Кәсіпорын экономикасы : оқу құралы. Атырау,2019

Кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін жүзеге
асыру, өнім өндіру немесе өндірістік қызметті орындау, оны
өткізу үдерісінде кететін шығындарды
анықтау
кәсіпорынның шарушылық жүргізудегі тиімділігінің арттыру
факторларының бірі болып саналады.
Өнімнің өзіндік құны өнеркәсіптік
кәсіпорындарының маңызды
экономикалық көрсеткіштерінің бірі болып табылады, олар өндірістің
өнімдерінің өндірумен және сатумен байланысты кәсіпорынның барлық
шығындарын айқындайды.Шығындар компанияның өз өнімдерінің
шығаратын құнын көрсетеді
.
 Өнімнің өзіндік құны – бұл кәсіпорынның өнім өндіру және
өткізуге жұмсалған шығындардың ақшалай түріндегі
көрінісі. Кәсіпорында өнімнің өзіндік құны келесідей
шығындарды қамтиды:
1) Материалдық шығындар;
2) Еңбекақы шығындары;
3) Амортизациялық төлемдер;
4) Басқалай шығындар.
Өнімнің өзіндік құны кәсіпорынның барлық ресурстары
бойынша
шығындарын
қамтитын
кешенді
көрсеткіші.Материалдық шығындар айналым қорының
шығындарын,
еңбекақы
шығындары
кәсіпорын
персоналының еңбек төлемдерін, амортизациялық төлемдер
негізгі капитал мен материалдық емес активтердің
шығындарын қамтиды.
Өнімнің өзіндік құнның экономикалық мазмұны- жұмсалған
шығындардың орнын толтыру және соның есебінен
өндірілетін барлық элементтердегі жай жұмыс күштерін
қамтамасыз ету. Сонымен бірге, кәсіпорынның өзіндік
құнының маңызды элементтері: амортизация, жұмсалған
материалдық ресурстардың құны, еңбекақы – бұл
шығындардың басты статьялары.
Сол сияқты, кәсіпорын бір мезгілде басқа да
шығындарды іске асырады: өздерінің қызметкерлеріне
сыйлық, банктік несие процент төлеу, әлеуметтік
объектілерді ұстау, бюджеттен тыс қорларға аударымдарды
жасау – бұл шығындар кәсіпорынның қосымша шығындарын
құрайды.
Есепке алынатын шығындар көлеміне қарай
өнімнің өзіндік құнының 
үш
түрі ерекшеленеді:

цехтағы өндіріс шығындарын, оның ішінде өндірістің тікелей
материалдық шығындарын, цех жабдықтарын арзандатуды, цехтың
негізгі өндірістік қызметкерлерінің жалақысын, әлеуметтік
106

аударымдарды, цехтың жабдықтарын ұстауға және пайдалануға арналған
шығындарды, жалпы цехтық шығындарын қамтитын цехтың құны;

өндірістік шығындар (дайын өнімнің өзіндік құны) цехтың құнына
қосымша зауыттық шығындарды (әкімшілік, басқару және жалпы бизнес
шығындарын) және қосалқы өндіріс шығындарын қамтиды;

сатылатын тауарлардың жалпы құны немесе өнімнің толық құны,
өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) өндірістік шығындарын және оны
жүзеге асыру шығындарын (бизнес шығындары, өндірістік емес
шығындар) біріктіретін көрсеткіш болып табылады.
Бұдан басқа, жоспарланған және нақты шығындарды бөліп көрсетуге болады.
Жоспарланған шығындар осы кезеңде жоспарланған шығыстар мен басқа
жоспарланған көрсеткіштерге негізделген жоспарлау жылының басында
анықталады. Нақты шығындар есеп беру кезеңінің соңында нақты өндірістік
шығындар туралы есептік деректер негізінде анықталады. Жоспарланған
шығындар және іс жүзіндегі шығындар бірдей әдіспен және шығын
көрсеткіштерін салыстыру және талдау үшін қажетті есептеуіштермен
анықталады.
Өнімнің өзіндік
құнының өзгеру динамикасын және деңгейін талдау
үшін бірқатар көрсеткіштер пайдаланылады. Оларға мыналар жатады:
өндірістің өзіндік құны, сатылған өнім және тауардың өзіндік құны, 1 теңге
тауарлық өнімге жұмсалатын шығындар.
.
Өндірістік шығындардың құны – біріңғай экономикалық элементтері
бойынша кәсіпорынның өндірістік қызметінің барлық шығындарын
көрсететін жалпы көрсеткіш. Бұл, ең алдымен, тауарлық және жалпы өнімді
шығарумен байланысты негізгі және қосалқы өнімнің барлық шығындарын
көрсетеді; екіншіден, өнеркәсіптік емес сипаттағы жұмыстардың (құрылыс,
көлік, зерттеу және жобалау және т.б.) жұмыстары мен қызметтері бойынша
шығындар; үшіншіден, олардың өтемақы көзіне қарамастан жаңа өнімдерді
өндіруді игеру құны. Бұл шығындар, әдетте, ішкі айналымды есептемегенде
есептеледі.
Тауар өнімдерінің өзіндік құнына шығындар баптарын есептеу
тұрғысынан тауар өнімдерін өндіруге және сатуға кеткен кәсіпорынның
барлық шығындары кіреді
Салыстырмалы тауарлық өнімдердің өзіндік құнын төмендету индикаторы
ұзақ уақыт бойы шығындардың өзгеруін уақытша тұрақты өнімнің ауқымы
бар кәсіпорындардағы салыстырмалы көлемде және тауарлық өнім
құрылымында талдау үшін пайдаланылады.

жүктеу/скачать 1.45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: