Бағдарламасы Баспа №1 «Қалааралық жүк тасымалдары»

5В090100 – «Тасымалдауды, қозғалысты ұйымдастыру және көлікті пайдалану»

мамандығына арналған


ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР


Семей

2013
Алғы сөз

1. Құрастырған

Құрастырған: ____________________ «Ақпараттық жүйелер» кафедрасының аға оқытушысы Сарсембеков Е.А., Бакиева А.Б., оқытушы Сагатбекова А.Б.
2. Талқыланды

2.1. «Ақпараттық жүйелер» кафедрасы отырысында қарастырылды.

Хаттама № 1 « 09 » 09 2013 ж.

Кафедра меңгерушісі __________ С.Смағұлов

2.2. Факультеттің оқу-әдістемелік бюросы отырысында қарастырылды.

Хаттама № 1 « 11 » 09 2013 ж.

Төрағасы __________ Бекбаева .С.
3. бекітілді

Университеттің Оқу-әдістемелік кеңесі отырысында баспаға жіберуге ұсынылды және мақұлданды.

Хаттама № 1 « 18 » 09 2013 ж.

ОӘК төрағасы, бірінші проректор _______________ Искакова Г.К.

2. Практикалық сабақтар

3. Курстық жоба

4. Студенттердің өздік жұмыстарының жоспары

Дәріс жоспары:

1. Халықаралық тасымалдауда қолданатын негізгі терминдер.

2. Қалааралық және халықаралық жүк тасымалдауды ұйымдастыру.

• 
  Қазақстандық тасымалдаушыға тиесілі жүк тиелген немесе жүк тиелмеген көлікпен Қ.Р-ң территориясына шетел мемлекеттің территориясы арқылы жүру;
  
• 
  Қазақстандық тасымалдаушыға тиесілі жүк тиелген немесе тиелмеген көлікпен бір шетел мемлекеттің территориясынан басқа мемлекет территориясына Қ.Р территориясы арқылы транзитті жүру;
  
• 
  Шетел тасымалдаушысына тиесілі жүк тиелген немесе тиелмеген көлік құралымен Қ.Р территориясынан немесе керісінше Қ.Р территориясы арқылы жүру.
  

1. 
   Тасымалдаушы деген кім?
   
2. 
   Халықаралық тасымалдарда жүктерде қалайша бөлінеді?
   

1. В. А. Гудков, Л. Б. Миротин, А. В. Вельможин, С. А. Ширяев Грузовые автомобильные перевозки: Учебник для вузов

2. Гудков В. А., Миротин Л. Б. Технология, организация и управление грузовыми автомобильными перевозками: Учебник. - М.: Транспорт, 1997.

3. А.Э.Горев. Грузовые автомобильные перевозки. –М: Академия. 2006.

Дәріс жоспары:

1. 
   Біріңғай жүйедегі заңды құжаттар.
   
2. 
   Көліктік бақылау
   

• 
  Конвенциялар (келісім шарттар) – екі жақты қол қойғандардың талаптарын орындауға арналған міндеттемелерді анықтайтын құжат;
  
• 
  Ереже – біріңғай ережеге енетін барлық елдерде орындалу үшін міндетті құжаттар. Бұлар ішкі заңдылықтар нормаларына тәуелсіз. Алайда ереже бұзған үшін қойылатын айыппұл әр бір мемлекетте әр түрлі заңдылықпен анықталады;
  
• 
  Директивалар – талаптардың қажетті деңгейлерін анықтайды және олардың орындалуы үшін әдіс-тәсілдерді шектемейді;
  
• 
  Анықтама – бұл жергілікті сипаттама шеңберінде нақты проблемалар бойынша енгізіледі. Мысал үшін кеден жұмыстарында. Анықтама адрестелген барлық мемлекеттерге міндетті болып табылады;
  
• 
  Ұсынымдар мен пікірлер – БҰҰ біріңғай жүйе кеңесімен дайындалады және міндетті күші болмайды.
  

Көліктік бақылаудың негізгісіне келесілер жатады:

• 
  Халықаралық тасымалдауды іске асыратын автокөлік құралын есептеуді және бақылауды қамтамасыз ету;
  
• 
  Экспортты-импотты жүктерді тасымалдаудағы автокөлік көлемі жайлы нақты деректерді алу;
  
• 
  Шетел тасымалдаушылардың мемлекетке ену квотасын пайдалануын еске алу;
  
• 
  Қ.Р территориясындағы автокөлік құралдары көлемін және салмақ параметрлерін бақылау, қауіпті жүкті тасымалдау ережелерін бақылау;
  
• 
  Жүргізушінің еңбек және демалыс режимдерін сақтау, тасымалдау ережелері мен шарттарын орындалуын бақылау.
  

1. 
   Біріңғай жүйедегі заңды құжаттар қалайша бөлінеді?
   
2. 
   Көліктік бақылаудың негізгісіне нелер жатады?
   

1. В. А. Гудков, Л. Б. Миротин, А. В. Вельможин, С. А. Ширяев Грузовые автомобильные перевозки: Учебник для вузов

2. Гудков В. А., Миротин Л. Б. Технология, организация и управление грузовыми автомобильными перевозками: Учебник. - М.: Транспорт, 1997.

3. А.Э.Горев. Грузовые автомобильные перевозки. –М: Академия. 2006.

Дәріс жоспары:

1. 
   Тахограф. Тахограммалар.
   
2. 
   Көлік жүргізушісінің және көлік иесінің міндеттері.
   

Тахограмммалар – (тіркеп парақтар) автокөлік құралының қозғалыс режимін құжат түрінде тіркеу үшін арналған картон дискілер. Олар тахографтарда орналасқан. Қазіргі уақытта бұл дискілер электронды түрге ауысып жатыр.

Тахограмма дискілерін жүргізушінің фотосуреті бар идентификациялық пластикалық карточкасы алмасады. Онда ұзақ уақыт аралығындағы қозғалмалы составтың қозғалыс режимі жайлы ақпарат жазылады. Электронды тахографтар автомобиль магнитоласына ұқсас болады. Ондағы жады көлемі 1 жылға жететіндей жабдықталады. Тахографқа бір мезгілде екі карточканы салуға болады. Электронды тахограф автомобильдің басқа жүйелерімен де қосылып тұруы мүмкін, сондықтан да бақылаушы және техникалық қызмет жұмысшылары да қажетті қосымша ақпарат жазып алуы мүмкін. Жаңа тахограф аялдамасыз немесе тәулік бойы жүретін жүргізуші жыламдығы асып кеткен кезде, оған ескертеді. Жаңа тахографтарда қосымша қызмет ету жүйелері бар. Мысалы, ақпаратты принтерге шығару, спутниктік байланысқа қосу, автокөлік ұйымына автоматты түрде ақпарат жіберу.

Көлікті жүргізішінің міндеті:

1. 
   Тахографтың дұрыс қолданысын қамтамасыз етеді, яғни сәйкес жұмыс режиміне тахоргафтың қосқышын қосып және ажыратып отырады.
   
2. 
   Тіркеу қағаздарын орнына орнатып және ауыстырып отырады, олардың сақталуын қамтамасыз етеді.
   
3. 
   Өзі көлікті басқарған уақыттан бастап жүргізуші тіркеу қағазын күн сайын қолданады.
   
4. 
   Тахограф істен шыққан жағдайда жүргізуші тіркеу парағының сыртқы жағына қолымен жазбалар жүргізеді және олар туралы көлік иесіне хабарлайды.
   
5. 
   Ағымдағы осы аптаның және өткен аптаның соңғы күніндегі толтырылған тіркеу қағазын өзімен бірге алып жүреді және сәйкес бақылаушы органдардың қызметкерлеріне көрсетеді.
   

1. 
   Көліктегі орнатылған тахографқа қалдануға келетін тіркеу қағаздарының жеткілікті санын жүргізушіге береді.
   
