БАҒдарламасы (Syllabus) «Химия және материалтану. Конструкциялық материалдар технологиясы» пәні бойынша 5В090100 «Көлікті пайдалану және жүк қозғалысы мен тасымалдауды ұйымдастыру»

5 тақырып. Металдарды кесіп өңдеу негіздері

6 тақырып. Конструкциялық материалдардың жіктелуі. Металдар мен қорытпалардың кристалдануы. Пластикалық деформация және материалдардың механикалық қасиеттері.

Техника мен технологияда заманауи инновациялық-өнеркәсіптік дамудағы материалдардың маңызы. Темір негізіндегі қорытпалар және альтернативті материалдар. Металдардың құрылуы. Кристалдық торлар типтері. Реалдық кристалдар құрылуы. Кристалдық құрылу ақаулары және олардың кристалдық құрылу қасиеттеріне әсері. Материалдар қасиеттерін талдау әдістері. Балқыту үрдістері және кристалдануы. Фазалық түрленістің термодинамикалық негіздері. Аморфты материалдар. Металлл құймакесектердің құрылысы. Түйіршіктер өлшемі және кристалдар пішіні. Модифицирлеу үрдісі.

Кернеу мен деформация. Серпімді және пластикалық деформация. Пластикалық деформация механизмі. Металдардың қирауы.

Деформацияланған металдар қасиеттері және құрылысына қыздырудың әсері. Шыңдау мәні. Қайтарма. Қайтакристалдану.

7 тақырып. Қорытпалар теориясы

Металл қорытпалары туралы жалпы мағлұматтар. Қорытпа, жүйе, компонент, фаза. Фазалар ережесі. Қатты ерітінділер. Механикалық қоспалар. Химиялық қосылыстар. Қорытпалардың күй диаграммасы. Қорытпалар құрылу әдістері, қатты және сұйық күйде толық еритін компоненттер. Кесінділер ережесі. Оларды қолдану. Қатты күйде компоненттердің еруі шектелген қорытпалардың күй диаграммасы. Құрылысы және қасиеттері арасындағы байланыс.

8 тақырып. Термиялық өңдеу негіздері. Химия-термиялық өңдеу

Қыздыру кезіндегі болаттың негізгі түрленісі. Аустенит түйіршігінің өсуі.

Болаттың технологиялық және механикалық қасиеттеріне түйіршік өлшемінің әсері. Аса қыздыру және күйдіру. Суытылған аустениттің түрленісі. Перлиттік түрленіс. Суытылған аустениттің изотермиялық ыдырауына қоспалаушы элементтердің әсері. Мартенсит, оның құрылысы және қасиеттері. Мартенситтік түрленіс. Аралық түрленіс.

Химия-термиялық өңдеудің физикалық негіздері. Болатты химия-термиялық өңдеудің түрлері. Цементация түрлері және тағайындалуы. Цементтелген қабаттың қасиеті және құрылысы. Қатты карбюризаторда цементациялау. Газбен цементациялау. Цементтелген бұйымдарды термиялық өңдеу. Болатты азоттау. Азотталған қабаттың қасиеті мен құрылысы. Азоттауға арналған болаттар. Забен азоттаудың технологиясы. Болатты циандау. Циандау түрлері. Болатты нитроцементациялау. Диффузиялық метализация. Алитирлеу. Хромдау. Силициялау. Борлау. Шыңдаумен бетті беріктендіру.

9 тақырып. Темір және оның қорытпалары. Конструкциялық және аспабтық болаттар

Конструкциялық болаттың жалпы тағайындалуы. Қоспаланған конструкциялық болаттардың таңбалануы. Төмен қоспаланған болаттар. Цементтелетін, көміртекті және қоспаланған болаттар, олардың термиялық өңделуі. Жақсартылатын болаттар. Шариктімойынтірек болат және оларды термиялық өңделу. Жемірлуге тұрақты жоғарымарганецті болаттар және олардың термиялық өңделуі. Коррозияғатұрақты және ыстыққатөзімді конструкциялық болаттар және қорытпалар. Хромды тотбаспайтын болаттар. Тотбаспайтын хромникельді аустенитті және аустенит-ферритті болаттар. Ыстыққа төзімді конструкциялық болаттар мен қорытпалар. Шойындар және олардың түрлері.

10 тақырып. Түсті металдар және қорытпалар

Алюминий және оның қорытпалары. Алюминий қорытпаларының жіктелімі. Құйылатын және деформацияланатын алюминий қорытпалары. Магний және оның қорытпалары. Құйылатын және деформацияланатын магний қорытпалары. Мыс және оның қасиеттері. Мыстың қолданылуы және таңбалануы. Мыс қорытпаларының жіктелімі. Жез және қола. Деформацияланатын және құйылатын қолалар. Антифрикциялық қорытпалар. Баббиттер. Титан және оынң қорытпалары. Титан қорытпалары. Түсті металдар және қорытпаларды термиялық өңдеу.

11 тақырып. Металл емес материалдар. Композициялық материалдар

Металл емес материалдар туралы түсінік. Металл емес материалдарды қолдану болашағы. Полимерлер жіктелімі. Термопласттар, пластмассалар. Пластмасса қасиеті, құрамы және қолданылуы.

Жалпы сипаттама. Композициялық материалдар түрлері. Металл, қыш, және полимер матрицалы композиттік материалдар қасиеті.

Тәжірибелік сабақ № 1. Қорамда қалыптау және қалыпқа балқыған металды құю.

Тәжірибелік сабақ № 2. Кокильге құю және қатаюды есептеу.

Тақырып 3. Металдарды қысыммен өңдеу арқылы дайындаманы алу

Тәжірибелік сабақ № 3. Соғымдау үрдісін және технологиялық жабдықты меңгеру.

Тақырып 6. Конструкциялық материалдардың жіктелуі. Металдар мен қорытпалардың кристалдануы. Пластикалық деформация және материалдардың механикалық қасиеттері

Тәжірибелік сабақ № 4. Статикалық сынау кезінде болаттың механикалық қасиеттерін анықтау. Зертханалық жабдықтың конструкциясын меңгеру.

Тәжірибелік сабақ № 5. Бринелль және Роквелл әдістері бойынша қорытпалардың қаттылығын анықтау.

Тақырып 9. Темір және оның қорытпалары. Конструкциялық және аспабтық болаттар

Тәжірибелік сабақ № 6. Темір-цементит күй диаграммасын меңгеру. Болат және шойын микроқұрылымы.

Тәжірибелік сабақ № 7. Болатты термиялық өңдеу. Өңдеу режимін тағайындау.
10.3 Зертханалық сабақтардың мазмұны мен тізімі
Тақырып 2. Дайындаманы құю әдісімен алу

Зертханалық жұмыс № 1. Қорамда қалыптау және қалыпқа балқыған металды құю.

Зертханалық жұмыс № 2. Кокильге құю.

Тақырып 3. Металдарды қысыммен өңдеу арқылы дайындаманы алу

Зертханалық жұмыс № 3. Сығымдау процесін меңгеру.

Зертханалық жұмыс 6. Металдардың механикалық қасиеттері және пластикалық деформация.

Зертханалық жұмыс № 4. Статикалық сынау кезінде болаттың механикалық қасиеттерін анықтау.

Зертханалық жұмыс № 5. Қорытпалардың қаттылығын анықтау.

Тақырып 9. Темір және оның қорытпалары. Конструкциялық және аспабтық болаттар.

Зертханалық жұмыс № 6. Темір-цементит күй диаграмасын меңгеру. Болат микроқұрылысы.

Зертханалық жұмыс № 7. Болатты термиялық өңдеу.

Студенттің өздік жұмысының мазмұны
CӨЖ түрлерінің тізімі

№	Вид СРС	Форма отчетности	Вид контроля	Объем в часах
1	Зертханалық сабақтарға дайындалуы, үйге берілген тапсырмаларды орындау	Конспект	Сабаққа қатысу	30
2	СӨЖ орындау	Реферат	Тапсыру және қорғау	66
3	Аудыториялық сабақтан тыс материалдарды меңгеру	Конспект	Тапсыру	30
4	Бақылау шараларына дайындалу		МБ1, МБ2,	30
Барлығы				156

Студенттерге өздігінен оқып-үйренуге арналған тақырыптар
Тақырып 1. Қара және түсті металдар өндірісі

Шойынды өндіру. Домна пешінің құрылысы. Болатты өндіру. Болатты өндіру әдістерінің түрлері және олардың қысқаша сипаттамасы. Болатты оттегі конверторында, мартен пешінде және электр пештерінде өндіру технологиясы.

Ұсынылатын әдебиет: [2], 104 – 120 бет, [2], 20 – 51 бет.

Тақырып 2. Құю әдістерімен дайындамалар алу

Құймаларды жасау әдістері. Құю қорытпалары мен олардың қасиеттері. Құю қорытпаларын дайындау тәсілдері классификациясы. Құймалар алудың арнайы түрлері. Қабыршықты қалыптарға, балқитын үлгілері бойынша, кокильге, қысыммен, орталықтан тепкіш құю.

