Философия срс Қойшыбай Әнелім 202хи

Қазақ философиясы
СРС
Орындаған-Қойшыбай Әнел м

Жоспар:
Көне қазақтардың философиясы
(б.з.д.VІІб.з.Vғғ.);
Орта ғасырлық түрк кезең (VІ-
ХІVғғ.);
Қазақ ақын-жырау философиясы
(ХV-ХVІІІғ.ғ.);
“Зар заман”, ағартушылық
философиясы (ХІХ–ХХғ. басы);
Қаз рг қазақ философиясы (ХХғ. 30
жылдарынан бер ).

Қазақ философиясы тарихы көне дүниеден басталады.
Б зд ң дәу р м зге дей н өм р сүрген Заратуштра,
Анахарс, Ишпақайлардан, Әл Фараби, Яссауи, Абай,
Мағжанға дей н күректей үш мың жыл жатыр. 
Қазақ сөз түс нер, сөз ұғар, б р ауыз сөзге тоқтаған
адамды өте жоғары бағалаған. 
«Аталы сөзге арсыз ғана таласады» - деген. Ұлт
дүниетанымын т л , мәдениет , рухани мұрасы, д ни
нанымы т.б. арқылы б лд ред . Философия пән ойлау
болса, ұлттық дүниетанымды бейнелейт н ойлау
формалары ұлттық философия болмақ.

Заратуштра –осындан үш мың жыл
бұрынғы азиялық ұлы даладағы
тұңғыш пайғамбардың б р .
Анахарс, грекше – Анахарсис – Скиф
жұртынан шыққан дана, тапқыр,
шешен. 
Татымсыз көп достан, тартымды б р
дос артық деген сөз бар.
Анахарс ескертк ш не: “Т л ңе, құлқына,
тән не ие бол!” деп жазылған. Адам
бойындағы бақ пен сорға б рдей
себепш не? –деген сұраққа ол: “Т л” деп
жауап берген.
Көне қазақ философиясында аты
белг л ойшылдар:

Қазақтардың ең алғашқы дүниеге
көзқарасы мифологиялық,
космоцентрл к, яғни, адам мен ғарыштың
б ртұтастығы идеясы болды. Оларда
Ғарыш пен Жерд ң Ғайыптан пайда
болғаны туралы, Күнн ң, Айдың және
басқа да аспан шырақтарының қайдан
шыққаны туралы айтылған.
Ерте қазақи түрк лер арасында әртүрл
д ндер таралған, олардың ш нде ең
әйг лер – отқа табыну, жануарларға
табыну, өс мд ктерге табыну. Ег нш л кт ң
п р –Дихан ата, желд ң п р – Жалаңаш
ата, жылқы п р Қамбар ата, қойға–
Шопан ата, түйеге Ойсылқара.

Қыдыр ата алуан түрл иг л к, молшылық, байлық,
бақыт әкелуш . Жоғары құдай Тәң р көк идеясы
көптеген түрл халықтардың, с. . қазақтардың ата-
бабаларының да дүниеге көзқарасында пайда
болған. Бұл көзқарастың нег з Көк Тәң р не және
Жер–Суға сыйыну болды. 
Тоныкөк ескертк ш нде: «Көк, Ұмай, қасиетт
Жер-Су, м не, б зге жең с сыйлаған осылар деп
ойлау керек!» – деп жазылған. Тағы б р жер нде:
«Жоғарыда зеңг р көк, төменде қара жер
жаралғанда, олардың екеу н ң арасында адам
баласы пайда болған. Адам баласына мен ң
ата-бабаларым үстемд к құрған!»

VIII ғ. Қазақтар ислам д н н қабылдады. Ислам
Қазақстанда христиан д н н де, будда д н н де,
зороастра д н н де, жерг л кт д ндерд де
б рт ндеп ығыстырып шығара бастады. Сөйт п,
қазақтар политеизмнен монотеизмге өтт . 
Сонымен б рге қазақ халқы мен оның т л
қалыптасуының 
этникалық–генетикалық,
этникалық–лингвистикалық 
процес н ң
қалыптасуының да маңызы зор болды. Қазақ
эпикалық-жырлары «Алпамыс», «Қобыланды», «Ер
Сайын», «Ер Тарғын», «Қамбар батыр» және т.б.
философиялық ой кешулер шыңдала бастады.

Абай Құнанбайұлы (1845-1904)
А б а й — қ а з а қ ә д е б и е т н д е
с ы н ш ы л р е а л и з м н ң
н е г з н с а л у ш ы . О л
" а қ ы н н ы ң
а з а м а т т ы қ п а р ы з ы
ш ы н д ы қ т ы б е й н е л е у д е ,
қ о ғ а м д ы қ к е с р д ә д л е т
п е н а қ ы л д ы ң б и л г н е
ж ү г н д р у д е " д е п б л д .
А б а й д ы ң ф и л о с о ф и я л ы қ
ш ы ғ а р м а с ы қ а р а с ө з д е р
д е п а т а л а д ы - А р а б ш а
ғ а қ л и я . О н ы ң э т и к а л ы қ
п р и н ц и п а д а м б о л .
А б а й - ұ л ы г у м а н и с т .

Назарларыңызға
рахмет!