БАҒдарламасы қазақ филологиясы кафедрасы Орал-2014
жүктеу/скачать 372.98 Kb.
|
| ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӨТЕМІСОВ АТЫНДАҒЫ БАТЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ «6М011700 – Қазақ тілі мен әдебиеті», «6М020500-Филология» мамандықтары бойынша магистратураға түсушілерге арналған пәндер БАҒДАРЛАМАСЫ Қазақ филологиясы кафедрасы Орал-2014 Бағдарлама Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына сәйкес «6М011700 – Қазақ тілі мен әдебиеті» және «6М020500-Филология» мамандықтарының типтік бағдарламасы негізінде құрастырылды Бағдарламаны құрастырғандар: қазақ тілі бойынша филология ғылымдарының докторы, профессор Ғ.Қ.Хасанов филология ғылымдарының кандидаты, доцент А.А.Раманова
филология ғылымдарының кандидаты, доцент С.Ғ.Шарабасов филология ғылымдарының кандидаты, доцент Р.Қ.Мұхамбетқалиева
«12» маусым 2014 ж. № 10 хаттама Кафедра меңгерушісі: ____________ З.Ж.Мүтиев Қазақ тілі 1.Қазақтың ұлттық әдеби тiлi Қазақ әдеби тілі – сан ғасырлар елеуінен өткен тарихи категория. Әдеби тілдің жазуға қатысын жалпыхалықтық тіл мен әдеби тіл ұғымдарының тепе-тең еместігін түсіндіріп, әдеби тілдің пайда болу, қалыптасу, дамуына және ұлттық сипатқа ие болуына байланысты мәліметтер. Қазақтың ұлттық әдеби тілінің өзекті мәселелері туралы ақпарат. Қазақ зиялылары мен репрессияға ұшыраған қазақ қайраткерлері мұраларының, сондай-ақ өзге де құжаттар тілінің қазақ әдеби тілін дамытуға тигізген ықпалы. Қазақ әдеби тілінің қалыптасу, даму кезеңдері: ауыз әдебиетінің тілі, ерте дәуір мен орта ғасырлардағы әдеби тіл, ХV-ХVІІ ғасырлардағы қазақ әдеби тілі, ХVІІІ ғасырдағы қазақ әдеби тілі, ХІХ ғасырдағы қазақ әдеби тілі, қазіргі замандағы қазақ әдеби тілі. Қазақтың ұлттық әдеби тілінің зерттелуі. Қазақ тіл білімін зерттеуші ғалымдар, олардың еңбектері. 2.Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. Дыбыс жүйесі. Дауысты дыбыстар. Тілдің қатысына қарай жуан, жіңішке, жақтың қатысына қарай ашық, қысаң, еріннің қатысына қарай еріндік, езулік дауысты дыбыстар. Дауыссыз дыбыстар. Дауыс пен салдардың қатысына қарай үнді, ұяң, қатаң. Үндестік заңы. Дыбыстар мен буындардың үндесуі туралы түсінік. Үндестік заңының негізгі түрлері. Сөз құрамындағы буындардың бірыңғай жуан немесе жіңішке, еріндік болып үндесуінің себебі. Дыбыстардың өзгеруі мен үндесуі. Буын. Буынның жасалуы. Буынға тән белгілер. Буынның түрлері. Буынның дыбыстық құрамы. Сөздің буын құрамы. Буын және тасымал. Екпін. Екпін туралы түсінік. Екпін мен ырғақ, ырғақтың маңызы. Екпін мен ырғақтың сөз мағынасын саралау қызметі. Дыбыстық құбылыстар. Редукция. Сөз ішіндегі дауысты дыбыстардың түсірілуі. Элизия сөз іші мен сөз жігінде қатар келген дауысты дыбыстардың біреуінің түсірілуі. Метатеза. Сөз ішіндегі қатар келген дыбыстардың орын ауыстыруы. Орфография. Орфографияның фонетикалық, морфологиялық, дәстүрлі және ажыратушы принциптері. Олардың артықшылықтары мен қиындықтары. Орфоэпия. Орфоэпияның әдеби тілдегі орны. Орфоэпиялық норманың негізгі өлшемдері. Дауысты, дауыссыз дыбыстардың және кейбір сөздер мен қосымшалардың айтылуындағы ауытқулар. Орфография мен орфоэпияның арақатысы. Үндестік заңының түрлері. Дыбыс үндестігі: ілгерінді, кейінді, тоғыспалы ықпал. Буын үндестігі: тіл, ерін үндестігі. Тіл үндестігі бойынша сөздің барлық буындарының бірыңғай жуан немесе бірыңғай жіңішке болып үйлесуі. Тіл үндестігіне бағынбайтын қосымшалар. Ерін үндестігі. Сөз ішіндегі еріндік дауыстылардың үндесуі. Бейімдестік. Дауысты-дауыссыз дыбыстардың үндесуі. Дауысты дыбыстың орналасу тәртібіне байланысты ілгерінді, кейінді аккомадация түрлері. Бірге және бөлек жазылатын сөздер.Кірме сөздер емлесі.
Сөз мағынасы. Сөз мағынасының түрлері. Сөз мағынасының жіктелуі. Лингвистикалық мағына. Лексикалық мағына. Сөздердің мағыналық топтары. Синонимдер. Омонимдер. Антонимдер. Сөз мағынасының өзгеруі. Сөздердің ауыспалы мағынада қолданылу себептері. Сөздің негізгі мағынасына қоса туынды, ауыспалы мағыналарда жұмсалуы нәтижесінде көп мағыналықтың пайда болуы. Метафора. Метонимия. Синекдоха. Қазақ тілінің негізгі сөздік құрамы мен сөздік қоры. Терминдер мен кәсіби сөздер. Төл сөздер мен кірме сөздер. Диалектизмдер. Фразеологизмдер. Мақал-мәтелдер. Сөздіктер. Сөздердің шығу тегі. Ономастика. Этимология. Қазақ тілі лексикасының зерттелуі.
Сөзжасамдық ұғымдар. Сөзжасамдық ұя. Сөзжасамдық жұп. Сөзжасамдық тізбек. Сөзжасамдық саты. Сөзжасамдық тізбек. Сөзжасамдық мағына. Сөзжасам тәсілдері. Синтетикалық тәсіл. Аналитикалық тәсіл. Лексика-семантикалық тәсіл. Сөз таптарының сөзжасамы. Есім сөздердің сөзжасамы. Етістіктің сөзжасамы. Үстеудің сөзжасамы.
Сөздің грамматикалық мағынасы. Грамматикалық мағынаның түрлері, берілу тәсілдері: қосымша, көмекші сөз, сөздердің орын тәртібі, қосарлану, интонация. Морфема және оның түрлері. Түбір морфема. Белгілері. Сипаты. Қосымша морфема: жұрнақ және жалғау. Жұрнақтар. Олардың сөз тудырушы және форма тудырушы белгілері. Құрамы. Жұрнақтардың мағыналық түрлері: омоним, синоним, антоним және көп мағыналы жұрнақтар. Жалғаулар. Оларға тән белгілер, түрлері. Көптік, септік, тәуелдік және жіктік жалғаулары. Сөз таптары. Зат есім. Лексика-грамматикалық сипаты. Зат есімнің септелуі, көптелуі, тәуелденуі, жіктелуі. Сын есім. Семантикалық мағынасы. Сын есімнің шырай түрлері, жасалу жолдары. Сан есім. Сан есімнің лексика-грамматикалық сипаты. Дара, күрделі сан есімдер. Сан есімнің мағыналық топтары. Есімдік. Есімдіктің басқа сөз таптарының орнына қолданылуы, мағыналық топтары. Түрлену ерекшеліктері. Етістік. Лексика-семантикалық және морфологиялық сипаты. Етістіктің рай, шақ, жақ, етіс категориялары. Етістіктің есімше, көсемше формалары. Қимыл-атауы, мағынасы, жасалуы. Үстеу. Үстеуге тән ерекшеліктер. Негізгі және туынды үстеулер. Үстеудің мағыналық топтары. Еліктеуіш сөздер. Еліктеуіш сөздердің фонетикалық ерекшеліктері. Мағыналық топтары. Одағайлар. Одайғайлардың мағынасына қарай бөлінуі. Негізгі және туынды одағайлар. Шылау. Шылаудың түрлері. Септеуліктер. Демеуліктер. Жалғаулықтар. Көмекші есімдер. Лексика-грамматикалық сипаты. Түрлері. Көмекші етістіктер. Түрлері. Ауыспалы және арнаулы көмекші етістіктер. Қызметі. Модаль сөздер. Модаль сөздердің сөз табы ретіндегі ерекшелігі, басқа сөз таптарымен арақатынасы. Түрлері. Қазақ тілі сөз жүйесінің зерттелуі.
