Шөміште болаттың химиялық құрамын түзету

Болат өндірісінде оттекті конвертерде ерітінді мен қоспалардың негізгі бөлігін балқыма шығару кезінде шөмішке енгізіледі. Шикіқұрамды таразылаудағы қателіктен шөмішке ағызатын металдың массасы балқымадан балқымаға теңселеді; ферроқорытпа мөлшерінің массасы да салмақ мөлшерлегіш қателігіне байланысты кейбір қателіктермен анықталады. Бұл болаттың химиялық құрамының алынатын кең диапазонына әкеп соқтырады, яғни бұл теріс жағынан құю шартарында және металл сапасының нәтежесінде айтылады. Балқыма массасы көп болған сайын, соғұрлым химиялық құрамының шектері болаттың берілген маркасында түспеу ықтималдылығы жоғары. Сондай-ақ соңғы кездерде өте қысқа шектерде болаттың химиялық құрамын алу талаптары өсуде. Мысалы, 10Г2БТ болатты балқытқанда титан құрамы 0,07-0,09 % шектерде теңселуі керек. Металды ерітінділеу және қоспалауда конвертерден шығару кезінде аз шектерде тәжірибелік түрде жету мүмкін емес. Бұл талаптар “балқымадан балқымаға” әдісімен ДҮҚМ-ға болатты құю кезінде күшейтіледі. Химиялық құрамының қысқа шектеріне түсу үшін жаңа заманғы оттекті-конвертерлік цехтар шөміштегі металдың бабына жеткізу бойынша қондырғылармен жабдықталған (МЖҚ). Бұл қондырғылардың құрамына шөміштегі ферроқорытпалардың беріліс орталары мен салмақты шаруасы, ферроқорытпалары бар бункерлер жүйесі кіреді. Қондырғылар ұнтақ тәрізді материалдардың үрлеу жүйесімен жабдықталады. Шөміш берілген соң металмен МЖҚ-ға, металды орташаландыру үшін жоғары және төмен берілетін, инертті газбен металды үрлеу жүзеге асырылады, металдың мөлшерін қайта алады, яғни анализі бойынша номограмм немесе ЭЕМ көмегімен қажет қосымның массасы есептелінеді. 70 кг қосымның массасында оны бірнеше бөлікке бөледі және әрбір бөліктен соң 2-3 минут аралығында инертті газбен орташаландыру үрлеуін жүзеге асырады. Таңбалы түр жиынның қысқы шекке түсуі мынамен байланысты, яғни МЖҚ-ға қышқылдан металды қоспалау жүзеге асырылады, осыдан ферроқорытпаларды меңгеру тұрақты және 100 % жақын. Алюминий құрамын түзету әдетте алюминий сымымен өндіріледі (трайбаппатары көмегімен үлкен жылдамдықпен металл деңгейінің астына енгізілген). Сондықтан алюминий көлемде балқиды, металл бетінде емес және тәжірибелік қалдықсыз меңгеріледі. Жаңа заманғы цехтарда қосымның есебін, оларды енгізу және орташаландыру үрлеуін басқарушы ЭЕМ көмегімен өндіреді. Аргонмен үрлеуші түзетуші қосымдардың теруі химиялық құрамы және температурасы бойынша қысқа шектегі металды алуға мүмкіндік береді.

1. 
   Болатты пештен тыс өңдеудің негізгі талаптары қандай?
   
2. 
   Металдағы күкірт мөлшерін азайту әдістері қандай?
   
3. 
   Металдың десульфурация өнімділігін қожбен арттыру әдістері қандай?
   
4. 
   Шөміште металды үрлеу кезіндегі негізгі ұнтақтәріздес десульфураторларды атаңдар.
   
5. 
   Пеш-шөміш типті қондырғылар және олардың жұмыс істеу ерекшеліктері туралы айтыңдар.
   
6. 
   Пеш қожының шөмішке түсуін алдың алу қажеттілігі қандай және қожды бөлудің (отсечка) әдістері?
   
