз шыгармаларында табигатты, адам мен онын iстерiн малактаган орта гасырлы

мәдениет кайраткерлерi: Гуманистер

Томас Мор:

1478-1535 жылдары өмiр сүрген ағылшын гуманист жазушысы: Томас Мор

Томас Мордын «Мемлекеттi жаксы ұйымдастыру және жана Утопия аралы туралы

алтын кiтабы шыккан жыл:1516ж. Өз енбегiнде когамдык курылысты, Англиянын кайыршылык жагдайын кагы сынаган агылшын жазушысы: ToMac Mop

1516ж. латын тiлiнде шыгарылган Т.Мордын атакты кітабы: <<Утопия аралы («Мемлекетті жаксы уйымдастыру және жана Утопия аралы туралы алты

кітап)

Люрер Альбрехт:

Орта гасырлардагы Германиянын алдынгы катарлы суретшісі: Дюрер Альбрехт XV-XVI гасырда омiр сурген Германы атакты суретшісі: Дюрер Альбрехт Германих суретшісі Дюрер Альбрехт омiр сурген жылдар: 1471-1528жж. Top c деп аталатын грапора и авторы: Дюрер Альбрехт А. Дюрердiн «Торт салт атты шыгармасында тәкiрдiн жер бетіндегі алатын уштен бiрiн жазалау ушiн жiбердi: Індет, Согыс. Ашаршылык, Ажал

341

X

Pe