Сөз тіркесі. Сөз тіркесінің құрылысы. Сөз тіркесінің байланысу формалары. Сөз тіркесінің байланысу тәсілдері. Сөз тіркестерінің синтаксистік қатынасы. Есімді, етістікті сөз тіркестері. Сөйлем мүшелері. Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері. Сөйлемнің түрлаусыз мүшелері. Жасалуы. Құрамы. Ерекшеліктері. Жай сөйлем. Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай бөлінуі. Ерекшеліктері. Жасалу жолдары. Жалаң, жайылма сөйлемдер. Жақты, жақсыз сөйлемдер. Толымды, толымсыз сөйлемдер. Атаулы сөйлем. Ерекшеліктері, жасалу жолдары. Салалас құрмалас сөйлем. Жалғаулықты салалас құрмалас сөйлемдер. Ерекшеліктері. Жасалу жолдары. Жалғаулықсыз салалас құрмалас сөйлемдер. Көп құрамды салалас құрмалас сөйлем. Ерекшеліктері. Жасалу жолдары. Сабақтас құрмалас сөйлем. Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері. Грамматикалық белгілері. Байланысу амалдары. Аралас құрмалас сөйлемдер. Грамматикалық ерекшлігі. Құрамына және байланысу тәсіліне қарай түрлері. Қазақ тілі сөйлем жүйесінің зерттелуі.
Сөйлем соңында қойылатын тыныс белгілер. Сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілері. Бірыңғай мүшелердің тыныс белгілері. Жалпылауыш сөздер мен бірыңғай мүшелердің тыныс белгілері. Оқшау сөздердің тыныс белгілері. Қаратпа, қыстырма, одағай сөздердің тыныс белгілері. Айқындауыш мүшелердің тыныс белгілері. Оңашаланған айқындауыш. Қосарлы айқындауыш. Төл сөз бен автор сөзінің тыныс белгілері. Тыныс белгілерінің төл сөз бен автор сөзінің орналасу тәртібіне қарай қойылуы. Тыныс белгілерінің қабаттаса қолданылуы. Салалас құрмалас сөйлемдердің тыныс белгілері. Сабақтас құрмалас сөйлемдердің тыныс белгілері. Аралас құрмалас сөйлемнің тыныс белгілері. Қазақ тілінің тыныс белгілер жүйесіне байланысты еңбектер.
Әдеби тіл және оның нормалары. Орфографиялық норма. Орфоэпиялық норма. Лексикалық норма. Грамматикалық норма. Ауызекі сөйлеу тілі және ауызша сөйлеу тілі. Тұрмыстық сөйлеу тілі. Кітаби тілдің ауызша түрлері. Мәтін және оның түрлері. Ғылыми мәтін. Публицистикалық мәтін. Ресми мәтін. Көркем мәтін. Тіл мәдениетінің сапалары. Сөздің дәлдігі, сөздің логикалылығы, сөздің тазалығы, сөздің мәнерлілігі, сөздің байлығы, сөздің қисындылығы. І. «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы» 1.БАҚ және тіл мәдениеті. БАҚ – қазақ әдеби тілінің тарихында қалыптасуы мен дамуы тұрғысынан ерекше стиль түріне жатады. БАҚ беттеріндегі тіл мәдениетінің сақталуы маңызды, егер сақталмаса, әдеби тілдің мәртебесіне, қалыптасуына кері әсерін тигізеді. 2.Қазақ тіліндегі жаңа қолданыстар. Қазақ тілінің сөздік қоры жаңа қолданыстармен толығып отырады. Олардың кезеңдік сипаты мен жасалу жолдары бар. 3.Фразеологизмдердің мағыналық варианттары. Фразеологизмдер – ұлттық сананың тілдегі көрінісі. Олардың мағыналық, семантикалық ұқсастықтары, соған орай варианттары болады. 4.А.Байтұрсынұлының лингвистикалық терминдері. Қазақ тіл білімінің негізін қалаған ғалым, А. Байтұрсынұлының лингвистикалық терминдері тілдік деңгейлердің барлығын қамтиды. Олардың көбі қазіргі кезде қолданыста жүр. ІІ. «Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы мен фонологиясы» 1.Сингармонизм – қазақ тілінің негізгі заңы. Үндестік немесе сингормонизм заңы – түркі тілдерінің ішінде қазақ тілінің негізгі заңы болып саанлады. Бұл заң туралы алғашқы ғылыми еңбектердің авторының бірі – Х. Досмұхамедұлы. 2.Қазақ тіліндегі интонация. Сөйлеу әрекеті кезінде интонация ерекше рөл атқарады. Интонацияның түрлері бар, интонацияны зерттейтін сала – интонология деп аталады. Қазақ тіліндегі ықпал заңдары. Фонетикада қалыптасқан бірнеше заңдылықтар бар. Солардың бірі ықпал заңдылығы. Оның ілгерінді, кейінді, тоғыспалы ықпал дейтін түрлері бар. ІІІ. «Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы мен сөзжасамы» 1.Күрделі етістіктердің түрлері. Күрделі етістіктердің күрделі сөздерге қатысы қандай және олардың тұрақты формалары бар ма, түрлері қандай, қандай да болмасын грамматикалық мағынаны қалай білдіреді, оларды етістіктің еркін, жай тіркесінен қалай айыруға болатыны қарастырылады. 2.Нөлдік форма және грамматикалық мағына Арнайы грамматикалық мағынасы болғанмен, арнайы көрсеткіші болмайтын ерекше тілдік формалар грамматикалық тұлғасыз да грамматикалық мағынаны білдіреді. Оларды нөлдік формалар деп атау қалыптасқан. Олар сырттай түбір тұлғаға аса ұқсас болып келеді. 3.Күрделі сөздер және олардың зерттелуі Сөздер грамматикалық құрылымына қарай дара және күрделі болып бөлінеді. Күрделі сөздердің фонетикалық, лексика-семантикалық, грамматикалық фактор арқылы жасалу жолдары бар. Олардың бірнеше түрі бар. Бір жүйеге түскен жазу емлесі толық қалыптаспаған. Қазақ тіл білімінде күрделі сөздерді зерттеу даму үстінде. 4.Қос функциялы қосымшалар Қосымша морфемалар кейде қалыптасқан қызметінен бөлек басқа қызметтерді атқарады. Сондықтан оларды қос функциялы қосымшалар деп атау үрдісі қалыптасқан. 5.Көмекші сөздердің морфологиялық ерекшеліктері Атауыш сөздер лексикалық мағынасының солғындауынан, дербестігінен айырылып, грамматикализацияланып, десемантикаланып, көмекші сөздерге айналады. Түркі тілін зерттеген ғалымдар оларды сөз деп есептейді, себебі олардың тұлғалары тұрақты. Олар дербес тұлғалы сөздер сияқты есім және етістік көмекшілер болып бөлінеді. ІҮ. «Қазіргі қазақ тілінің синтаксисі»
Мезгілдік ұғымның сөйлем құрылымына сай берілу еркшеліктері. Жай сөйлемнің қрамындағы мезгілдік мағына. Құрмалас сөйлем құрамындағы мезгілдік мағынаның берілу жолдары. Қатар орындалған әрекеттер, бірінен кейін бірінің орындалуы, іле-шала орындалуы т.б. Мезгілдік, мезгілдес, мезгіл бағыныңқылы терминдерінің ерекшеліктері. 2. Жақтылық және жақсыздық категориясы синтаксис деңгейінде. Сөйлемнің жақты және жақсыз болып құрылуы. Жақсыз сөйлемдердің бір негізді сөйлемдердің құрамында қарастырылуы. Олардың жасалу жолдары. Сөйлемің жаты болып құрылуының сөйлем сематикасына әсері. Олардың екі негізді сөйлемдердің құрамына қарстырылуы. 3. Функциялас салалас және сабақтас сөйлемдер. Құрылымдық грамматикада сөйлемдер «формадан мағынаға» қарай принципі бойынша топтастырылатын болса, соңғы кездері «мағынадан формаға» қарай принципі басшылыққа алынып жүр. Осы принциптің негізінде құрмалас сөйлемдердің белгілі бір ұғымдық категорияны білдірудегі функциясына қарай топтастырылуы. 4. Сөз тіркестері: етістікті, есімді сөз тіркестері. Қазақ тіліндегі сөз тіркестерінің топтастырылуы. Синтаксистік тіркестерді тану принциптері. Қазақ тіліндегі байланысу формалары туралы ғалымдардың көзқарастары. 5. Сөйлемдерді құрылымына сай топтастыру принциптері Қазақ тіліндегі сөйлемдер негізіне, айтылу мақсатына сай, информацияның көлеміне сай, жақтың қатысуына қарай топтастырылады. Ү. «Стилистика және тіл мәдениеті» 1.Функционалды стильдердің жіктелуі. Стилистика – тіл білімінің бір саласы. Стилистика тілдің көркемдеуіш амал-тәсілдерін, тілдің қоғамның түрлі саласында жұмсалу аясын, қатысымдық функциясын зерттейді. Негізгі нысаны – стильдер, олардың функционалдығы. 2.Стилистиканың негізгі ұғымдары мен категориялары. Тіл ғылымының басқа салалры сияқты стилистика ғылымының да өзіне тән категориялары бар. Стилистикалық категориялар стильдік белгілерден шығады. Стилистикалық категориялардың қатарына бағалау категориясы, акценттік категория, гипотезиялық категория, диалогтық категория, «автор бейнесі» категориясы, мәтін категориясы т.б. жатады. ҮІ. «Қазақ тілінің тарихи грамматикасы» 1. Көне түркі тіліндегі септік және көптік категориясы. Көне түркі тілінде көптік категориясы лексика-семантикалық тәсіл арқылы, морфологиялық тәсіл арқылы, синтаксистік тәсіл арқылы жасалған. Көптік жалғаудың шығу төркіні туралы В.Ковальскийдің, Н.Баскаковтың, А.Кононовтың көзқарастары бар. 2.Түркі тілдері тарихын зерттеудің әдіс-тәсілдері. Түркі тілдерінің тарихын зерттеуде тарихи-салыстырмалы әдіс, ареальдық әдіс, типологиялық-модификациялық әдіс, диахронды әдіс, синхрондық әдіс кеңінен қолданылады. Ретроспективті тәсіл, сөз құрамына іштей реконструкциялау тіл тарихы үшін маңызды тәсілдер. 3.Орта түркі жазба ескерткіштері. «Дивани луғат ит-турк», «Құтадғу білік», «Ақиқат сыйы», «Кодекс Куманикус», «Дивани Хикмет» жазба ескерткіштерінің тілдік ерекшеліктері сөз етіледі. Орта түркі кезеңіндегі дыбыстық алмасулар, грамматикалық формалар, сөз мағыналарының дамуы қарастырылады. ҮІІ. «Қазақ тілін оқытудың әдістемесі» 1.Қазақ тілін оқытудағы көрнекі құралдар. Көру көрнекі құралдары: экрандық, диапозитивтік, диафильмдер, үлестірмелі материалдар; Есту, көру көрнекілері: дыбыстық магнитофондар, экрандық дыбыстық көрнекіліктер. 2.Модульдік оқыту технологиясы Модульдік оқыту технологиясынң кезеңдері: кіріспе, сөйлесу, қорытынды. Оқушының таным қызығушылығын туғызу арқылы үлкен тақырыптар жүйесін оқушыларға өздерінің іздену арқылы жетілдіру. 3.Проблемалық оқыту технологиясы Проблемалық жағдай туғызу, оқушыға проблемалық сұрақ қою, проблемалық міндет шешуге оқышыларды қатыстыру. 1. Ұғымы; 2. Технологиядағы мәселенің қойылуы; 3. Оны жүзеге асыру жолдары. Пайдаланылатын әдебиет: 1. Авакова Р. Фразеологиялық семантика. – Алматы, 2002. 2. Айтбайұлы Ө. Қазақ сөзі. – Алматы, 1997. 3. Айтбаев Ө. Қазақ терминологиясының қалыптасуы мен дамуы. – Алматы, 1998. 4. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы: Санат, 1993. 5. Әбдірахманов А. Топонимика және этимология. – Алматы, 1979. 6. Әбдірәсілов Е. Қазақ терминографиясының жүйесі. – Астана, 2005. 7. Әлісжанов С. Ғылыми прозаның синтаксисі. – Алматы, 2007. 8. Байтұрсынов А. Тіл тағлымы. – Алматы: Ана тілі, 1992. 9. Балақаев М. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. – Алматы, 1984. 10. Балақаев М. Қазақ тілінің мәдениеті. – Алматы, 1971. 11. Балақаев М., Серғалиев М. Қазақ тілінің мәдениеті. – Алматы, 1995. 12. Балақаев М., Жанпейісов Е., Томанов М., Манасбаев Б. Қазақ тілінің стилистикасы. – Алматы, 2004. 13.Бизақов С. Тілдік норма және варианттылық. – Алматы, 1997. 14.Жаманбаева Қ.Ә. Тіл қолданысының когнитивнік негіздері: эмоция, символ, тілдік сана. – Алматы, 1998. 15.Жанұзақ Т., Рысберген Қ. Қазақ ономастикасы: жетістіктері мен болашағы. – Алматы, 2004. 16.Жұбанов Е. Қазақтың ауызекі көркем тілі. – Алматы, 1996. 17.Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы, 1999. 18.Кайдаров А.Т. Структура односложных корней и основ в казахском языке. – Алма Ата, 1982. 19.Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімі туралы зерттеулер. – Алматы, 1987. 20.Кеңесбаев І. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. – Алматы, 1977. 21.Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика, фонетика. – Алматы, 1975. 22.Қалиев Б., Жылқыбаева А. Сөз мағыналарының негіздері. – Алматы, 2002. 23.Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис. – Астана, 2002. 24.Қазақ тіл білімі бойынша қорғалған диссертация авторефераттарының библиографиялық көрсеткіші (1950-2000 жылдар). – Алматы, 2003. 25.Қазақ тілі. Энциклопедия. – Алматы, 1998. 26.Қазіргі қазақ тілі. – Алматы, 1954. 27.Қайдар Ә. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. – Алматы, 1998. 28.Қалиев Ғ., Болғанбаев Ә. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. – Алматы, 2006. 29.Құрманбайұлы Ш. Терминқор қалыптастыру көздері мен терминжасам тәсілдері. – Алматы, 2005. 30.Маманов Ы. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Арыс, 2007. 31.Манкеева Ж. Мәдени лексиканың ұлттық сипаты. – Алматы, 1997. 32.Момынова Б.Қ. Газет лексикасы (жүйесі мен құрылымы). – Алматы, 2003. 33.Мұратова Г. Көркем әдебиет тіліндегі қажеттілік пен кездейсоқтық. – Алматы, 2002. 34.Мұсабаев Ғ. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы, 2008. 35.Оразалиева Э.Н. Когнитивтік лингвистика: қалыптасуы мен дамуы. – Алматы, 2007. 36.Оразов М. Қазақ тілінің семантикасы. – Алматы, 1991. 37.Салқынбай А., Абақан Е. Лингвистикалық түсіндірме сөздік. – Алматы, 1998. 38.Сағындықұлы Б. Қазақ тілі лексикасы дамуының этимологиялық негіздері. – Алматы, 1994. 39.Серғалиев М. Стилистика негіздері. – Астана, 2006. 40.Серғалиев М., Айғабылов А., Күлкенова О. Қазіргі қазақ әдеби тілі. Оқу құралы. Екінші басылым. – Алматы, 2006. 41.Смағұлова Г. Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық мәдени аспектілері. – Алматы, 1998. 42.Смағұлова Г. Фразеологизмдердің варианттылығы. – Алматы, 1996. 43.Сыздық Р. Тілдік норма және оның қалыптасуы. – Астана, 2001. 44.Сыздықова Р. Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі. – Алматы, 2004. 45.Тіл білімі сөздігі. – Алматы, 1998. 46.Уәлиев Н. Сөз мәдениеті. – Алматы, 1984. 47.Уәлиұлы Н. Фразеология және тілдік норма. – Алматы, 1998. 48.Хасанов Ғ. Қазақ тілінің лексикалық синтагматикасы. – Алматы, 2009. 49.Сағындықұлы Б. Қазақ тілі лексикасы дамуының этимологиялық негіздері. Алматы: «Қазақ университеті» баспасы, 2008. 50.Қазақ грамматикасы. – Астана, Елорда, 2002. 51.Сыздық Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы. – Алматы:Арыс,2004. 52.Оралбаева Н. Қазақ тілінің сөзжасамы. Оқулық. – Алматы, 2002. 53.Әмір Р., Әмірова Ж. Жай сөйлем синтаксисі.–Алматы, 1998. 54.Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. – Алматы, 1991. 55.Момынова Б. Қазақ әдеби тілінің тарихы. – Алматы: Қазақ университеті, 2011. 56.Қордабаев Т. Қазақ тіліндегі құрмалас сөйлемдер синтаксисі. Алматы, 2002. 57.Балақаев М., Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. –Алматы, 1966. 58.Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы, 1999. 59.Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы, 1993. 60. Момынова Б., Саткенова Ж. Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы. Есімдер. – Алматы: Арыс, 2007. Қазақ әдебиеті Бағдарламаның мақсаты – қазақ әдебиеті пәні бойынша білім деңгейін тексеру. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін мынандай міндеттерді шешу көзделді: – қазақ әдебиетінің тарихы бойынша қарастырылуға тиісті тақырыптар, олардың теориялық және практикалық маңызы, әдеби шығарманы зерттеу тәсілдері, әдебиет тарихының кезеңдері, әдебиеттанудың салалары жөнінде терең білуі; – әдебиеттанудағы негізгі ұғымдарды, оның қажеттілігін, зерттеу нысандарын, қарастыратын мәселелерін, қазіргі өзекті ғылыми мәселелерді оқып-үйренудің, зерттеудің әдіс-тәсілдері мен әдіснамалық негіздерін танудың мүмкіндіктерін білуі қажет; – әдебиеттану салаларына қатысты терминдер мен ұғымдардың мәнін терең түсіну, әдебиеттің тарихи қоғамдық-әлеуметтік жағдайлармен байланысын қарастыру арқылы әдебиеттің ой-сананы оятудағы міндетін танып, білу, әдебиеттің даму сипатын, қазіргі әдеби үдерісті, қазақ әдебиетінің халықаралық байланыстарын, әдеби аударманың теориялық мәселелерін жетік білуі тиіс; – Әдебиеттегі ірі шығармашыл тұлғалардың өзіндік қолтаңбасын саралай білу, әдеби туындыларды талдау арқылы оның эстетикалық мәнін, тақырыптық-көркемдік сипаттарын таныта білу, – көркем шығармаға талдау жасаудың ғылыми принциптерін игерту, әдебиет пен фольклорды зерттеп үйренуге қажетті білімді меңгерту, әдеби туындының ішкі, сыртқы аспектілерін саралай алуға, жан-жақты талдауға үйрету. Бағдарламаның мазмұны. 1.Әдебиеттануға кіріспе. Әдебиеттану – көркем сөздің табиғаты, шығуы, дамуы туралы филологиялық ғылым. Әдебиет туралы ғылым және оның салалары. Әдебиет туралы ғылымның ғылыми мәні. Әдебиеттану ғылымның өзге ғылым салаларымен байланысы мен өзіндік ерекшелігі Әдебиет – сөз өнері. А.Байтұрсынов сөз өнері туралы. Көркем әдебиеттегі шарттылық мәселесі. Өнер туындысын бағалау критерийлері. Әдебиеттің халықтығы, ұлттық сипаты жайлы ой-толғамдар. Өнер мен әдебиеттегі халықтық ұғым. Халықтық ұғымның әр кезеңдегі көрінісі. Көркем шығарманың мазмұны мен пішіні туралы түсінік. Көркем шығарманың тақырыбы. Басты және қосалқы тақырыптар. Көркем шығарманың идеясы және оның автор дүниетанымымен байланыстылығы. Композиция туралы түсінік. Композициялық бүтіндік. Композицияның көркем шығармадағы атқаратын ролі. Сюжет туралы пікірлер. Сюжеттік элементтер. Композицияның сюжеттен тыс элементтері. Композиция мен сюжеттің бірлігі және айырмашылығы. Сюжет туралы ұғым. Сюжеттік элементтер. Композицияның сюжеттен тыс элементтері. Композиция мен сюжеттің бірлігі және айырмашылығы. Әдебиетті текке, түрлерге жіктеу принциптері. «Тек», «түр», «жанр» түрлерінің қолданылу аясы. Жанрдың тарихи категория екендігі. 2.Қазақ халық ауыз әдебиеті. Фольклор. Фольклор туралы жалпы түсінік. Фольклорға жаңаша көзқарас. Фольклор жанрлары және оны классификациялау. Фольклорлық жанрлар. Ғұрыптық фольклор (тұрмыс-салт жырлары). Еңбек ғұрпы фольклоры. Маусымдық ғұрып фольклоры. Отбасылық ғұрып фольклоры. Наным-сенімдер ғұрпының фольклоры.Эпос және оның түрлері. Көне эпос. Батырлық эпос. Тарихи эпос. Лиро-эпостық жырлар. Халық прозасы. Аңыздық проза. Ертегілік прозе. Аңыз, түрлері. Миф және оның түрлері. Әпсана, түрлері. Хикая мен хикаят. Түрлері. Жанрлық ерекшеліктері. Кейіпкерлері. Ертегі және оның түрлері. Қазақ фольклорының кіші жанрлары. Мақал-мәтелдер. Жұмбақтар мен жаңылтпаштар. Балалар фольклоры. Шешендік өнер. 3.Қазақ әдебиетінің тарихы. Әдебиет тарихын дәуірлеу төңірегіндегі дискуссия. Қазақ әдебиеті тарихының кезеңдері. Ежелгі дәуір әдебиеті. Заманымыздан бұрынғы жазу-сызулар (сақ, ғұн, үйсін, дәуірі). Түркі қағанаты дәуіріндегі әдебиет. Оғыз-Қыпшақ дәуіріндегі әдебиет. Ислам дәуіріндегі әдебиет. Алтын Орда дәуірі әдебиеті. Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет. Қазақтың төл әдебиетінің бастауы – жыраулар поэзиясы. ХҮ ғасырдағы қазақ даласындағы тарихи-әлеуметтік жағдай ХҮ-ХҮІІІ ғасырлардағы қазақ әдебиетінің негізгі арнасы, бірегей көрінісі – жыраулар поэзиясы екені. Жыраулық әдебиеттің әлеуметтік сипаты. Жыраулар поэзиясы және оның түп тамырлары. Жыраулар поэзиясының басты тақырыбы мен идеясы, мазмұны, көркемдік сипаты. Жырау және ақын. Олардың өзіндік ерекшеліктері. Жыраулар поэзиясының қайнар көздері. ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиеті. Тарихи-әлеуметтік жағдайлар және әдебиеттің дамуы. Әдебиеттегі ағымдар. Зар заман ақындары шығармаларындағы басты идея. Дулат Бабатайұлы /1802-1874/ шығармашылығы. Толғауларының мәні. Шортанбай Қанайұлы /1818-1881/ толғаулары. Заман шындығының айтылуы. Мұрат Мөңкеұлы /1843-1906/ шығармашылығындағы ата қоныс мәселесі. Әбубәкір Кердері /1868-1905/ шығармашылығы.
Исатай-Махамбет бастаған ұлт-азаттық көтерілісі және әдебиет. Махамбет Өтемісұлы (1804-1846). Өмірбаяны. Махамбет мұрасының жиналуы, зерттелуі. Махамбет өлеңдеріндегі күрескерлік сарын, ерлік рух. Шернияз Жарылғасұлы (1807-1867) шығармашылығы. Алмажан Азаматқызы (ХІХғ) шығармашылығы. ХІХ ғасырдағы айтыс өнері және ақындық, әншілік-композиторлық дәстүр. ХІХ ғасыр әдебиетінің басты ерекшелігі. Ш.Уәлихановтың зерттеу еңбектері. Ы.Алтынсарин және ағартушылық идея. Абай – ұлы ақын, қазақ әдебиетінің классигі.Бұл дәуірдегі ірі саяси-әлеуметтік оқиғалар, патшалық отарлау саясаты, хандық биліктің жойылуы, әкімшілік жүйедегі өзгерістер, ұлт-азаттық қозғалыстар мен көтерілістер әдебиеттің идеялық та, эстетикалық та мазмұнына үлкен ықпалын тигізуі. Соның нәтижесінде бірқатар ағымдар мен бағыттардың қалыптасуы. Зар заман әдебиеті, ақындар айтысы, сал-серілер поэзиясы, реалистік жазба әдебиет, романтикалық сарындағы әдебиет, шығыстық үлгідегі шығармалар – қарастырылып отырған кезеңге тән құбылыстар. Идеялық-көркемдік жаңалықтармен қатар, тың жанрлардың қалыптасып дамуы. Сонымен қатар осы ғасыр шегінде қазақ әдебиетінің басқа халықтар әдебиетімен байланыстарының өрісті бола бастауы. ХХ ғасырдың басындағы әдебиет. Қазақ даласындағы қоғамдық-әлеуметтік жағдай және әдеби даму. Отаршылдыққа қарсы күрес идеясы. Әдебиеттегі алашшыл идея. Ағымдар мен бағыттар. Алғашқы көркем проза үлгілері. Әдеби жанрлардың дамуы. ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің дамуы. Тарихи-әлеуметтік жағдайлар. Қоғамдық-әлеуметтік жағдай. Өндіріс орындарының ашылуы. 1904 жылғы орыс-жапон соғысы, Ресейдегі 1905-1907 жылдардағы төңкеріс. 1914-1918 ж. бірінші империалистік соғыс. 1916 ж. патша жарлығына қарсы ұлт-азаттық көтеріліс. 1917 ж. ақпан және қазан төңкерісі. Аталмыш оқиғалардың әдебиетке тигізген ықпалы. 1900-1917 жылдар аралығындағы әдеби көркем шығармалар мен ақын-жазушылардың шығармашылығын қарастыру, олардың әлеуметтік, көркемдік, жаңашылдық негізін таныту. ХІХ ғасырдан бастау алған ағартушылық-демократтық идеялардың ХХ ғасыр басындағы әдебиетте кеңінен қанат жаюы. Отаршылдыққа қарсы күрес идеяларының қазақ зиялыларының басты көзқарасына айналуы. Әртүрлі саяси топтардың пайда болуы. ХХ ғ. басындағы қазақ арасындағы оқу-ағарту жұмысы.
ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы әдеби даму. Әдеби сындағы қайшылықтар. Тартыс. Тұрпайы социологизм сыны. Абай мұрасына және халықтық мұраға көзқарас. Әдеби жанрлардың дамуы. Б.Майлин шығармашылығы. Алғашқы өлеңдерінен көрінетін әлеуметтік өмір шындығы. Әңгімелері. Хикаяттары. Пьесалары. Б.Майлин – шағын әңгіме шебері. С.Сейфуллин шығармашылығы. Азаттық жолындағы күресті арқау еткен өлеңдері. Поэмалары. «Аққудың айрылысуы» поэмасындағы романтикалық сарын. «Көкшетау» поэмасы. Көркемдігі мен тілі. Прозасы. Пьесалары. І.Жансүгіров шығармашылығы. Ілияс – эпик ақын. «Құлагер», «Күй», «Күйші» поэмаларындағы өнер және өнер адамының тағдыры. «Гималай», т.б. өлеңдерінің көркемдігі. Табиғат лирикасы. Азаматтық лирикасы. М.Әуезов, С.Мұқановтың алғашқы шығармалары. Драматургияның дамуы.ХХ ғасырдың 40-50 жылдарындағы әдебиет. Соғыс шындығының әдебиетте бейнеленуі. Прозадағы, поэзиядағы соғыс тақырыбы. Ерлік, Отан қорғау идеясы. Соғыс жылдары жазылған шығармалар. Қ.Аманжолов, С.Мәуленов, Ә.Сәрсенбаев, Ж.Саин, т.б. майдангер ақын-жазушылар шығармашылығы. М.Әуезов. «Абай жолы» роман-эпопеясы. Абай тұлғасы. Тарихи және замана шындығын бейнелеудегі суреткерлік шеберлік. Әуезов прозасындағы көркемдік жетістіктер. Пьесалары. «Абай», «Қарагөз», «Айман-Шолпан», т.б. Әдебиеттану саласындағы еңбектері. С.Мұқанов шығармашылығы. Романдары. «Адасқандар» романының тақырыбы мен идеясы. Әңгіме-повестері. Поэмалары. Әдебиет туралы еңбектері. Ғ.Мүсірепов шығармашылығы. Көркемдік ізденістер. Алғашқы әңгімелері. Кейінгі прозасы. «Кездеспей кеткен бір бейне» повесі. «Жапон балладалары» циклі. Ана тақырыбындағы туындылары. Пьесалары. Ғ.Мұстафин шығармашылығы. «Қарағанды» романының тақырыбы, кейіпкерлер жүйесі. «Миллионер». «Көз көрген». ХХ ғасырдың 60-90 жылдарындағы әдеби даму. 60-жылдар әдебиетіндегі жаңа леп. Жанрлық даму. Прозаның дамуы. Поэзияның дамуы. Драматургияның дамуы. Прозадағы бағыттар. Тарихи романдардың жазылуы. Көп кітапты романдар. І.Есенберлин, Х.Есенжанов, Ә.Әлімжанов, Т.Ахтанов, Т.Әлімқұлов, Ш.Мұртаза, С.Мұратбеков, Ә.Кекілбаев, Қ.Жұмаділов, С.Жүнісов, М.Мағауин, Т.Әбдік, т.б. шығармашылық өкілдерінің еңбектері. Қазақ әдебиетін дамытудағы еңбектері. Әдебиеттану ғылымының дамуы. Қ.Жұмалиев, Б.Кенжебаев, М.Базарбаев, З.Ахметов, С.Қирабаев, З.Қабдолов, Р.Нұрғали зерттеулеріндегі әдебиеттану мәселелері. Поэзиядағы жаңалықтар. М.Мақатаев, Т.Айбергенов, Ж.Нәжімеденов, Ф.Оңғарсынова, т.б. ақындар шығармашылығы. Тәуелсіздік жылдарындағы әдеби даму. Әдебиеттегі тың ізденістер мен жаңа көзқарастар. Әдебиеттің «ақтаңдақ» беттерін зерттеу. Әдеби жанрлардың дамуы. Мемуарлық романдар. Поэмалар. Әңгіме-повестер. Лирика. Тақырыптық, көркемдік сипаттары. Фольклортану және әдебиеттану ғылымындағы ізденістер мен жетістіктер. 4.