7. 
   Шөміште металды үрлеу үшін силикокальций және кальций карбидін қолдану ерекшеліктерін атаңдар.
   
8. 
   Металдың құйылуы және оған әсер ететін факторлар туралы айтыңдар.
   
9. 
   Шөміште металды инертті газбен өңдеудің негізгі талаптары қандай?
   
10. 
    Инертті газбен үрленген және үрленбеген металды құю кезінде болаттың температурасы қалай өзгереді?
    
11. 
    Шөміште аргонмен үрлеу арқылы болаттың газқаныққандығын төмендету мүмкіндіктерін атаңдар.
    
12. 
    Шөміште металды инертті газбен үрлеу жүйелерін және жабдықтарын атап көрсетіңдер.
    
13. 
    Қысымды төмендету кезінде вакуумның сұйық металға әсері және әр түрлі элементтердің қышқылдандыру қабілеттілігі қандай?
    
14. 
    Вакуумдау әдістері туралы айтыңдар.
    
15. 
    DH- және RH-үрдістердің айырмашылықтары қандай?
    
16. 
    Әр түрлі вакуумдау әдістердің өнімділігін салыстырыңдар.
    
17. 
    Шөміште болаттың химиялық құрамын түзету туралы айтыңдар.
    

1. 
   Власов Н.Н. Разливка черных металлов. Справочное издание / Н.Н. Власов, В.В. Король, В.С. Радя. – 2-е издание. – М. : Металлургия, 1987. – 272 с.
   
2. 
   Воздвиженский В.М. Литейные сплавы и технология их плавки в машиностроении / В.М. Воздвиженский, В.А. Грачев, В.В. Спасский. – М. : Машиностроение, 1984. – 432 с.
   

4 Волович М.И. Горячее моделирование процесса продувки металла: учебное пособие. – Новокузнецк, 1989. – 71 с.

5 Грачев В.А. Металлургия литейного производства: учебное пособие / В.А. Грачев, С.А. Расулов. – Ташкент: Укитувчи, 1987. – 304 с.

6 Григорян В.А. Физико-химические расчеты электросталеплавильных процессов: уч. пособие для вузов / В.А. Григорян, А.Я. Стомахин, А.Г. Пономаренко и др. – М. : Металлургия, 1989. – 288 с.

7 Инкин С.В. Иненерные расчеты по теории литейных процессов / С.В. Инкин, И.Ф. Мазалов, М.В. Пикунов, Э.Б. Тен, Б.М. Шуголь. – Алма-Ата: Рауан, 1991. – 224 с.

8 Кнюппель Г. Раскисление и вакуумная обработка стали: основы и технология ковшевой металлургии. – М. : Металлургия, 1984. – 413 с.

9 Машиностроение. Энциклопедия в 40 томах / Т. IV-5 – Машины и агрегаты металлургического производства. – М. : Машиностроение, 2004. – 912 с.

10 Поволоцкий Д.Я. Внепечная обработка стали: учебник для вузов / Д.Я. Поволоцкий, В.А. Кудрин, А.Ф. Вишкарев. – М. : МИСИС, 1995. – 256 с.

11 Фомин Б.А. Металлургия вторичного алюминия: учебное пособие для вузов. – М. : Экомет, 2004. – 240 с.
Мазмұны

	Кіріспе.....................................................................................	3
1	Үздіксіз құю және балқыманы пештен тыс өңдеуге дайындау үшін сұйық болатқа қойылатын талаптар.........	5
2	Металды синтетикалық қожбен, өзі балқитын және қатты қождық қоспалармен тазарту, ұнтақтәріздес материалдарды үрлеу............................................................	10
3	Инертті газбен металды өңдеу.............................................	21
4	Болатты вакуумдау...............................................................	26
5	Шөміште болаттың химиялық құрамын түзету.................	37
	Бақылау сұрақтары...............................................................	38
	Әдебиет..................................................................................	39