Лакку мазрал ва литературийсса буккаврил байбихьулул классирттансса к1улшиву дулаврил программарду(1-4 классру)

Министерство образования и науки Республики Дагестан

Дагестанский научно-исследовательский институт педагогики

им. А.А. Тахо-Годи

Сектор родных языков

Махачкала-2015

Курсирал аьмсса характеристика---------------------------------------------------6 Учебный пландалуву лакку мазрал предметрал бугьлагьисса к1ану-----13

Байбихьулул школа къуртал буллалисса дуклаки оьрч1ал ккаккан дан аьркинсса результатру -------------------------------------------------------------13

Курсирал мурад-------------------------------------------------------------------------16

1 класс------------------------------------------------------------------------------------22

2 класс------------------------------------------------------------------------------------26

3 класс-------------------------------------------------------------------------------------31

4 класс------------------------------------------------------------------------------------36

«Лакку мазрал» дарсирдал махъ дуллан ккаккан дурсса даву----------41

Литературийсса буккаврил программа ------------------------------------- 43

Бувч1ин бай чичру --------------------------------------------------------------------43

«Литературийсса буккаву» т1исса предметрал аьмсса характеристика—46

Учебный пландалуву «Литературийсса буккаву» т1исса предметрал бугьлагьисса к1ану----------------------------------------------------------------------- 53

Байбихьулул школа къуртал буллалисса дуклаки оьрч1ал ккаккан дан аьркинсса результатру ------------------------------------------------------------------ 56

Курсирал мурад----------------------------------------------------------------------------56

Классрал кьатIувсса буккаву------------------------------------------------------------66

Тематический планирование ----------------------------------------------------- 72

Байбихьулул классирттал дулайсса к1улшиву хъанахъиссар дянивмур даражалул школалул к1улшиву ласаврил системалул яла агьанмур, яла чара бакъамур бут1ану, цанчирча аьмсса дянивмур к1улшиву ласаврил гьануну байбихьулул школалул дулайсса к1улшиву хъанай дуну т1ий.

Ц1усса х1укуматрал байбихьулул классирттансса стандартирттал хъунмур мурад оьрч1ру гьарца чулуха итххяххан бансса гьану бизаву, ц1анасса ч1умул т1алавшиннардац1ун бавкьуну ялун нанисса ник тарбия даву, лич1и-лич1исса миллатирттал оьрч1ру куннащал кув бавкьуну, куннал х1урмат кув буллай, ялапар хьун лахьхьин баву хъанахъиссар. Гиву хъуннасса къулагъас оьрч1ан цала ниттил маз, миллатрал аьдатру лахьхьин даврих дурну дур.

Лакрал школарттай байбихьулул классирттаву оьрч1ан к1улшиву дулаврил ишираву ца агьамсса к1ану лакку мазрал бугьлагьиссар. Миву хьхьич1ра - хьхьич1сса к1улшиву лакку мазрайри ласайсса, мунихлуну лакку маз ххуйну к1улну бик1ан аьркинссар. Му зат х1исавравун ларсъссар ва программа сакин дуллалийни.

Программалул цинярдагу разделлу цач1ун дуллалисса ца гьанусса принцип гъалгъа магьир баву хъанахъиссар. Ванилгу байбихьулул классирттаву лахьхьайсса щала лакку мазрал курс иширайнусса курсирайн к1урабаен буллалиссар. Байбихьулул классирттал курс V - IX классирттаву лахьхьайсса лакку мазрал курсирал ца бут1ану хъанахъиссар. Ми к1ивагу курсирал дянив ц1акьсса дах1аву дик1ан аьркинссар.

Лакку мазрал курсирал гьанусса мурадну хъанахъиссар: оьрч1ан литературийсса мазрай к1улши дуну, анаварну ва бюхханну, гъалат1 бакъа буккин, чичин ва гъалгъа т1ун лахьхьин баву, оьрч1ал гъалгъа магьир баву, гайннаву за лахьхьаврил чулухунмайсса бюхъу - тяхъа хьун баву, оьрч1ан мазрал гьанусса элементру бувч1иншиврул, гайннавун мазрал чулухунмайсса гъира багьаншиврул, мазрая хьхьич1ра - хьхьич1сса к1улшиву дулаву, оьрч1аву, цала оьрмулун лавхьхьуну, мазрал кьараллу (дак1них ва чичрулий) лахьхьинсса бюхъу - тяхъа хьун бан кумаг баву.