Әдебиет теориясы. Эстетика туралы негізгі тұжырымдар. Эстетика туралы орта ғасырдағы ғылыми пайымдаулар. Халықшылдық эстетиканың тағылым, талаптары. Әдебиет теориясы және эстетика категориялары. Эстетика және әдебиеттану ғылымы. Әдебиеттің өнер ретіндегі қызметі және басқа ғылымдармен байланысы. Қазақстан мен Орта Азиядағы әдеби-эстетикалық ойдың даму ерекшеліктері. Жанрлар туралы түсінік, түрлер. Уақыт пен кеңістік мәселесі (хронотоп – мекеншақ). Көркем мәтін, құрылымы. Әдеби дәстүрдің дамуы. Көркемдік тұтастық. Мазмұн мен форма Көркем шығармадағы автор бейнесі. Автор мен кейіпкер. Әңгімеші, баяншы. Сюжет пен композиция. Фабула. Троп пен фигура. І. «Халық ауыз әдебиеті» 1.Халық әдебиетінің тарихы мен теориясы, ерекшелігі туралы түсінік. “Халық әдебиеті”, “Фольклор”, “Ауыз әдебиеті”, “Халық поэзиясы”, “Халықтың сөз өнері” деген атаулардың ерекшеліктері. Халық әдебиетінің тарихы мен теориясы туралы түсінік. Фольклортанудың тіл, этнография, тарих, философия, музыкамен байланысы. Ауыз әдедбиет пен жазба әдебиеттің ара-қатынасы. Фольклордың пайда болуы, жанрлары мен түрлері. Фольклордың көп қырлы болмыс-бітімі, әдет-ғұрыппен байланысы. 2. Эпикалық жырлардың зерттелуі және көне эпос. Қазақ эпосының жанрлық классификациясы. Көне эпос, батырлық эпос, лиро-эпос, тарихи эпос және жиналу мен зерттелу жайы. Көне эпостың құрамы мен тақырыбы. Синкреттік сипатының басымдылығы. Миф, аңыз-әңгімелерімен байланысты болып келуі. Образдар жүйесі: бас қаһармандар мен қаскөй күштер (дию, пері, мыстан, т.б.) болып келетіндігі. 3. Лирикалық өлеңдер. Халық лирикасының жанрлық ерекшеліктері. Лирикалық өлеңдер қара өлең, тарихи өлең, ән өлең болып үшке бөлініп, түрлі тақырыпты қамтиды. Қара өлең он бір буынды, төрт тармақты, үш жолды ұйқасқа (а, а, б, а) құрылады. Қара өлеңнің әнмен айтылып, қайырмасы болады. Тарихи өлең болған оқиға негізінде туады. 4. Қазіргі заман халық поэзиясы мен әдебиет. Қазіргі заман халық поэзиясының өкілдері: Ж. Жабаев, И. Байзақов, Н.Байғанин, К.Әзірбаев, О. Шипин, Н. Бекжанов, Т. Көбдіков, Қ.Жапсарбаев, І.Манкин, т.б. ақындар. Бұлардың басты ерекшелігі – қолма-қол төгіп айтатын импровизатор екендіктері. Ақпа ақындарың сынға түсіп, танылатын жері – шаршы топ, торқалы жиын, қызған айтыс үсті. Халық ақындарының шығармаларында фольклордағы ортақ дәстүрлер мен ортақ мотивтер басым көрінеді. ІІ. «Әдебиеттануға кіріспе» 1.Сөз өнері туралы ғылым. Өнер түрлеріне тән негізгі ерекшеліктер. Өнердің суреттеу пәні. Өнердің суреттеу амалдары. Өнердің суреттеу құралдары. Өнердің туындысын қабылдау сырлары. Сөз өнерінің қоғамдық сананың айрықша бір саласы ретіндегі қызметі. 2.Сөзбен сомдалған тұлға. Образдылық – суретті сөз. Әдебиеттің обектісі – өмір, предметі – адам екендігі туралы тұжырымдар. Образбен ойлаудың өзіндік ерекшеліктері. Қаламгер қиялының көркем бейне жасаудағы қызметі. Ойдан шығару - образға апарар жол. Ойдан шығарудың адам тұлғасын жинақтау мен даралаудағы ролі. Образ – адам – көркем бейне. 3.Сөз сыры. Көркем әдебиеттің тілі туралы ұғым-түсініктер. Тілдің қоғамдық фукциялары. Көркем сөз. Оның болмысты әсерлі түрде бейнелейтіндігі. Тіл – стильдік құбылыс. Тіл байлығының қайнар көздері: полисемия, синонимия, омонимдер, антонимдер, архаизмдер, неологизмдер, идиомалар, диалектизимдер (жергілікті сөздер) және т.б. Сөздердің тура және бұрма мағыналары. ІІІ. «Ежелгі және хандық дәуір әдебиетінің тарихы» 1.Қазақ әдебиетінің ежелгі дәуірі. Біздің заманымыздан бұрынғы жазу-сызулар. Сақ дәуіріндегі аңыз-әңгімелердің идеясы. Ғұндардың қаһармандық жырларының ой-мұраты. Деректі жазу бар жерде әдебиеттің болатындығы. 2.Ислам дәуіріндегі қазақ әдебиеті. Х-ХІІ ғасырларда Қазақстан мен Орта Азия жерлерінде бірте-бірте ислам діні мен мәдениетінің қалыптаса бастауы. Ислам мәдениетін жасауда қазақ жерінен шыққан ғұлама ғалымдар мен ақын-жазушылардың орны. 3.Алтын Орда дәуіріндегі қазақ әдебиеті. Алтын Орда мемлекетінің құрылуы, саяси-әлеуметтік жағдайы. Мемлекеттің мәдениеті мен әдебиеті. Жібек жолының маңызы. Алтын ордаға байланысты тарихшылардың қалдырған дереккөздері. Осы кезде өмір сүрген дарын иелері. Бұл кезеңдегі көркем әдебиеттің екі бағытта болғандығы, яғни аударма-нәзира және тыңтума әдебиеттің қалыптасуы. 4.Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет. Қазақ хандығының құрылу тарихы. Мәдениеті мен әдебиеті. Жыраулар поэзиясының қалыптасуы. Жыраулық өнердің өзіндік ерекшеліктері. Жыраудың әлеуметтік тұлғасы. Жырау-ақын. Жырау-сазгер. ІҮ. «ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің тарихы» 1.XIX ғасырдағы қазақ тарихы және әдебиет. XIX ғасырдағы тарихи жағдай. Саяси-әлеуметтік, экономикалық реформалар. Ресейдің отаршылдық саясатындағы батыл бетбұрыстар. 1822 жылғы әкімшілік билеу жүйесіне енгізілген өзгеріс. Хандық биліктің жойылуы. Исатай-Махамбет бастаған ұлт-азаттық көтерілістің туу себептері, тарихи сабақтары. (1836-1838) Ішкі Бөкей ордасы (1801). Хан Жәңгір және тарихи шындық. Көтеріліс тарихы және оның ел әдебиетіне ықпалы. Махамбет Өтемісұлы, Шернияз Жарылғасұлы, Алмажан Азаматқызы поэзиясындағы ұлт-азаттық сарын. 