Гуманитарлық шетел тілдер кафедрасының оқытушылары: Айсұлтанова Қ.Ә

Айсұлтанова Қ.Ә.

1. 
   Техникалық құралдар студенттердің фонетикалық, лексикалық, грамматикалық материалды жақсы меңгеруіне, оны интенсивті түрде бекітуге көмектеседі.
   
2. 
   Техникалық құралдар оқытушыға оқу-тәрбие процесін өмір шындығына жанастыруға мүмкіндік береді.
   
3. 
   Сабақта техника құралдарын қолдану оқу сапасын жоғарылатады,студенттердің шетел тілі пәніне қызығушылығын арттырады, сөйтіп сабақтың тиімділігін арттырады.
   
4. 
   Техникалық құралдарды қолдану нәтижесінде студенттер өздері меңгерген фонетикалық , лексикалық , грамматикалық материалды өз ойларын айтып жеткізу үшін қолдануға дағдыланады.
   
5. 
   Техникалық құралдар тыңдап-түсінуде кездесетін қиындықтарды жеңуге, студенттердің бойында тыңдап-түсіну іскерлігі мен дағдыларды қалыптастыруға жәрдемдеседі.
   

Шетел тілдерін оқытуда пайдаланылып жүрген техникалық құралдар екі топқа бөлінеді ; а) аудивтік құралдар ( яғни сөзді жазып алып, оны қайтадан айтып беретін құралдар) және ә) визуальдық құралдар; сондай-ақ осы екі түрін қатар, біріктіре қолданатын аудио-визуальдық деп аталатын құралдар бар.

Техникалық құралдардың бірінші тобына кассета мен магнитафон жатады.Бұл құралдарды аудитивтік деп атау себебі: олардың көмегімен студенттер шетел тілінде магнитафон таспасына жазылып алынған сөзді тыңдайды. Екінші топқа әр түрлі проекторлар ( интерактивті тақта, кинопроектор, эпидиаскоп, слайд т.б.) жатады. Бұл құралдардың көмегшімен оқытушы экранға әр түрлі суреттерді, диафильмдерді, кинофильмдерді, слайдтарды көрсете алады.Оларды сабақта жеке-жеке қолдануға да, бірге қолдануға болады.

Оқытудың техникалық құралдары сабақта әр түрлі мақсатқа қолданылады. Олардың көмегімен тіл материалын түсіндіруге, оны бекітуге, сондай-ақ сөз іскерліктері мен дағдыларын дамытуға болады.Техникалық құралдар фонетикалық дағдыларды дамытуда студенттер мен оқытушыға үлкен көмек көрсетеді. Мұнда негізінен кассета мен магнитафон қолданылады.Магнитафоннан студенттер шетел тілінде диктордың үлгілі сөзін тыңдап, дыбыстардың қалай айтылатынын, сөздердің екпінін дұрыс қоюға, сөйлемдерде дауыс ырғағын, интонациясын бұлжытпай айтуға дағдыланады.Фонетикалық дағдыларды қалыптастыру үшін студенттер әуелі жеке дыбыстарды таңдап, арасындағы үзілісте сол дыбыстарды дұрыс айтып жаттығады. Сосын сөздер мен сөйлемдерді тыңдап, үзілісте оларды қайталап айтады.. Сөйтіп, студенттер жеке дыбыстардың айтылуын ғана емес, сөздердің айтылуын, дауыс екпінін, сөйлемдердің интонациясын меңгеріп алады.

Техникалық құралдар лексикалық материалды меңгеруде де өз көмегін көрсетеді. Жаңа сөздердің мағынасын түсіндіру үшін визуальдық құралдарды пайдалана отырып, түсіндірілетін сөздің мағынысын білдіретін заттардың суреті көрсетіледі. Сондай-ақ әр түрлі қимылдарды сурет арқылы көрсетіп, етістіктердің мағыналарын түсіндіреді. Визуальдық құралдарың көмегімен предлогтардың мағынасын схемалар арқылы түсіндіруге болады. Сөйтіп, сөздердің мағыналарын ашуда техникалық құралдар пайдаланады. Оларды жаңа сөздерді бекіту үшін де қолдану керек. Әр түрлі заттардың суреттерін көрсете отырып, мұғалім түрлі сұрақтар қояды. Оқушылар мұғалімнің сұрақтарына жауап беру барысында жаңа сөздерді қолданады.

