Әдістемелік ұсыныстардың титул парағы

2 Пән тақырыптардың қысқаша сипаттамасы

- өлшемінің дәлдігі СТ 25347-82, СТ СЭВ 145-75;

- пішінінің ауытқүлары;

- беттердің өзара орналасуының ауытқұлары;

- беттердің кедір-бұдырлығы;

Өндеудің дәлдігіне әсерін тигізу факторлар:

- станоктың дәлсіздігі және тозылуы;

- кескіш аспап өлшемінің тозуы;

- кесу кушінің әсері;

- технологиялық жүйедегі серпімді деформациялар;

- жылулык деформациялары;

- станоктың баптауының ауыткуы;

- кесу режимдері;

- кескіш аспаптың материалы мен геометриясы;

- дайындаманың физико-механикалық касиеттері;

- майлау-салқындату сұйықтықтың сапасы;

- жұмыс кердің квалификациясы.

Механикалық өндеудің ауытқұлары: тұрақты жұйелік, тұрақсыз жұйелік, кездейсоқ. Өлшемдер таралу заңдары: нормалды таралу заңы (Гаусс заңы), тең бұйырлі ұшбұрыш заңы (Симпсон заңы), эксцентриситет заңы (Релей заңы). Нүктелі диаграмалар. Мумқын жарамсыздығың қисық сызық таралудың ауданы бойынша анықтау. Өндеу дәлдігінің басқару. Станоқты жөндеп кұйге келтіру. Статикалық жөндеу әдісі. Сынама дайындама арқылы жөндеу. Әмбебап өлшеу аспаптар арқылы жөндеу.

Тетіктердің эксплуатациялық қасиеттеріне өнделген беттер сапаның әсері. Тетіктердің қалыптасу сапасына технологиялық тәсілдер арқылы әсер ету. Беріктеу операциялары: роликпен таптау, термиялық және химия-термиялық өндеу. Өндеу әдісі бойынша беттердің дәлдігі мен кедір-бұдырлығтың байланыстылығы.

• 
  материалдар қасиетінің сипаттамасы:
  
• 
  конструктивтік пішіне, тетіктің өлшем дері, салмағы;
  
• 
  шығару көлемі;
  
• 
  өндеу ұшін әдіптің мәні;
  
• 
  өлшемдердің дәлдігі.
  

• 
  ақаулы қабаттың қалындығы;
  
• 
  дайындаманы алу тәсілі мен тұрі;
  
• 
  дайындаманың материалы;
  
• 
  беттердің өзара орналуының ауытқулары;
  
• 
  қондырғыдағы орнату қателігі;
  
• 
  кедір-бұдырлығы.
  

Конструкцияның технологиялылығын бағалау ережелер: эскизды жоба, техникалық жоба, жұмыс құжаттарды құрастыру, тәжірибелі ұлгілерін жасау, бағыт сілтейтін сериясың шығару, сериялы немесе жаппай мол өндірісіне дайындау. Бұйымның конструкциясы мен технологиясының өзаралығың камтамасыз ету. Технологиялылыктың тұрлері: өндірістік, эксплуатациялық және жөндеулік. Технологиялылықтың бағалау тұрлері: сапалық және сандық бағалау. Технологиялылықтың көрсеткіштері: негізгі және көмекші.

Негізгі көрсеткіштері: еңбек сыйымдылығы, өзіндік құны базалық бұйым мен салыстырудағы еңбек сиымдылығының технологиялылық денгейі, өзіндік құнының денгейі, материал сыйымдылығы, унификациялау.

Көмекші көрсеткіштері: конструкциялық элементтердің унификациялық коэффициенті, типтік технологиялық ұрдістердің пайдалану коэффициенті, өңдеу дәлдігінің коэффициенті, беттің кедір – бұдырлығының коэффициенті. Технологиялылықтің шарттарына сәйкес болуына конструкторлық құжаттарға технологиялық бақылау жұргізу.

Технологиялық ұрдістерді жобалаудың бірізділігі:

• 
  рационалды бірізділігің орнату;
  
• 
  беттерді өңдеу әдістерің тандау;
  
• 
  керекті дәлдігіне жеткізу тәсілің тандау;
  
• 
  дайындамамың тұрін және алу тәсілін тандау;
  
• 
  технологиялық және конструкторлық базаларды анықтау;
  
• 
  жабдықтар мен құрал-саймандарды тандау;
  
• 
  өлшеу аспаптарды тандау;
  
• 
  кесу режимдері мен өңдеу уақыттарын есептеу.
  