2.XIX ғасырдағы әдебиет үлгілері. XIX ғасырдағы әдебиеттің өзіне шейінгі жасап келген әдеби дәстүрлермен сабақтастығы. XIX ғасырдағы жаңа әдебиет үлгілері. Жаңа жазба әдебиет үлгілерінің мұсылманша оқыған сауатты ақындардың діни, ғибраттық өлеңдері арқылы көрінуі. XIX ғасырдағы нәзира дәстүрі. Әдебиеттегі діни-ағартушылық ағым. Әдебиеттегі жаңару, өзгеріс, даму тенденциялары. Қазақ өлеңінің жаңа түрлері. Дулат женген өлеңдегі өзгерістің Абаймен жалғасуы. 3.XIX ғасыр әдебиетіндегі негізгі бағыттар мен ағымдар. XIX ғасыр әдебиеті сонымен бірге ендігі күн не болмақты ойлаған, жауыңның тілін біл, коргенін көр, жасағанын жаса деген тірлікке шақырған жаңа сілкіністен туды. Дініңді, тіліңді билеп-төстемек, содан сақтан деген қауіпсіздендіруден туды. XIX ғасыр әдебиеті белгілі бағыт ұстанған ұлт әдебиетіне, жазба әдебиетке айналды. 4. XIX ғасырдағы жаңа жазба әдебиет. XIX ғасырдағы оқу-ағарту, кітап басу ісі. Оның ел әдебиетіне ықпалы. Әдеби дамуға тигізген әсері. XIX ғасыр әдебиетінің даму барысындағы көркемдік өзгеріс, бетбүрыс бағыттар. Әдебиеттің жаңару, өзгеріс өрістері. Қазақ өлеңінің жаңа түрлері. Махамбет, Дулат әкелген өлеңдегі өзгешеліктердің Абаймен жалғасуы. Жаңа жанрлардың тууы. Ү. «ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің тарихы» 1.XX ғ.б. қоғам дамуы және әдебиет. ХХ ғасыр басындағы қоғамдық жағдай және әдебиеттің даму жайы мәселесі. Қазақстанның Россия отаршылдығындағы хал-ахуалы. Басты үш мәселе - жер, оқу-ағарту, саяси күрес. Ағарту, мектеп, кітап басу, баспасөз ісінің дамуы, "Айкап", "Қазақ" басылымдарының тарихи аренаға шығуы. Осынау өркендеу істеріндегі қазақ зиялыларының алдына қойған міндеттері мен мақсаттарын орындау барысына назар аудару. Қазақ зиялыларының саяси топтары, олардың өзіндік көзқарастарының әдеби бағыт-ағымға әсері. 2.XX ғ.б. қазақ баспасөзі және әдебиет. Баспасөз бен әдебиет байланысының жайын ашу. Қазақ баспасөзінің тарихына қысқаша шолу. Ежелгі жәдігерліктердегі көсемсөздік үлгілер көріністері. Халық ауыз әдебиетіндегі көсемсөздік белгілер."Түркістан уалаятының газеті" (1870-1882 ж.ж.), "Дала уалаятының газеті" (1880-1902 ж.ж.) басылымдарының орыс газеттеріне қосымша ретінде шығуы, ресми газеттер ретіндегі сипаты. Олардың мәдени, әдеби мәні. Әдеби шығармалардың жарық көруінде елеулі қызмет атқарғандығы. 3.XX ғ.б. қазақ әдебиетіндегі негізгі бағыттар. ХХ ғасыр басындағы әдебиеттегі ағым-бағыттар. Бағыт, ағым туралы жалпы түсініктер. Бағыттардың өріс алуына негіз болған қоғамдық-саяси көзқарастар. Әртүрлі саяси топтардың пайда болуы, осыған орай қазақ зиялыларының жіктелуі. Оның әдеби бағыттар мен ағымдардың қалыптасуына тигізген әсері. XX ғ.б. негізгі әдеби бағыттар: 1.Діни-ағартушылық бағыт. 2.Ағартушы-демократтық бағыт. 3.Азатшыл-демократтық бағыт. Бұл бағыттардың нақты айырмашылықтары, ортақ ізденістер. 4.XX ғ.б. әдебиеттегі жанрлық ізденістер. ХХ ғасыр басындағы жанрлардың даму үдерісі, ерекшеліктері. XX ғ.б. қазақ әдебиетінің жалпы жетістіктері, өсу белестері. Қазақ өлеңінде бұрынғы жалаң өсиеттік, дидактикалық насихаттың азайып, Абайдың өміршең поэзиясы дәстүрлерінің дамуы. Әдебиеттің эстетикалық құндылықтары. Құрғақ ақылмандықтан гөрі, образдылықпен суреттеудің белең алуы. Өмір шындығын көркемдік шындық деңгейіне көтеру мақсатқа алынып, әлеуметтік мәселелердің тереңірек көтеріле бастауы. ҮІ. «Қазіргі қазақ әдебиетінің даму үдерістері» 1.Қазіргі қазақ әдебиетінің даму бағыттары: дәстүр және жаңа үдерістер Қазіргі қазақ әдебиетін замана өзгерістеріне сәйкес дәуірлеу принциптері. Көзқарас. Зерттеулер. 1991-2011 жылдардағы тарихи-әлеуметтік жағдайлардың әдебиетке әсер-ықпалы. Қазақ әдебиетіндегі тақырып, жанр мәселесінің даму ерекшеліктері. Шығармашылық ізденістер сипаты. Орыс және әлемдік әдебиетпен байланысы. Қазақ әдебиетіндегі ұлттық характер сомдау проблемасы, әлемдік өркениет және қазақ әдебиеті. Қазіргі әдебиеттегі адам және табиғат мәселесі. 2.Қазіргі қазақ прозасы. Әңгіме жанры. Қаламгердiң шығармашылық даралығын анықгап, саралау — әдебиеттану ғылымындағы ең күрделi де зәру мәселелердiң бiрi. Өйткенi, "даралық" ұғымы суреткерлiк шеберлiгi мен кәсiби машығы шындалып, әдеби-көркемдiк тәсiлдердi, тiлдiк-бейнелеуiш кұралдарды жетiк меңгерген, өзiндiк әдiбi қалыптасқан суреткерлерге ғана тән құбылыс екенi белгiлi. 3.Қазіргі қазақ поэзиясы: жаңа мазұнды жырлар көркемдігі. Қазіргі қазақ поэзиясындағы тақырыптық-идеялық, көркемдік бітімі жағынан едәуір жетістіктерге жетті. Кейінгі кезеңдегі тәуелсіздік, бостандық тақырыбының қазақ поэзиясында жырлану сипатымен қатар адамдардың отаншылдық сезімі, ғарышты игеру, халықтар достығы, адамгершілік, мораль, этика мәселелері кеңінен жырланды. Сондай-ақ ұлттық салт-дәстүр мен діни тақырыптағы өлеңдер жазыла бастады. ҮІІ. «Қазақ әдебиеті сынының тарихы» 1.Қазақ әдебиетіндегі сын жанры. Сынның жазба әдебиетке тән жанр екені, онымен үзеңгі қағыса тарихи-эстетикалық сахнаға шығатыны, көркем әдебиеттің бүгінгісіне назар аударып, келешекте барлау жасайтыны, алынбаған шеберлік қамалдарын нұсқайтыны, жаңалықтың жаршысы болып, қалың жұртшылыкқа әдебиеттің әлеуметтік мәнін түсіндіретіні, насихаттайтыны теориялық тұрғыдан анық тұжырымдалған шындықтар. 