Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
ды екені ақын мұрасы ақталғаннан кейін тіпті де сезіле түсті. Әдеби мұраны жинап хатқа түсіруде сара- лап-сұрыптап, зерттеушілік тұрғы- сындағы бағалаушылық көзқараста түсініктемелер жаза отырып, үлкен жауапкершілікпен қараған. М. Ж. Көпеев ауыз әдебиеті мұ- раларын жинастыру барысында оны жанрлық сипатына байланысты топ - тастыру арқылы жүйелеуді ар найы мақсат етіп қойып, ғылыми-зерт теу- шілік көзқараста қараған. Оны, яғни фольклорлық мұраға клас сификация жасауға деген өз жо басын, жинаған материалдарын ор наластыру тәртібі барысында жүзеге асырған. Сонда ақынның фольклор ды жүйелеген нұсқасы төмендегі дей болып шық- қан: 1. Үлгі сөз. 2. Бата. 3. Жар-жар. 4. Беташар. 5. Сыңсу. 6. Жоқтау. 7. Қа- ра өлең. 8. Қайым өлең. 9. Айтыс. 10. Бақсының сөзі. 11. Өтірік өлең. 12. Жақсылардың мысал сөзі. 13. Тақ- пақ. 14. Мақал-мәтелдер. 15. Ше шен- дік сөз. 16. Лиро-эпос. 17. Батырлар жыры. 18. Шежіре. 19. Тарихи аңыз- дар. Әрине, бұл жіктеуде белгілі бір ғылыми жүйелілік пен Ә. Диваев жасаған нұсқадағыдай әдет-ғұ рып, тұрмыс-салт түріне қарай ор тақ тақырыпқа біріктіру жоқ. Сол се- бептен де жеке жанрлар мен түр- лер араласып отырған. Бірақ, сол кездегі фольклорлық мұраны жинау жұмыстарында оны тақырыптық жә- не айтылу мазмұнына сай осы лай- ша топтастыра отырып жүйелеу ісі сирек кездеседі. Ендеше М. Ж. Кө - пеевтің фольклорды әр түр мен жанрға жіктеген осы нұсқасын сол кездегі зерттеушілік ой-пікірдің дә- ре жесінде бағалап, алғашқы клас- си фикациялардың бірі деп санау ке- рек. Өкінішке орай, ақын жи наған фольклорлық мұраның қол жаз басы сол кезде жарыққа шықпай, тіпті бертінге дейін М. Ж. Көпеев шы- ғармашылығына деген кереғар көз- қарастың әсерінен өз бағасын ала алмады. Тұжырымдай келгенде, әдеби мұраны ғылыми тұрғыда зерттеуде кейінгі іргелі еңбектерге табан ті- рер негізгі арналардың сыр-сипаты осын дай дәрежеде болды. Бұл «Қа- зан төңкерісіне дейін қазақ халқы сауатсыз, мәдениетсіз ел болды» де- ген секілді нигилистік пікірлердің тү- бе гейлі қате екенін дәлелдесе керек. Ре по зи то ри й К ар ГУ |