Программа сакин дуллалийни гьануну ларсъссар «Федеральный государственный образовательный стандарт начального общего образования» ва «Лакку мазрал ва литературийсса буккаврил байбихьулул классирттансса программарду» ( Мах1ачкала, 2009).

Байбихьулул классирттаву оьрч1ал грамматикалуя ласайссар лавайми классирттаву лахьлахьисса содержаниялуц1ун ц1акьну дарх1усса ца балжисса к1улшиву. Грамматика ва чичрулул кьяйдарду лахьлахьисса байбихьулул курсиравун лавайми классирттаву грамматикалул ва чичрулул кьяйдардал курс ххуйну лахьхьиншиврул чара бакъа аьркинсса материал дуртун дуссар.

Байбихьулул школалий лахьлахьисса предметирттаву «Лакку мазрал» к1ива агьамсса мурад щаллу буллалиссар:

1. 
   познавательныйсса ( дуклаки оьрч1ру мазрал элмулущал к1ул баву ва гайннал логический пикри баву х1асул хьун даву)
   
2. 
   социокультурныйсса (дуклаки оьрч1ал гъалгъа баврил компетенция х1асул хьун баву: дак1нихсса ва чичрулийнусса гъалгъа магьир баву, монолограл ва диалограл формалийсса гъалгъа магьир баву ва мукунма инсаннал аьмсса культуралул показательну хъанахъисса грамотныйсса, гъалат1ру бакъасса чичрулул вардишру хьун даву).
   

Ва предметрал лялич1ишиву хъанахъиссар ганил ц1акьну литературийсса буккаврищалсса дах1аву, вай к1иннилагу «Филология» т1исса предметный областьравун бухлахисса агьанми масъалартту щаллу буллалиссар. Гивун бухлахиссар:

- дуклаки оьрч1аву Аьрасат ч1явусса мазру бусса, амма цашиву дусса х1укумат душиву, маз - му миллатрал яла агьанмур лишан душиву бувч1ин баву;

- дак1нихсса ва чичрулийнусса диалограл ва монолограл формардайсса гъалгъа магьир баву;

- гъалгъа баврил бюхъурду хьун баву;

- дуклаки оьрч1аву адав - инсап, ххуймур бувч1айсса асарду хьун баву;

- дуклаки оьрч1аву ци-дунугу дуллансса бюхъурду хьун баву.
Курсирал аьмсса характеристика
Лакку мазрал курсирал лялич1ишивуну хъанахъиссар аьмсса литературийсса буккаврищал арх1ал гъалгъа баврил ва за к1ул баврил гьану бушиву. Гивун лакку маз лахьхьаврил шанна аспект духлахиссар: мазрал система, гъалгъа баву ва литературийсса текст.

Курсирал программалул байбихьулул школалий аьмну лакку маз лахьхьаву шанна принципрайн чул бивщуну дайссар:

1. 
   гъалгъа баврил;
   
2. 
   за к1ул баврил;
   
3. 
   дуклаки оьрч1ал творчески активность ва гьарца оьрч1айн хъарсса дуккаву.
   

гъалгъалул тагьар х1исавравун ларсун, гъалгъа буллан лахьхьаву х1асул дан (гъалгъалул мурад бувч1ин, гъалгъалул тагьарданух урувгун, цала гъалгъа баххана ва бакьин бан, ганил ялув къулагъас дан);

гъалгъа баврил лич1и-лич1исса системарттащал к1ул баву

( дак1нихсса ва чичрулийнусса);

текст - му гъалгъа буллай хьумур, ганил дузрайн дурксса ахир душиврущал к1ул баву;

дуклаки оьрч1ан цанма лич1и - лич1исса журалул текстру (иширал чагъарду, магьир литературалувун духхайсса назмурду, хаварду, магьри ляхъан буллан, научно - популярныйсса текстру) сакин дуллансса гъира багьан баву;

учительнал дуклаки оьрч1ащал ягу дуклаки оьрч1ал куннал куннащал диалограл формалий, гъалгъалуву ишла байсса махъругу ишла бувну, куннащал кув х1урмат буну, куннан кув бувч1лай, адав - инсапрай гъалгъа баву ва куннащал кув арх1ал зунсса, гъалгъа т1унсса гъира бик1аву.

За к1ул баврил принципрал ккаккан байссар мазрайхч1ин, мукъуйхч1ин инсаннал дуллалимур, дуниял к1ул дайшиву.

Дуклаки оьрч1ал творчески активность ва гьарца оьрч1айн хъарсса дуккаврил принципрал оьрч1ан дуккаврихсса ва за лахьхьаврихсса гъира багьан байссар.

Гайннан к1улшиву ласун лахьхьин баву.

Жула культуралул аьдатирттайн чул бивщуну, дуклаки оьрч1ал адав - инсапрайсса т1ул - т1абиаьт хьун даву ва ч1унарх1ал оьрч1ащал ва бугьарасса инсантуращал гъалгъа буллан лахьхьаву.

Лакку маз лахьхьаву, буккин - чичин лахьхьин баврия байбивхьуну, дайдишайссар. Хъунмур къулагъас га ч1умал оьрч1ан буккин ва чичин лахьхьин бан дайссар, гайннущалва арх1ал вич1и дишаврил ва гъалгъа баврил бюхъурдугу магьир байссар.

Байбихьулул классирттал оьрч1ру дус шайссар: мукъул фонетикийсса сакиншиннаращал; махъру слогирттайх ва бут1райх (морфемарттайх) бач1аврищал; гъалгъалул бут1ращал ва гьануми формардащал; предложениялул журардащал; предложениялул члентращал; чичрулул кьяйдардал правилардащал. Ца агьамсса к1ану оьрч1ру мукъул лексикийсса мяъналущал, ч1яру мяънарду ду мукъурттищал ва синонимикалущал иширайну дус баврил бугьлагьиссар.

Байбихьулул классирттал грамматикалул ва чичрулул кьяйдардал курсирал гьанусса разделълуну хъанахъиссар: «Ч1урду ва х1арпру», «Махъ», «Предложение», «Махъру кунниц1ун кув бавх1усса гъалгъа», «Марц1ну чичаву».

Программалуву оьрч1ал лахьхьин аьркинсса грамматикалул, орфографиялул ва пунктуациялул вардиширттая биялну бувсун буссар. Иширайнусса вардиширттан программалул хъуннасса агьамшиву дуллалиссар, цанчирча оьрч1ан курт1сса к1улшиву дулаву, кьянкьасса вардишру шаву - му программалул гьанусса мурадри.

«Ч1урду ва х1арпру». Ч1урдая ва х1арпирдая гьанусса к1улшиву ласайссар дуклаки оьрч1ал «Букварь» лахьлахьисса ч1умал бик1у, чичрулул кьяйдардал дарсирдай бик1у.

К1айннал лахьхьин аьркинссар т1ивт1у ва лавкьу ч1урдая ва х1арпирдая, к1илийнусса х1арпирдая, мукъурттиву аь, оь, э, я, ю, е, ё х1арпру чичаврия, х1арпру х1 ва гь ва миннуч1а т1ивт1у ч1урду чичавриясса сведенияртту. Программалуву ккаккан бувну буссар гуж бусса лавкьу ч1урду (кк, сс, тт, хх, хьхь, пп, цц, къ, щ) гуж бакъами лавкьу ч1урдая лич1и баву.

Схемарттайн чул бивщуну, дуклаки оьрч1ан ч1урдал ва х1арпирдал анализ дан лахьхьин байссар.

«Махъ». Программалий махъ лексикалул ва грамматикалул чулуха бувч1ин буллай буссар. Ганил хъуннасса къулагъас мукъурттищалсса давурттах дуллалиссар. Грамматика ва чичрулул кьяйдарду лахьлахьийни, произведенияртту ккалаккийни, оьрч1ан х1исав шайссар мукъурттил затру ягу хъанахъисса ишру ккаккан байшиву, гайннул мяъна душиву. Лич1и-лич1исса предложениярттаву, гъалгъалуву, мукъурттил мяънарду даххана шайшиву, махъру мяъналул чулуха гъансса ягу къаршисса бик1айшиву.