2. Қазақ әдеби сынының қоғамдық ой-пікірде алатын орны. Қазақ халқы көркем сөзді өз тірлігінің тұтқасы, күрес құралы еткен. Ол ел мен елді табыстырған елшінің тілі, ру мен руды татуластырған бұғалық, мемлекет басқарған хандарға әлеуметтік ақыл-кеңес, көшпелі мәдениеттің сырт көзге көрінген сахнасы, өткенмен қордаланып, бүгінгімен жарқыраған тарихи жады, көркемдік әлеміндегі өзіндік таным-біліктің әсем де ажарлы қоржыны екені даусыз. 3.Қазақ әдеби сынының зерттелу тарихы Сын, сын тарихы және оны дәуірлеу мәселелері қазақ ғалымдары тарапынан біршама қарастырылған. Ол негізінен, қазақ әдебиеті тарихын дәуірлеуге қатысты айтылған. Қазақ әдеби сынының алғашқы нышандары сонау ауыз әдебиетінде көрініс бергенімен, шын мәніндегі сынның жалпы жұртшылыққа жол тартуы мерзімді баспасөзге байланысты болды. Осы кезеңде сынның жанрлық тұрғыдан жіктелу, кәсіби сипатының анықталуы, кәсіби сыншылардың бой көрсету процесі жүріп, шыңдап қалыптасып дамуға бет бұрды. Пайдаланылатын әдебиеттер Қазақ фольклоры бойынша ұсынылатын әдебиеттер 1. Әуезов М. Әдебиет тарихы. Алматы, 1995. 2. Бердібай Р. Эпос мұраты. Алматы,1996. 3. Ғабдуллин М. Қазақ халық ауыз әдебиеті. Алматы, 1995. 4. Қазақ әдебиетінің тарихы. 10 томдық І том. Қазақ фольклорының тарихы. Алматы, 2007. 5. Қасқабасов С. Жаназық. Астана, 2002. 6. Қасқабасов С. Ойөріс. Астана, 2009. 7. Қазақ фольклорының поэтикасы. Алматы, 2001. 8. Қасқабасов С. Елзерде. Алматы, 2008 9. Қазіргі қазақ әдебиеті және фольклор. Алматы, 2009. 10. Мың бір мақал. Жиырма үш жоқтау. Жинастырған Ахмет Баржақсы баласы. Алматы. "Қазақстан", 1993ж. 11. "Қазақ мақал-мәтелдері" Жинастырған Ө.Тұрманжанов, Алматы "Ана тілі", 1992ж. 12. "Қазақ мақал-мәтелдері.Казахские пословицы и поговорки". Құрастырған М.Аққозин. Алматы."Қазақстан", 1990ж 13. Қазақ энциклопедиясы, 4 том; Әдеб.: Қазақтың халық жұмбақтары, А., 1959., 14. Қазақ жұмбақтары, А., 1993., Әбжанов М., 15. Қазақ халқының жұмбақтары, А., 1966. 2. Жармұхамедов М. Айтыстың даму жолдары. А., «Ғылым», 1976. 16. Қазақ фольклоры // http://www.kitaphana.kz/ сайты. 17. Мақал-мәтелдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, шешендік сөздер // http://kk.wikipedia.org/wiki сайтында Ежелгі дәуір және ХҮ-ХҮІІІ ғғ. әдебиеті бойынша ұсынылатын әдебиеттер
Б.Сағындықов
Өмірәлиев Қ. ҮШ-ХІІ ғасырлардағы көне түркі әдеби ескерткіштері. А., 1985
ХІХ ғасыр әдебиеті бойынша ұсынылатын әдебиеттер
1982
ХХ ғасыр әдебиеті бойынша ұсынылатын әдебиеттер
шығармалары. А., 1989
Бекет Өтетілеуов. А., 1969
философской мысли Казахстана. А., 1976
М., 1948
канун октября. А., 1968
әдебиеті. А., 1966
1991
Мухамеджана Сералина. А., 1989
1926
Стамбул, 1973 46.Ысқақов Б. Сәбит Дөнентаев. А., 1966 47.ХХІ ғасырдағы қазақ әдебиеті. Алматы: Арда, 2011. – 640 б. 48.ӘуезовМ. Әдебиет тарихы Алматы:Білім,1991. 49.Әбдиманұлы Ө. ХХ ғасыр бас кезіндегі қазақ әдебиеті. Алматы, 2002. 50.Бисенғали З.Қ. Казахская проза начала ХХ века.Учебное пособие.- Алматы:Қазақ университеті, 2000. 51.Дәдебаев Ж.Д. Қазіргі қазақ әдебиеті. Оқу құралы.-Алматы:Қазақ университеті, 2002. 52.Жұмалиев Қ. XXIII-XIX ғасырлардағы қазақ әдебиеті.-Алматы, 1967. 53.Келімбетов Н. Ежелгі дәуірдегі қазақ әдебиеті. Алматы, 1991. 54.Кенжебаев Б.ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиеті. Оқулық. – Алматы: Білім, 1998. 55.Қыраубайқызы А. Ежелгі әдебиет. Алматы, 1996. 56.Қирабаев С. Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті. Оқу құралы.-Алматы: Білім, 1998. 57.Мағауин М. Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет.- Алматы, 1992. 58.Тілепов Ж. Тарих және әдебиет. Алматы: Ғылым, 2001.
1. Аристотель и античная литература.М.,1978 2. Байтұрсынов А. Таңдамалы шығармалар. А., 1989 3. Бердібаев Р. Қазақ тарихи романы. А., 1979 4. Нұрғали Р. Әдебиет теориясы. А., 2004. 5. Гегель Г. Эстетика. В 4-х т. М., 1968 6. Гуляев Н. Теория литературы. М., 1977 7. Дәдебаев Ж. Өмір шындығы көркемдік шешім. А., 1991 8. Қабдолов З. Сөз өнері. А., 1992 9. Сакулин П.Н. Филология и культурология. Москва, 1990. 10. Хализев Е.В. Теория литературы. М., 2002. 11. Потебня А. Эстетика и поэтика. М., 1976. 12. Поспелов Г. Теория литературы. М., 1978 13.Мировое литературоведение. 1-3 т. А., 2009. 14.Дүйсенов М. Әдебиеттегі мазмұн мен форманың бірлігі.А., 1962 15.Жанр сипаты. А., 1971 16.Жұмалиев Қ. Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері және Абай поэзиясының тілі. А.,1959 17. Қирабаев С. Шындық және шығарма. А.,1981 18. Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. А., 1995 19. Майтанов Б. Қаһарманның рухани әлемі. А., 1987 20. Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет. А., 1982 21. Нұрғалиев Р. Сөз өнерінің эстетикасы.Астана, 2003 22. Потебня А. Эстетика и поэтика. М., 1976 23.Әуезов М. Шығармалар жинағы (20 томдық).-А, 1979-85 24.Әдеби мұра және оны зерттеу.-Алматы: Ғылым.-1961 25.Қабдолов 3. Сөз өнері.-Алматы: Санат.-1992 26.Қазақ әдебиетінің тарихы (3 том).-Алматы: Ғылым.-1967 27.Кенжебаев Б.Әдебиет белестері.-Алматы: Жазушы.-1986 28.Ахметов 3. Өлең сөздің теориясы. -Алматы: Мектеп, 1973. 29.Ахтанов Т. Керуен. -Алматы: Жазушы, 1969. 30. Майтанов Б. Қазақ романы және психологиялық талдау. -Алматы: Санат, 1996. 31. Әбдезұлы Қ. Қазақ прозасы және ұлттық идея. -Алматы: Қазақ университеті, 2005. жүктеу/скачать 372.98 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|