2. 
   Әр бір жүргізушінің толтырылған тіркеу қағазын соңғы жазбадан бастап 12 ай сақтайды. Ал тахографтың тексерістен өткені туралы куәлік 3 жыл сақтайды.
   
3. 
   Тіркеу қағаздарындағы мәліметке талдау жасайды және қателіктер болса, оны түзету үшін амалдар қолданады.
   

1. 
   Тахографтың негізгі қызметі не?
   
2. 
   Тахограммалар не үшін қолданылады?
   
3. 
   Көлік иесінің негізгі міндеттері қандай?
   
4. 
   Көлік жүргізушісінің негізгі міндеттері қандай?
   

1. В. А. Гудков, Л. Б. Миротин, А. В. Вельможин, С. А. Ширяев Грузовые автомобильные перевозки: Учебник для вузов

2. Гудков В. А., Миротин Л. Б. Технология, организация и управление грузовыми автомобильными перевозками: Учебник. - М.: Транспорт, 1997.

3. А.Э.Горев. Грузовые автомобильные перевозки. –М: Академия. 2006.

Дәріс жоспары:

1. 
   Қалааралық және халықаралық тасымалдардың ерекшеліктері.
   
2. 
   Қозғалысты ұйымдастыру әдістері.
   

Жолдың ұзақтығына байланысты қозғалмалы состав айналымы бірнеше тәулік болуы мүмкін. Осындай ерекшелік жүргізушінің жұмысын күрделендіреді. Себебі, олар кәсіпорыннан және өзі тұратын мекен-жайдан алыс қашықтықта, қозғалмалы составтың техникалық қараудан өтуі де қиынға түседі және диспетчерлік басқарудың жұмысы күрделенеді.

Қозғалысты және жүргізушілер жұмысын ұйымдастыру әдісін таңдау кезінде айналым уақытын анықтау қажет:



_ – қозғалыстың уақыты;

_ – түсіру-тиеу жұмыстарының уақыты;

_ – жүргізушілердің демалыс уақыты;

_ – техникалық қараудан өту уақыты;

_ – кедендерде және карантиндік пунктерде тұрып қалу уақыты;

_– басқа жағдайларға сәйкес қозғалмалы составтың тұрып қалу уақыттары.

1-сурет. Қалааралық және халықаралық тасымалдар кезіндегі жүргізушілердің жұмысы мен қозғалысын ұйымдастыру.

Жұптық жүру жүйесінде автомобильді бүкіл айналым да екі жүргізуші жүргізеді. Жұптың жүру бір кісілікке қарағанда уақытты үнемді.

Жүргізушінің ауысуымен қозғалысын ұйымдастыру экипаждардың тұрып қалуларды жояды, бірақ та маршрут трассаларына жүргізеді жолдау және орналастыруға қосымша шығын кетеді.

Қозғалыстың учаскелік әдістерінде автоматтардың жолын жекелеме учаскелерге бөледі. Учаскелердің қосылған жерлерде жүктер келесіне өткізіледі. Ал қозғалмалы состав өз учаскесінің бастапқы пунктіне қайтып оралады. Участоктың ұзындығы келесі шартпен таңдалады: автомобильдің айналым уақыты жүргізуші ауысымы ұзақтығының 1-1,5 құрауы керек. Себебі жүргізушіге сол күні тұрақты жұмыс орынына келуге мүмкіндік береді. Бұл жағдайдың участок ұзындығы келесі формуламен анықталады:





Әр бір участектегі автомобильдер саны келесі формуламен анықталады:









Жартылай прицептерді тіркеп алу жолымен артық салмақты болдырмауын қамтамасыз ететін, тасымалдауды участкелік әдіспен ұйымдастыру тартылыс иығы жүйесі бойынша тасымалдау деп аталады. Бұл әдіс тасымалдаудың тиімділігін арттырады.

1. 
   Айналым уақыты қалайша есептеледі?
   
2. 
   Участок ұзындығы қалайша есептеледі?
   