Мукъул грамматикийсса мяъна к1ул шайссар мукъул бут1ри (мархха, суффикс, дайлит1у) лахьлахьийни.

«Мукъул бут1ри» т1исса тема 3 классраву лахьхьайссар. Мукъул бут1ри лахьхьаврил гьанулий, гъансса (ца мархлуя хьусса) махъру лич1и буллалисса даврил мадарасса к1ану бугьлагьиссар. Микку дуклаки оьрч1ан к1ул шайссар мукъурттил дянив дах1аву душиву, гай кунния кув сакин шайшиву, гъалгъалул бут1рал дянивсса лащаву ва лич1ишиву дурч1ин кумаг байшиву. Мархха, суффикс, дайлит1у лич1и даврил, мархри цач1у бишаврил гай чичайсса куц дак1ний лич1ан кумаг бант1иссар.

4 классраву «Мукъул бут1ри» лахьхьин т1айланма ккаккан бувну бакъахьурчагу, 2-3 классирттаву ларсъсса га темалиясса к1улшиву ва вардишру гьарта ва курт1 дуллан аьркинссар. Ва куццуй, мукъул бут1раясса давуртту цинявппагу классирттаву дайссар. К1а тема ххуйну к1улну духьурча, оьрч1ан «Гъалгъалул бут1ри» т1исса тема лахьхьингу хъунмасса кумаг хьунт1иссар. Тема лахьхьинсса х1адуршинна дайдишайссар 1 классравура, оьрч1ру дус шайссар цу? ци? цукунсса? т1исса суаллан жаваб дулайсса мукъурттищал, ванищала арх1ал – затирттан, хасиятирттан ва давурттан ц1арду т1исса терминнащал. Укунсса терминну загьир шайссар оьрч1ал лич1и-лич1исса затру журардайх дач1лач1исса давуртту дуллалийни ва гай журардан жям бай махъру ляхълай, 2 классраву затру (предмет, хасият, даву) т1исса дурч1алалийн ва терминдалийн буч1айссар, мукунма «существительное», «прилагательное», «глагол» т1исса терминнащал, хасъсса ц1анинк1анайминнущал дус шайссар, гай т1айлану чичин лахьхьайссар.

3 классраву дуклаки оьрч1ру мадара гьартану баххана шайми гъалгъалул бут1рал формардал цаппара хасиятирттащал дус байссар.

Существительнирал затру ккаккан дайссар, аьдадирттайх, падежирттайх баххана шайссар; прилагательнирал затрал хасият ккаккан дайссар, существительниращал бусса ч1умал аьдадирттайх ва падежирттайх баххана къашайссар; глаголданул даву ккаккан дайссар ва ч1уннайх баххана шайссар ва м.ц.

4 классраву существительнирая, прилагательнирая, глаголданиясса к1улшиву тикрал ва курт1 даврищал, гайннул цаймигу хасиятирттащал дус шайссар.

Гъалгъалул бут1ри лахьлахьийни циняв классирттаву мукъурттищалсса давуртту дайссар (мяъна дурч1ин даврил, махъ т1айлану ишла баврил чулухуннай).

Лакрал школарттай байбихьулул школа къуртал буллалисса оьрч1ан синтаксисраясса к1улшиву дуллай бур «Предложение» т1исса раздел лахьлахьийни мукьвагу (1-4) классраву, му к1улшивугу дур:

1. 
   предложениярттал журарду (бусай, ц1уххай, буюр бай ва оьвчай), мукунна простойсса предложение;
   
2. 
   предложениялул члентру ( цалчинмур даражалул - подлежащее, сказуемое; к1илчинмур даражалул - ц1а къакуну);
   
3. 
   предложениялувусса мукъурттил дянивсса дах1аву, предложениялувусса бавх1умукъурттия.
   
4. 
   сложный предложениялия аьмсса к1улшиву дулайссар. Укунсса к1улшиву дуклаки оьрч1ал ласайссар чан-чанну т1ий, мукьрагу шинал мутталий.
   

1 классраву оьрч1ан ц1уххаврил ва оьвчаврил лишанну к1ул шайссар. Буккаврил дарсирдай хьуннав, мазрал дарсирай хьуннав предложениялуву щия ягу ссая гъалгъа т1ий буссарив ккаккан буллалисса махъру лич1и буллан лахьхьайссар.

2 классраву дуклаки оьрч1ру синонимирттащал ва антонимирттащал к1ул шайссар, гъалгъалул бут1ри (существительное, глагол, прилагательное ва ц1анинк1анаймур) лахьхьин ккаккан буллалиссар.

3 классраву 2 классраву лавхьхьумур курт1 ва гьарта байссар. Му бакъассагу дуклаки оьрч1ан к1улну бик1ан аьркинссар подлежащее, сказуемое, предложениялул цалчинмур даражалул члентру, предложениялул к1илчинмур даражалул члентру (гайннун ц1арду къакуну).

4 классраву дуклаки оьрч1ан лахьхьайссар ца журалул члентру бусса предложенияртту, жям бай махъру, ца журалул члентру кунния кув лич1и бан, миннуч1а чичрулул лишанну дишин, сложный предложениялуя аьмсса к1улшиву дулайссар.

Байбихьулул классирттаву лахьхьайсса цинярдагу морфологиялул темарду лахьхьайссар синтаксисрал гьанулий, яни синтаксис ва морфология цанниц1ун ца дарх1уну, цаннил ца дурч1ин дуллай, цанчирча жула гъалгъа предложениярттая ва бавх1умукъурттия сакин хьусса буну т1ий.

Мукьвагу классраву предложениялувусса мукъурттил дах1аву ххал дуллалисса давуртту дачин дайссар. Оьрч1ан синтаксисраясса к1улшиву гьартану ва ххуйну лахьхьаврил иширан хъунмасса кумаг байссар махъру кунниц1ун кув бавх1усса гъалгъа ишла буллалийни, цала пикри дак1нихгу, чичрулийгу бусан лахьхьин булларча.

Буккаврил дарсирдай махъру кунниц1ун кув бавх1усса гъалгъа магьир баврил чулухуннайсса давурттал ккалаккисса произведениярттал формалийн ва содержаниялийн чул бишлашиссар. Грамматикалул дарсирдай т1урча, давуртту духлахиссар мазрал дарс дишаврил аьмсса системалувун. Миккугу гай дарсирдал гьанусса принципирдал цану гъалгъа магьир баву хъанахъиссар. Грамматика к1улшиврун, мазрал ва орфографиялул вардишру душиврун ккалли дан бюхъайссар, так гайннаща гай к1улшивуртту мукъурттиву, предложениярттаву, цала бусласимуниву дакъассагу, цала сакин дуллалисса текстирдаву, хавардаву, изложениярттаву ва сочинениярттаву ккаккан дан бюхъарча.

Грамматикалул программалуву хъунмурч1ин изложенияртту ва сочиненияртту дан ккаккан дуллалиссар. Буккаврил дарсирдай т1урча, хъунмурч1ин мурад бусан ккаккан буллалиссар. Амма ванил къат1ут1иссар грамматикалул дарсирай дак1нихсса давуртту дан къабуч1иссар, буккаврил дарсирай чичрулул давуртту къадаван аьркинссар т1ий. Дак1нихсса ва чичрулул давуртту кунниц1ун кув дарх1уну дуссар. Мигу, цаймигу давуртту дан бюхъант1иссар буккаврил дарсирдай хьуннав, грамматикалул дарсирай хьуннав.

Чичрулийнусса гъалгъалул чулухунмайсса бюхъурду щаллу шайссар дак1нихсса гъалгъа магьир баврил гьанулий. Чичрулул давуртту даннин хьхьич1, учитель ялув авц1уну, дак1нихсса давуртту дайссар. Чичру дулланнин хьхьич1, дак1нихсса давуртту дуллалийни, учительнаща бюхъайссар мазрал, стильданул, содержаниялул чулухуннайсса замечанияртту дан, дуклаки оьрч1ащагу цала гъалат1ру бигьану бакьин бан бюхъайссар.

Марц1ну чичаврил дарсирдай чичлансса махъру, предложенияртту ва текстру лич1и дуллалийни, чичрулул кьяйдардугу дак1ний дик1ан аьркинссар. Масала, хъуни х1арпру чичин лахьлахьийни инсантурал, х1айвантрал, шагьрурдал, неххардил ц1арду чичлан аьркинссар, лич1и-лич1исса х1арпру чичин лахьлахьийни программалий цала-цала классирттан лахьхьин ккаккан бувсса махъру ласун аьркинссар.

Марц1ну чичаврил дарсирдай дуллалисса т1алавшиннарду цинярдагу чичрулул дарсирдайгу даван аьркинссар.

Чичин лахьхьин баврил хъиривппа - хъиривсса мурадну хъанахъиссар оьрч1аща:

1. 
   ч1у х1арпирайн к1урабаен бан бюхъаву;
   
2. 
   х1арп, махъ, предложение т1айлану ва аьямну чичин бюхъаву, луттирай ва доскалий чивчумуних урувгун, чичин бюхъаву, чивчумур ххал бувну, гъалат1 бакьин бан бюхъаву;
   
3. 
   цала пикри, цанма асар хьумур, х1исав хьумур чичин бюхъаву.
   

Ниттил мазрал дарсирдал хъуннасса агьамшиву дуссар дуклаки оьрч1ру тарбия бавриву: оьрч1ан адав-инсапрал чулуха тарбия дулаву, Буттал к1ану ххира шаврил чулухунмайсса асарду хьун баву.

Лакку маз - му лакрал миллатрал мазри, му Дагъусттаннайсса литературийсса мазурдивасса мазри. Лакку маз кавказуллал мазурдил тайпалувусса нах - дагъусттаннал мазурдил кьюкьлувун бухлахиссар.
Учебный пландалуву лакку мазрал предметрал бугьлагьисса к1ану
Байбихьулул школалий лакку маз лахьхьин, 1-мур дуккаврил пландалийн бувну, ккаккан дурну дур циняр 354 ссят.

1-мур классраву - 135 ссят (нюжмардий 5 ссят, 27 дуккаврил нюжмар) ккаккан дурну дуссар буккин - чичин лахьхьин баврин ва 15 ссят - лакку мазран (нюжмардий 2, 5 ссят, 6 дуккаврил нюжмар).

2- 4 классирттаву - 68 ссят ( нюжмардий к1и - к1ира ссят, 34 дуккаврил нюжмар гьарца классраву).
Байбихьулул школа къуртал буллалисса дуклаки оьрч1ал ккаккан дан аьркинсса результатру
ФГОС-рай ккаккан дурну дур байбихьулул классру къуртал буллалисса дуклаки оьрч1ая лич1и-лич1исса т1алавшиннарду: гьарца дуклаки оьрч1ан хасъсса, метапредметныйсса ва предмет к1улшиврул результатру.

ФГОС- райн бувну, байбихьулул школа къуртал буллалисса дуклаки оьрч1ан к1улну бик1ан аьркинссар:

1.Цува Аьрасатнал х1укуматрал инсан ушиву к1улну бик1ан, цала Ватандалухлу, Аьрасатнал халкьуннахлу, тарихрахлу пахру бан к1улшиву х1асул даву. Дуклаки оьрч1ру ч1яву миллатру бусса Аьрасатнал обществалул яла ххуймунийн чул бивщуну, инсантал ххирану ва демократикийну тарбия баву.

2.Цува дуклаки оьрч1 ушиву бувч1уну ик1аву, дуккаврихсса гъира багьаву, ганил агьамшиву бувч1аву.

3.Цама инсаннал пикрилух, чил миллатрал тарихрах ва маданиятрах х1урмат буну ургаву даву х1асул даву.

4.Цала дуллалисса даврил, цала т1уллан жаваб дулун бюхъаву.

5.Анаварну даххана хъанахъисса ва оьрму хьхьич1унмай нанисса дуниялий ялапар хьун лахьхьин бюхъаву.

6.Цайминнан хъинбала хьуну ччисса, мяърипат, инсаншиву дусса, куннан кув бувч1айсса, цайми инсантурал дак1ниймур бувч1ин бюхъайсса инсантал шаву.

