Диплом жұмысы тақырыбы: ТҮркі халықтарындағы айтыс жанрының типолгиясы
жүктеу/скачать 0.52 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- İsmail: Ne yaza geldim ne güzel geldim Şamşakı vurdum, bir kıza geldim. Исмаил
- Kız: Oğlan beni sudan geçir Boz bulanık suyun içir Қыз
- Oğlan: Olmaz güzel kuzum olmaz Değirmenin suyu dolmaz Жігіт
- Kız: Oğlan beni sudan geçir Susuzmuşum bir tas içir Қыз
- Oğlan: Ne verirsin geçireyim Soğuk sular içireyim Жігіт
- Oğlan: On dört yaşında kız olsan Ben size gelecek olsam Atan anan beni görüp Seni danlasa neylersen Жігіт
Қыздарың біреуі шопан киімін киіп, басқасы шопан қызы болады, ортаға су орнына бір жастық қойылады. Жастықтың бір жағында шопан, қарсысында шопан қызы тұрады:
1943 жылы Карстан жиналған, бұл күндерде және де той-жиындарда қыз бен ұлдың қарама-қарсы айтатын және де ойында пайдаланатын төмендегі өлеңнің үлгісі бар. Бұл әрі тұрақты сарын, әрі ертегі ретінде өмір сүрген Али Дженгиз ойынының мотивтерін қамту жағынан да қызығушылық тудыратын бір үлгі:
Ақындық айтыстарда маңызды бір бөлім болған сұрақ-жауап түріндегі айтыстардың той әдет-ғұрыптарының арасында да орын алағандығын көреміз. Бұл жағынын қазақтардағы жар-жар айтысына ұқсастығы да байқалады. Доғанкент өңірінде ауылдан ұзатылатын қыздың тойында қыз алуға келген жігіттер тобы мен ауылдың жігіттері қарама-қарсы сапқа тізіледі. Саптың ортасындан сұрақтарға жауап беруге қабілеті жақсы бір жігіт орын алады. Осы жігіттердің қолдарына бір-бір ту беріледі. Екі топ қарсыласқанда ақын айтысы сияқты жұмбақтарға ұқсас сұрақтар қойылады. Ортадағы жігіт сұраққа жауап бере алмаса, басқасы да жауап бере алады. Төмендегі мысалдар Доғанкенттен жиналған: [56, Б.46-86.]
Доғанкентте тойларда көңіл күй көтеру мақсатымен жастар арасында өткізілетін бұл салт ақындардан қалған дәстүр болуы мүмкін. Ақын Али Чифтчи жоғарыда айтылған салттың бір ұқсасын былай баяндайды: «Ақын айтысы біздің жақтарда тойларда, сырға салу рәсімінде және де мереке күндерінде өткізіледі. Тойда жиналған қауымның арасында отырған жігіт тарапы қыз тарапының өкіліне «Қанекей, ақыныңызды көрейік» дейді. Жігіт жағының ақыны мен қыз жағының ақыны ортаға шығады, жиналған қауымға «қош келдіңіздер» ұйқасында өлең бастап айтқаннан кейін бір-біріне қарсы өлең жұмбақ айтысады. Жұмбақтың жауабын бере алмаған ақын мат болады» . Қазақ пен Түрік айтыстарының жанрлық түрлері ұқсас екендігін көрдік. Тек бір айырмашылығы «бәдік» айтысының түрік халқына кездеспеуі. Түркі халықтарына ортақ мұра айтыс жанрының типологиялық тұрғысынан көптеген ұқсастықтар мен айырмашылықтарды, сондай-ақ ерекшеліктерді байқадық. жүктеу/скачать 0.52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|