Ұсынылатын әдебиет: [3], 243 – 254 бет. [4], 120 – 181 бет.

Тақырып 3. Металдарды қысыммен өңдеп дайындамалар алу (МҚӨ)

Илемдеу. Илем өндірісінің өнімі. Шыңдау және штамптау. Ыстық көлемдік штамптау. Суық көлемдік штамптаумен бөлшектер дайындау. Ашық және жабық қалыптармен қалыптау. Сығымдау және созу. Өндіріс технологиясы, құрал-жабдықтары, бұйымдар қасиеттері мен олардың тағайындалуы

Ұсынылатын әдебиет: [4], 53 – 118 стр.

Тақырып 4. Пісіру өндірісінің технологиясы

Газбен, доғамен, электрдоғамен балқытып пісіру. Флюстің астында автоматпен пісіру. Электрошлакпен пісіру. Қысыммен пісіру әдістері. Электротүйістіріп пісіру: түйістіріп, нүктелеп, жапсарлап, конденсаторлық. Қысыммен пісірудің арнайы түрлері: диффузиялық, суық түрде, жарылыс арқылы пісіру, үйкеліспен пісіру және басқалар. Пісірудің жаңа әдістері.

Ұсынылатын әдебиет: [4], 182 – 250 бет.

Тақырып 5. Металдарды кесіп өңдеу негіздері

Дайындамаларды токарлық және фрезер станоктарында өңдеу. Беттерді бөлшектеп өңдеу әдістері: Үйкелеумен, супер фиништеу, хонингтеу, шевенгтеу. Металдарды өңдеудің электрофизикалық және электрофимиялық әдістері.

Тақырып 6. Металл емес материалдар

Пластикалық массалар, резеңке материалдары. Резеңкенің түрлері және қасиеттері. Резеңке қоспаларын пайдалану және оларды өңдеу. Жалпы сипаттамасы, құрамы, құрылуы, қасиеттері, маркалануы. Қолдану салалары.

Толықтырғыш. Пластификаторлар. Бояулар. Полимерлеу үрдісінің мәні.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 182 – 240 бет.

Металлургия кафедрасының меңгерушісі ________ Сүйіндіков М.М

Университеттің Ғылыми кеңесі бақылау түрлеріне және ағымдағы үлгерімге байланысты төмендегідей салмақтық үлес бекітілген.

Студенттің семестр бойы пән бойынша жинаған жіберу рейтингісінің бағасы мынаған тең

ЖР = (Р1 + Р2)/2
Студенттің рейтингісі (Р1 және Р2) мына формула бойынша анықталады
Р1(2) = АҮ1(2) ·0,7 + МБ1(2) ·0,3
Ағымдағы үлгерім (АҮ) 100 балдық шкаламен анықталады(бақылау іс-шараларының күнтізбелік графигін қара).

Сонымен қатар межелік бақылаудың (МБ) бағасы да 100 балдық шкаламен анықталады.

Қорытынды бақылау (ҚБ) 100 балдық шкаламен анықталады.

Баллдық жүйе бойынша пәннен қорытынды рейтинг “Оқушылардың оқу жетістіктері” және “Рейтингтік ведомость” журналдарына балл түрінде кестелерге енгізіліп эквивалентті бағаға айналдырылады.

Тәлімгердің өздік жұмысы дәріс сабақтарында берілген тақырыптарды өздігінен тереңдете оқу, оқыған тақырыптар бойынша конспект жазудан тұрады. Жазған конспектіні оқытушыға көрсетіп, тақырып мазмұнын толық келтіріп, ауызша жауап берсе әрбір тақырып 6 ұпаймен бағаланады.

Семестр екі мәрте, 8-ші және 15-ші аптада, бірінші және екінші межелік бақылау жүргізіледі. Әрбір межелік бақылауда тәлімгер 100-ге дейін ұпай ала алады. Межелік бақылау тест түрінде қабылданады. Қойылатын сұрақтар саны мүмкіндігінше өткен тақырыптарды түгелдей қамтиды. Маңызды деген тақырыптар бойынша бірінеше сұрақ болуы мүмкін.

Тапсыру 100 ұпаймен бағаланады.

Тәлімгерлердің оқу тәртібін бұзушылығы ұпай азайту түріндегі айып салумен жазаланады. Айып шамасы төмендегідей болады.

• 
  Дәріс сабағына қатыспау 0 ұпай қойылады.
  
• 
  Сабаққа кешігіп келсе 1 ұпай шегеріледі.
  
• 
  15 минуттан артық кешіккен жағдайда сабаққа кіргізбей 0 ұпай жазылады.
  
• 
  Тәртіп бұзып сабақтан қуылса – 0 ұпай.
  
• 
  Тәртібі үшін ескерту алып, бірақ сабақта қалдырылса 1 ұпай шегеріледі.
  

Мерзімінен кеш жазылған конспект жұмыстардың ұпай сандары кестеде көрсетлігеннен кешіккен сайын азайтылып отырады. Семестрдің соңғы жұмасына дейін кешіктірілген жұмыстардың ұпайы 0 –ге азаяды.

Емтиханда және межелік бақылауда көшіруге тыйым салынады. Бақылау шараларында студент көшіргені үшін аудиториядан қуылады және оған 0 ұпай қойылады.

12 Әдебиеттер тізімі
Негізгі:

1. 
   Сүлеймен Е.Б. Материалтану. Оқулық. – Павлодар: С. Торайғыров
   

2. Cыздыков О., Оразбаев Б., Нысанбаев Ғ. Конструкциялық материалдар технологиясы. Оқулық – Алматы Республикалық баспа кабинеті, 1993 ж. – 290 б.

3. Оськин В.А., Евсиков В.В. Материаловедение. Технология конструкционных материалов. Учебники и учебное пособие для студентов высш. учеб. заведений / Книга.1. – М. : Колос, 2008. – 447 с.

4. Дальский А.М., Арутюнова А.И., Барсукова Т.М. Технология

конструкционных материалов: Учебник для машиностроительных специальностей вузов.- 2-ое изд., перераб. и доп.– М. : Машиностроения, 1985. – 448 с.

5. Материаловедение и технология металлов: Учебник для студентов

машиностроительных спец. вузов / Г.П. Фетисов, М.Г. Карпман, В.М. Матюнин и др. – 5-е изд., стер. – М.: Высш. шк,. 2007. – 862 с.; ил.

6. Сүлеймен Е.Б., Сүйіндіков М.М. Металтану: – Металлургиялық және машинажасау мамандықтарындағы студенттерді оқытуға ерналған әдістемелік құрал: Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің ғылыми баспа орталығы, 2001. – 34 б.

7. Сүйіндіков М.М. Конструкциялық материалдар технологиясы: – Лабораториялық жұмыстарға арналған әдістемелік құрал: Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің ғылыми баспа орталығы, 2000. – 100 б.

8. Казаков Н.Ф., Осокин А.М., Шишкова А.П. Технология металлов и

других конструкционных материалов: Учеб. пособие для немашиностроительных вузов. - М.: Металлургия, 1975 – 687с.

9. Гуляев А.П. Металловедение, уебник, 6-е издание, перерап. и доп.-М.: Металлургия, 1986 – 541 с.

10. Лахтин Ю.М. Металловедение и термическая обработка металлов.

Учебник, 3-е издания, перерап. и доп.-М.: Металлургия, 1986, 360 с.

11. Кнорозов Б.В., Усова Л.Ф., Третьяков А.В. Технология металлов:

Учебник для вузов.- 2-ое изд., перераб. и доп. - М.: Металлургия, 1987.- 902 с.

12. Солонцев Ю.П., Пряхин Е.И. Материаловедение: Учебник для вузов. Изд. 3-е перераб. и доп. – Санкт-Петербург: Химиздат, 2004. – 736 с.

13. Вернер А.К., Курбатова И.А., Парфеновская О.А. Технология кострукционных материалов: Краткий курс лекций , 3-е изд. – М. : МГИУ, 2008. –140 с.

14. Дриц М.Е., Москалев М.А. Технология конструкционных материалов и материаловедение: Учебник для вузов. - М.: Высшая школа, 1990.- 447с.

15. Жадан В.Т., Гринберг Б.Г., Никонов В.Я. Технология металлов и других конструкционных материалов: Учеб. пособие для немашиностроительных вузов. -2-ое изд., перераб. и доп. - М.: Высшая школа, 1970. - 704с.

16. Архипов В.В., Абиндрев А.А., Касенков М.А. Технология металлов и других конструкционных материалов: Учебник для механических специальностей вузов.- 3-ие изд., перераб, и испр. - М.: Высшая школа, 1970. - 520с.

17. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Металлургия/ Жалпы

редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е.Арын. – Павлодар: С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2002. – 65 б.

18. Сүлейменов Е.Б., Сүлейменов Т.Ж. Материалтану сөз тізбегінің

орысша-қазақша сөздігі. – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1993. – 19 б.

19. Сүлеймен Е.Б. Металтану сөз тіркесінің орысша-қазақша сөздігі. –

Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің ғылыми баспа орталығы, 2005. – 35 б.