7.Цаярва хъуниминнащал ва ч1унарх1ал оьрч1ащал ч1умух, тагьарданух ва к1анттух бурувгун, ихтилат бан, маз лякъин к1улну бик1ан, бяс - ччаллу къабуллай, оьрмулул лич1и-лич1исса тагьарданух бурувгун, ххуллурду ляхълан.

8.Чурххан зарал бакъа, дуллалисса давриву цукунсса - дунугу ккаккияртту хьунну зузаву.
Метапредметныйсса результатру

1. Цайнура цала гихуннайсса к1улшиву ласун бюхъаву, дуккаврихсса, за к1ул баврихсса мотивация дик1аву.

2. Лич1и-лич1исса источникирттаву информация лякъин бюхъаву: жура-журасса пособиярттаву, Интернетраву. Аьркинсса информация лякъин, бат1ан, ганил анализ дан ва га аьркинсса куццуй ишла баву.

3.Лич1и-лич1исса стильллайн дагьлагьисса текстру мяъна бувч1инсса куццуй дуккин бюхъаврил вардишру хьун дан. Буллалисса гъалгъалул мурадрах бурувгун, дак1них ва чичрулийну текстру сакин дан бюхъаву.

4.Лув ккаккан дурсса давуртту дан лахьхьин: лащан баву, анализ, синтез, журардайх бач1ин ва жям буллан, лавхьхьусса к1антту лич1и бан ва м.ц.

5.Гъалгъат1иманах вич1и дишин к1улну бик1ан, щищал - бунугу гъалгъа бан к1улну бик1ан. Гьарца инсаннал ссал - бунугу ялув цала - цала пикри бик1айшиву к1улну бик1ан. Цала пикри бусан, га бувч1ин бан бюхъан. Щищал - бунугу гъалгъа т1исса ч1умал диалограл ва монолограл журалийсса гъалгъа ишла бан бюхъаву.

6.Бяст бусса к1анттурдаву, циняннал мурадирттах бурувгун, т1айласса сант, ххуллу лякъин х1адурну ик1аву.

7. Предметирттал дах1аву ккаккан дуллалисса агьанми дурч1алартту лахьхьаву.

1.Инсаннал оьрмулуву мазрал агьамсса к1ану бугьлагьишиву ккаккан бан; Аьрасатнаву ч1явусса мазру бушиву бусан, гайннул бугьлагьисса к1ану ккаккан бан к1улну бик1ан. Оьрус маз х1укуматрал маз бушиву, га циняв миллатирттал дяниву ишла байсса маз бушиву к1улну бик1ан, ганил циняв миллатру куннан кув бувч1ин, куннащал кув гъалгъа бан кумаг буллалисса маз бушиву дуклаки оьрч1аву хьун баву.

2.Лакку маз лакрал миллатрал маз бушиву, ганил дуклаки оьрч1ал оьрмулуву бугьлагьисса к1ану к1улну бик1ан. Маз - му миллатрал яла агьанмур лишан душиву, маз бакъасса миллат къабик1айшиву к1улну бик1аву.

3.Лакку мазрал курсиравун духлахисса гьануми дурч1алартту (фонетикалущал, лексикалущал, грамматикалущал дарх1усса) к1улну дик1аву.

4.Мукъул мазраву бугьлагьисса к1ану ккаккан бан к1улну бик1аву.

5.Лакрал литературийсса мазрал гьануми кьяйдарду к1улну дик1аву. Мурадрах, к1анттух ва ч1умух бурувгун гъалгъа бан к1улну бик1аву. Т1айлану, ххуйну, бюхханну гъалгъа баншиврул ишла бан аьркинми махъру лич1и бувну, гай т1айлану ишла бан к1улну бик1аву.

6.Т1айлану дак1них ва чичрулий гъалгъа баврил бюхъурду хьун баву. Т1айлану гъалгъа баврил (дак1них ва чичрулийну) агьамшиву к1улну дик1аву. Т1айлану, к1анийн багьан бувну бувсса гъалгъа - му инсаннал дуккаврил, итххяххаврил даража ккаккан буллалисса показатель хъанай душиву к1улну бик1аву.

7.Лакку мазрал дарсирдай лархьхьумур за к1ул бан, иширайну ва куннал куннащал гъалгъа бан ишла дан бюхъаву.