• 
  ен ұлкен әдіптері мен;
  
• 
  дайындаманың қатандыгың төмен түсірмейтің металл алыну беттер;
  
• 
  металдың жасырын ақауларынан жарамсыздар туатын беттер.
  

Технологиялық операциялардың құрамы. Технологиялық әрекеттерінің қажеттік санын анықтау. Берілген дәлдікпен әдіптің мөлшерін есепке алу. Қара және таза өңдеу. Техникалық талаптарға сәйкес нәзік өңдеу әдістерін тандау. Бір әрекеттік және көп әрекеттік операциялар. Әрекеттерді қосарлану. Бірорынды параллельды және бірізділік өңдеу. Көпорында паралельды және бірізділік өңдеу схемалары. Экономикалық дәлдігіне байланысты анықтамалары кестелерден өңдеу тұрін тандау. Өнімділік және ұнемділік бойынша өңдеудін бір неше тұрін салыстыру. Техникалық нормалауды жұргізіп болғаннаң кейін технологиялық операцияның ақырғы вариантың тандау. Өңдеу операцияға жұмсалған ұақыттарды есептеу. Жабдықтарды, құрал-саймандарды, кескіш және өлшеу аспаптарды тандау. Кесу режимдерің есептеу. Эскиз картасы мен операциялық картасың дайындау.

Кесу режимдері мен әрекеттерді белгілеп технологиялық ұрдісің операциялық баяндау. Жаппай мол, сериялы өндірісінде және өте құрделі тетіктерді өңдеу кезінде қолдану. Технологиялық құжаттардың құрамы: маршруттық картасы (МК), эскиз картасы (ЭК), технологиялық нұскау (ТН), комплекттылық картасы (КК), құрал-саймандардың ведомості (КВ), материалдар ведомості (ВМ), операциялық картасы (ОК), техникалық бақылау картасы (ТБК).

Біліктерді ажарлау. Ажарлау әдістері: бойлық беріліспен, көлденен беріліспен, терендік беріліспен. Сыртқы центрсіз ажарлау: бойлык беріліспен, кірекесу әдісімен, тірекке дейін. Бұранда кесу. Бұранда кескіштер. Бұранданы фрезерлеу. Дискалы және таракша фрезалар. Домалату арқылы. Дәлдік дәрежесі жетістіктері және кемшіліктері. Шлицті біліктерді өңдеу. Сапасын аңықтауші параметрлері. Шлицті өңдеу әдістері: фрезерлеу, жөнғылау, тарта жону, домалату. Кілтек ойыктарды саусақты және табанша фрезалармен өңдеу. Призма және центр арқылы базалау. Колданылатың құрал-саймандар мен жабдықтар. Кілтек ойыктардың орналастыру дәлдігің бақылау. Біліктердің нәзік өңдеу тұрлері: жылтырату, жануыштану, аса ажарлық. Қысыммен өңдеу: тегіс роликтармен домалату, бұрлеу, тойтару. Іңтағы сорғалауышты бұрлеу.

Центрлі тесіктердің тұрлері. Токарлы, бұрғылау және фрезерлеу-центрлі станоктарында центрлі тесіктерді өңдеу. Қосымша тіректерді қолданылу: жылжымалы және жылжымайтың люнеттер. Колданылатың қондырғылар: центрлер, цангалы және жұдырыкшалы патрондар, жетекші құрылғы. Сатылы біліктерді механикалық өңдеу операцияларының бірізділігі: базалық беттерді даярлау, қара және таза жону, ажарлау, шлицті беттерді фрезерлеу, кілтек ойыктарды фрезерлеу, бұранда кесу, термиялық өңдеу, центрлі тесіктерді ажарлау, ен ақырғы ажарлау, бақылау. Прецезионды біліктердің өңдеу ерекшіліктері. Жоғары дәлдікті жабдықтардың пайдалуымен және термиялық өңдеу арқылы дәлдігің камтамасыз ету. Салмақты біліктерді өңдеу. Түзету және тенгеру. Белгілеу. Термиялық өңдеу. Бақылау.

Төлке тетіктердің конструкторлық әр тұрлігі. Техникалық талаптар. Материалы: болат, шойын, жез, қола, пластмассалар. Дайындаманың тұрлері: прокат, құйма, ұнтақ металлургия. Арнайы технологиялық мақсатысыртқы беттер мен ішкі беттердің центрлестігің камтамасыз ету. Жетісу тәсілдері: бір орнату арқылы, сырткы беттерді базалау ішкі беттерді базалау. Базалау. Кеністік ауыткулары: бір жердің кисықтығы, бұрғының осьтіксіздігі эксцентрсыздың. Шыбықтан жасау технологиясы. Револьверлы токарлау станоғында төлкенің өңдеу схемасы. Фланецтерді өңдеу технологиялық ұрдістер. Негізгі базаларды тандау. Дәлдігің камтамасыз ету. Бекіту тесіктерді өңдеу. Колданылатың жабдықтар, құрал-саймандар.

Аспан, құрал – сайман, жабдықтарды пайдалану ұшін практикалық дағдысы мен іскерлігіне ұйрену және теоретикалық білімің эксперимент арқылы далелдеу ұшін зертханалық жұмыстар орындалады.

1 зертханалық жұмыс (3 тақырып) − Дәлдікті анықтаудың тәжірибелі – статистикалық тәсіл. Мазмұны: ыстық-илемдеу дайындаманы тоқарлы өндеуден кейін бұкіл тетіктердің бір өлшемі тексерінімді. Сонан сон, алынған өлшемдерге математикалық статистика арқылы талдау жүргізіледі және тетіктің жарамдыдығы тұралы қорытынды беріледі.

2 зертханалық жұмыс (5 тақырып) − Білікті призма және жазықтыққа орнықтандыру схемасың тандау. Мазмұны: әр тұрлі орнықтандыру схемаларды пайдаланып жон ғылау операциядан кейін алынған өлшемдерге талдау жүргізілеу, орнық тандырудың ауытқұларың есептеу және қорытынды жасау.

3 зертханалық жұмыс (10 тақырып) − Кілтекті ойықты жасау ұшін жонғылау станогің баптау. Мазмұны: бастанқы мәліметтер бойынша кілтекті ойықты өңдеу операциясы құрастырылады, технологиялық құжаттар, кесу режимдері және ұақыт нормалары есептеленеді. Содан кейін станокты баптап және реттеу керек.
4 Тәжірибелік сабақтардың мазмұны

Техникалық анықтамалық және ұсынылатың әдебиеттерді қолдану дағдысы мен іскерлігіне ие болу және теоретиқалың білімды бекіту ұшін тәжірибелік сабақтар жұргізіледі. Берілген тапсырманы орындау кезінде, студенттер мамандық қызметіне байланысты тәжірибелік мәселерді өзбетімен шешуге міндетті болу керек.

1 тәжірибелік жұмыс (7 тақырып) − Әдіптің мәнің есептеу.

Мазмұны: берілген беттің орындалған өңдеу жоспары бойынша аралық әдіптің мәнің есепті-аналитиқалық тәсілімен анықтау.

2 тәжірибелік сабақ (8 тақырып) − Тетік конструкциясының технологиялылыгын сандық бағалау.

Мазмұны: ең алдымен тетіктің конструктивтіқ пішіндеріне талдау жасан технологиялылығына сапалық багалау беріледі, осынан кейін еңбексыйымдылығың есептеп технологиялылығың сандық бағалау мен өткізіледі.

3 тәжірибелік сабақ (13 тақырып) − Сатылы біліктің технологиялық ұрдісін жобалау.

Мазмұны: жобалаудың алдында тетіктің жұмыс сызбасы және шығару бағдарламасы бойынша дайындаманың тұрі мен базаларың тапдайды. Беттің керекті дәлдін, кедір-бұдырлығын қамтамасыз ететін технологиялық әрекеттер анықталады және тандан алынған жабдықтар, кескіш аспаптар, құрал-саймандарды пайдаланып өңдеу маршруты құрастырылады.

4 тәжірибелік сабақ (15 тақырып) − Төлке тетігінің технологиялық ұрдісін жобалау.