1. В. А. Гудков, Л. Б. Миротин, А. В. Вельможин, С. А. Ширяев Грузовые автомобильные перевозки: Учебник для вузов

2. Гудков В. А., Миротин Л. Б. Технология, организация и управление грузовыми автомобильными перевозками: Учебник. - М.: Транспорт, 1997.

3. А.Э.Горев. Грузовые автомобильные перевозки. –М: Академия. 2006.

1. Халықаралық жүк тасымалына қойылатын талаптар.

2. Жүктерді жеткізу мерзімі.

Халықаралық автомобиль тасымалын жасайтын толық массасы 3,5 т артық автокөлік құралы үшін жүргізу аралығы 9 сағаттан артпау керек, 10 сағатқа өсіру аптасынан 2 реттен аспау керек, аптасына 56 сағаттан аспауы керек. Әрбір 4,5 сағаттан кейін демалыс үшін 45 минут үзіліс болады. Бұл аралық бірнеше қысқа мерзімдерге бөлінуі мүмкін, әр қайсысы 15 минут кем емес болуы керек. Әр бір 24 сағатта жүргізуші кем дегенде 11 сағат үздіксіз демалу керек, аптаның ішінде бұл ұзақтықты 9 сағатқа кемітуге болады. Біріңғай жүйе ережелеріне сәйкес егер автомобильді 2 жүргізуші басқарса, онда әр бір 30 сағат әр қайсысы 8 сағаттан демалу керек. Жүргізушінің апта сайынғы демалысы 45 сағаттан астам болуы керек, бірақ оны 36 сағатқа дейін қысқартуға болады. Жүргізушінің еңбек және демалыс режимдерді халықаралық және қалааралық тасымалдауда маңызды орын алады. Бұл жағдайда тасымалдаудың технологиялық аспектілерін жүргізушінің еңбек режимдерімен ұштастыру қажет.

Жүктерді жеткізу мерзімі.

Қалааралық тасымалдауды орындау барысында жүктерді жеткізу келесі кестеден тұрады.

Жүктерді жеткізу мерзімі (тәулікпен)

Тасымал арақашықтығы	Машиналармен жөнелту	Контейнерлермен жөнелту
200 дейін 200-ден 400-ге дейін 400-ден жоғары әр бір толық немесе толық емес 250 км	1 1,5 +1	2 3 +1

Автомобиль көлігі уставына сәйкес әр бір кешіккен тәулікке (егер тасымалдаушы кінәлі болса) онда оның әкелінген еңбегінен 12% айып салынады. Бірақ айыптың көлемі жалпы тасымал бағасының 60 % аспау керек. Жүктерді жеткізу мерзімі кепілді болу үшін қозғалмалы составтың жүрісін кесте бойынша ұйымдастыру қажет.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. 
   Халықаралық тасымал кезінде қандай талаптар қойылады?
   
2. 
   Жүктерді жеткізуді кешіктіргенде қандай айыптар тағылады?
   

1. В. А. Гудков, Л. Б. Миротин, А. В. Вельможин, С. А. Ширяев Грузовые автомобильные перевозки: Учебник для вузов

2. Гудков В. А., Миротин Л. Б. Технология, организация и управление грузовыми автомобильными перевозками: Учебник. - М.: Транспорт, 1997.

3. А.Э.Горев. Грузовые автомобильные перевозки. –М: Академия. 2006.

Дәріс жоспары:

1. 
   Жүк тасымалын басқару және оның мақсаты.
   
2. 
   Тасымалдауды басқаруды іске асыратын ұйымдардың міндеттері.
   

Басқару мақсаты бұл аз көлемді шығынды жұмсау арқылы өндірістің ең жоғарғы нәтижелеріне жету үшін, барлық ресурстарды тиімді және жоспарлы пайдалану.

2-сурет. Басқару үрдісінің құрылымдық сызбасы.