Жаңа сөздердің мағынасын түсіндіргеннен кейін олардың қолданылуын автоматтандыру үшін магнитофонды қолданып, алмастыру жаттығуларын орындауға болады. Мұндай жаттығуларға коммуникативтік сипат берсе, тіпті дұрыс. Мысалы, сенің досыңның да аталған жұмысты істеп жатқанын айт:

Техникалық құралдар грамматиканы меңгеруде пайдалы қызмет атқарады. Ол үшін грамматикалық құбылысты бекітуге арналған жаттығулар орындауы жеңіл, нұсқау айқын, әралуан болғаны жөн. Әр жаттығуда бір ғана тапсырма, шешуі біреу-ақ болғаны дұрыс. Магнитофонның көмегімен лексикалық және грамматикалық мактериалды бекіту үшін мынадай жаттығулар жасау керек: еліктеуіш жаттығулар, орын алмастыру жаттығулары, сұрақ-жауап және трансформациялық жаттығулар (басқаша айту).

Еліктеуіш жаттығулар деп мынадай жаттығуларды айтамыз: мұғалім автоматтандырылуға тиісті тіл құбылысын (дыбысты, сөзді, үлгі сөйлемді) таспадан тыңдатады , ал студенттер дикторға еліктеп, сол құбылысты өзгеріссіз қайталайды. Жаттығудың нұсқауында нені қайталап айту керектігі көрсетіледі. Мәселен, мұғалім студенттерге уақытты көрсететінin предлогтардың қолданылуын бекітіп жатыр екен дейік. Бұл құбылысты бекіту үшін мынадай еліктеуіш жаттығу орындауға болады: Мына сөйлемдерді қайталап айтыңдар:

О: Our lessons begin at 8.30. C: Our lessons begin at 8.30.

O : I was born in 1965. C: I was born in 1965.

O: It happened many years ago. C: It happened many years ago.

O: I have my English classes on Friday. C: I have my English classes on Friday.

Дегенмен, бұл жаттығулар студенттерді ойландырмайды, олар диктордың айтқанын ойланбастан қайталай береді. Сондықтан мұндай жаттығулардың тиімділігін арттыру үшін оларға коммуникативтік сипат беру қажет, яғни нұсқауда «Диктордың айтқанын қайталаңдар» деудің орнына басқа тапсырма беру керек. Сонда оқушы берілген тапсырманы орындау арқылы диктордың айтқанын қайталап айтады. Сөйтіп, еліктеуіш жаттығудың тиімділігі, нәтижелілігі артады.

Нұсқауда «Диктордың айтқанын қайталаңдар» деудің орнына жаңағыдай басқа тапсырма бергенде, студент сол сөйлемді қайталап отырғанын ойламайды, ол мұғалімнің айтқан тапсырмасын орындап отыр. Тапсырманы орындау барысында оқушы сол үлгі сөйлемді еркінен тыс есінде сақтап қалады.

Сұрақ-жауап жаттығулары берілген лексикалық немесе грамматикалық құбылыстардың қолданылуын автоматтандыруға бағытталған. Оқушылар берілген сұрақтарға жауар беріңдер деген нұсқаудан кейін магнитофоннан сұрақтарды тыңдайды да, арасындағы үзілісте сол сұрақтарға жауап береді. Бұл жаттығулар оқушыларды диалог түрінде сөйлеуге дағдыландырады.

Трансормациялық жаттығулар дегеніміз берілген үлгі сөйлемнің кейбір элементтерін өзгертіп, сөйлемді басқаша айту. Мысалы: мұғалім Past simple шақ формасын бекітпек. Ол үшін студенттер магнитофоннан мынадай тапсырма тыңдайды: Аталған іс-әрекетті орындап қойғаныңды айт (үлгі сөйлемде іс-әрекет атауы, етістік Present Simple тұлғасында аталады, студент Past simple тұлғасын қолдануға тиіс):

О.: I see her friends after work.

C.: I saw her friends after work.

О.: He buys a newspaper at the station.

С.: He bought a newspaper at the station.

Міне, осындай жаттығуларды магнитофонның көмегімен орындау нәтижесінде студенттер тиісті лексикалық, грамматикалық құбылыстарпдың қолданылуын автоматандырады.

Техникалық құралдар тіл материалының қолданылуын автоматтандырумен қатар сөз іскерліктері мен дағдыларын қалыптастырып, оларды дамытуға көп септігін тигізеді, яғни тыңдап түсіну, монолог және диалог түрінде сөйлеу, оқу және жазу іскерліктерін техникалық құралдар көмегімен қалаптастырып, дамытуға болады.