Мазмұны: жобалаудың алдында төлке тетіктің жұмыс сызбасы және шығару бағдарламасы арқылы дайындаманың тұрін, базаларың тандау керек. Беттің керекті дәлдігін, кедір-бұдырлығын қамтамасыз ететін технологиялық әрекеттер анықталады және тандап алынған жабдықтар, кескіш аспаптар, кұрал-саймандары пайдаланып өңдеу өңдеу маршруты құрастырылады.

Өзбетімен оқып білу ұшін студенттерге ұсынылған тәкіріптар.

Тақырып 1. Машина жасау технологиясының даму жолдары.

Ұсынылатын әдебиет: [ 5 ], 6 - 13 б.

Тақырып 4. Бұйымның сапасың қамтамасыз ету жолдары.

Ұсынылатын әдебиет: [ 5 ], 14 - 21 б.

Тақырып 6. Прокаттау аспаптары мен жабдықтары.

Ұсынылатын әдебиет: [ 6 ], 111 - 115 б.

Тақырып 8. Технологиялылығын бағалаудың белгілері. Ұсынылатын әдебиет: [ 6 ], 111 - 115 б.

Тақырып 9. Техникалық шарттарды талдау.

Ұсынылатын әдебиет: [ 5 ], 194 - 196 б.

Тақырып 11. Технологиялық құжаттарды тіркеу ұшін арнайы бланктер (СТ 3.1404-86).

Ұсынылатын әдебиет: [ 5 ], 197 - 199 б.
6 Қолданылатын әдебиеттердің тізімі

Негізгі әдебиет

1. 
   Стратегия индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003–2015 годы.
   
2. 
   Т. Мендебаев. Машина жасау технологиясының негіздері. – Алматы: Ана тілі, 2002. – 316 б.
   
3. 
   Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Машина жасау / жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒОФ. 2006. – 422 б.
   
4. 
   Базров Б. М. Основы технологии машиностроения: учебник для вузов. - М. : Машиностроение, 2005. – 736 с.
   
5. 
   Справочник инженера-технолога в машиностроении / А.П. Бабичев, И.М. Чукарина, Т. Н. Рысева. - Ростов н/Д: Феникс, 2006. - 542 с.
   
6. 
   Технология машиностроения: в 2 кн. : учеб. пособие для вузов/[Э. Л. Жуков, И. И. Козарь, С. Л. Мурашкин и др.]; под ред. С. Л. Мурашкина. - Изд. 2-е, доп. - М. : Высш. шк., кн. 1 : Основы технологии машиностроения. - 2005. - 278 с.
   
7. 
   Технология машиностроения : в 2 кн. : учеб. пособие для вузов/[Э. Л. Жуков, И. И. Козарь, С. Л. Мурашкин и др.]; под ред. С. Л. Мурашкина. - Изд. 2-е, доп. - М. : Высш. шк., кн. 2: Производство деталей машин. - 2005. - 295 с.
   
8. 
   И.Н. Колесов. Основы технологии машиностроения. − М. : Высшая школа, 2001. – 590 с.
   
9. 
   Проектирование технологических процессов в машиностроении. Учебное пособие. / И.П. Филонов, Г.Я. Беляев, Л.М. Кожуро, В.И. Аверченков и др. − Минск. : Технопринт. 2003. – 910 с.
   
10. 
    Суслов А. Г. Качество поверхностного слоя деталей машин. Т.1 – М. : Машиностроение, 2000. – 320 с.
    
11. 
    Суслов А.Г. Научные основы технологии машиностроения/А.Г.Суслов, А. М. Дальский. - М. : Машиностроение, 2002.
    
12. 
    Вороненко, В. П. Проектирование машиностроительного производства: учебник для студ. вузов/В. П. Вороненко, Ю. М. Соломенцев, А. Г. Схиртладзе. - М. : Дрофа, 2006. - 380 с.
    

13. 
    Технология машиностроения. В 2-х томах. Т. 1 Основы технологии машиностроения. Учебник для ВТУЗов. /В.М. Бурцев, А.С. Васильев, А.М. Дальский и др. − М. : Издательство МГТУ им. Н.Э. Баумана. 1999. – 564 с.
    
14. 
    Технология машиностроения. В 2-х томах. Т. 2 Производство машин. Учебник для ВТУЗов. /В.М. Бурцев, А.С. Васильев, О.М. Деев и др.; под ред. Г.Н. Мельникова. − М. : Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана. 1999. – 640 с.