Бірінші суретте штрихталған сызықтармен басқарудың ақпараттық жүйелердің қолданылуы арқылы қатысатын блоктар көрсетілген. Ақпараттық жүйені қолданған басқару жүйесі – ақпаратты өңдеу мен жылдамдығының сапасын арттырады. Себебі басқару объектілерінде болатын проблемаларының шешімдерінің нұсқаулары практика жүзінде апробациядан өткен және мәліметтерді өндеудің автоматты алгоритмді шешімдерді қабылдау үшін қолданылған. Басқару үрдістерін ұйымдастыру басқару әрекеттерінің анықталған тізбегімен сипатталады.

Мақсатты таңдау, болжау, жоспарлау, оперативті басқару, бағыт-бағдар беру, ынталандыру, есеп және бақылау.

Нәтижені басқару үшін осы қызметтер бір мақсатқа бағытталған біркелкі үрдіске біріктірілуі керек.

3-сурет. Жүктік тасымалдауды басқарудың жалпылама сызбасы.

Жүктерді тасымалдауға жетекшілерді басқару өзіне келесілерді қамтамасыз етеді:

1. 
   Тасымалдаудағы тапсырысты қабылдауды ұйымдастыру;
   
2. 
   Тапсымалдаудағы және басқа да қызмет көрсетулердегі АКҰ;
   
3. 
   Клиентурасының талаптарын оқып – білу;
   
4. 
   Ауысымды – тәуліктік жоспарларды жасау;
   
5. 
   Қозғалмалы составты жолға шығаруды ұйымдастыру және оның жолдан келудегі құжаттарды өңдейді;
   
6. 
   Қозғалмалы составтың жолдағы жұмысының оперативті басқаруын және бақылауын іске асыру;
   
7. 
   Көліктер жұмысы тиімділігінің оперативті есебінің талдауымен іске асыру;
   

4-сурет. Автокөліктік ұйымдардың классификациялары.

Мұндай ұйымдар технологиялық және ұйымдастырушылық аспектілік салаларда көшбасшы болып саналады.Алайда автокөліктің даму тенденциясы комплексті ұйымдар АКҰ-дар жалпы санның ең аз көлемін құрайды.

Арнайы ұйымдар өндірістік қызметте шығындарды азайтуға және қаржылық, технологиялық ресурстарды әлде – қайда тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

Автомобильді жүк тасымалдау басқару жүйесінің бірден – бір маңызды құрамасы. Ол тасымалдың қауіпсіздігін қамтамасыз ету. АЖТ қауіпсіздігі келесі компоненттерді қамтиды:

• 
  Жол қозғалысының қауіпсіздігі;
  
• 
  Экологиялық қауіпсіздігі;
  
• 
  Тасымалданатын жүктердің, қозғалмалы составтың бүтіндігі және жүргізушінің қауіпсіздігі.
  

Экологиялық қауіпсіздікті сақтау эксплуатацияланатын көліктің техникалық маңызына байланысты. Автомобиль двигателінен зиянды заттарды шығару нормасымен қатар қозғалмалы состав түйіндері мен агрегаттарынан сұйықтар мен майлардың ағып кетпеуін қамтамасыз ету. Шандататын және сұйық заттарды тасымалдау кезінде тасымалдаушы олардың сенімді жабылуына жауап береді. Зиянды заттарды тасымалдау кезінде қоршаған ортаны сақтауға ерекше көңіл бөлінеді.

Тасымалданатын жүктерді тасымалдау АКҰ тыс іске асатындықтан жүктердің және қозғалмалы составтың бүтіндігін және жүргізушінің қауіпсіздік мәселелерінің арнайы ерекшеліктері бар. Бұл жағдайда қауіпсіздік төрт деңгейде іске асады.

1. 
   Ұйымдастырушылық. Бұл деңгей тәртіптің сақталуын, құжаттардың толыққанды өңделуін және т.б. қамтиды;
   
2. 
   Техникалық. Қозғалмалы составты рұқсатсыз теуіп кетуге қарсы жүйені орнату, жолда жүргізуші мен жолдың байланысы болуы, көліктің қозғалысын қадағалау және т.б. жатады;
   
3. 
   Экономикалық. АКҰ-ның материалдық жоғалтуларын алдын-алу.