Тыңдап түсіну іскерлігін қалыптастыру барысында студенттер белгілі қиындықтарға кездеседі. Бұл қиындықтар сөзді тыңдау үстінде сөйлеушіні көрмегендіктен, оның бет-әлпетін, қимылдарын бақылай алмауға; сөздің нағыз коммуникация процесінде қайталанбайтындығына; сөздің темпіне (шапшаңдығына); әр сөйлеушінің өзіне тән сөйлеу ерекшеліктері, дауыс ерекшеліктері болуына байланысты. Бұл аталған қиындықтарды жеңуде оқытушы мен студенттерге касета мен магнитофон зор көмек көрсетеді. Магнитофон таспасынан студенттер баяулатылмаған нормалы темппен айтылған сөзді тыңдап дағдыланады, әр түрлі сөйлеушілердің дауысын естіп, оған құлақтары үйренеді т.б.

Магнитофон арқылы студенттер дыбысталуы ұқсас сөздер мен омонимдерді тыңдап, ажыратуға дағдыланады. Ал магнитофон мен проектор студенттердің аудитивтік іскерлігін дамытада. Студенттер белгілі бір тексті тыңдап отырғанда, оны көрнекі түрде көрсететін фильм кадрларынан көріп отырса, тыңдап отырған текстін мазмұнын әлдеқайда жеңіл түсінеді.

Техникалық құралдар стеденттердің сөйлеу іскерлігін дамыту үшін қолданылады. Мысалы, магнитофонның көмегімен сөйлеу іскерлігін дамыту үшін мынадай жұмыстар керек:

а) оқушылар магнитофоннан бір әңгімені, содан соң магнитофоннан сол текстің мазмұнына қойылған сұрақтарды тыңдайды. Әр сұрақтан кейінгі үзілісте студент сұраққа жауап беруге тиіс;

ә) студенттер магнитофоннан бір диалогтың немесе әңгіменің басын тыңдайды да, оны өздері әрі қарай жалғастырады;

б) магнитофоннан студенттер сөйлеуге әр түрлі стимулдар алады да, сол стимул бойынша сөйледі т.б.

Сөйлеу іскерлігі мен дағдыларын дамытуға магнитофоннан басқа проекторлар да қолданылады. Проектор арқылы экранға фильмді, слайдтарды т.б. суреттерді түсіруге болады. Бұдан кейін студенттер осы экрандағы суреттерді бейнелейді. Сөйлеу іскерлігін дамыту үшін, әсіресе, фильмдерді қолдану тиімді. Фильмді студенттерге көрсетпес бұрын оқытушы біршама дайындық жұмысын жүргізуге тиіс. Ең әуелі оқытушы фильмнің әр кадры суреттелген монтаж қағазын дайындайды. Мұнда ол студенттерге таныс емес грамматикалық құбылыс болмауына көңіл бөлуге тиіс. Суреттеуде студенттерге бұрыннан таныс сөздер қолданылады. Егер суреттеу барысында бірен-саран таныс емес сөз болса, онда оқытушы диафильмді көрсетерден бұрын ондай сөздердің мағынасын студенттерге алдын ала түсіндіреді.

Осындай дайындық жұмыстарынан кейін мұғалім студенттерге диафильмді көрсете отырып, әр кадрды ауызша суреттейді. Кейбір маңызды сөйлемдерді студенттерге қайталатады.Сосын кинофильмді екінші рет көрсетіп, әр кадрға сұрақтар қояды, студенттер оларға жауап беру арқылы кинофильмнің барлық кадрын суреттеп шығады ( дайындығы жақсы топта студенттер оқытушының сұрақтарынсыз суреттеуіне болады ). Осылай студенттерді сөйлеуге дағдыландырамыз.

Алайда бұл тәсіл студенттерді репродуктивтік сөзге ғана үйретеді.Ал өз ойын айтуға үйрету үшін кинофильмді суреттеп болған соң, оны талқылау керек. Студенттер осы кинофильмнің оқиғасына байланысты, оның басты кейіпкері туралы өз ойларын ортаға салып, бағалдап отыруы керек. Сонда ғана студенттерді продуктивтік сөзге үйрете аламыз.

Техникалық құралдарды сабақта қолдану арқылы әр түрлі сөз ситуациялары жасалады. Мысалы, оқытушы өз университеті, өз оқу тобы туралы сценарий жасайды да, сол бойынша кинофильм түсіреді. Сол бойынша студенттерді сөйлетеді.Осындай өмір шындығына сай сөз ситуацияларын тудыруға болады.

Қолданылған әдебиеттер: