Лекция №8 саяси партиялар
жүктеу/скачать 93 Kb.
|
|
Лекция № 8 САЯСИ ПАРТИЯЛАР Партия - мемлекеттік билікті қолға алуға немесе билік жүргізуге қатынасуға бағытталған, ортақ мүдде, бір идеология негізінде құралған адамдардың ерікті одағы. Партиялар сайлауға, мемлекеттік органдар құруға, мемлекеттік маңызды шешімдер қабылдауға және оларды іс жүзіне асыруға белсене қатысады. Қазіргі демократиялық қоғамдағы партияның маңызды міндеті- азаматтық қоғам мен мемлекеттің арасындағы байланысты баянды ету. Партиялар арқылы әр түрлі әлеуметтік топтар өздерінің саяси талаптарын мәлімдейді. Бұрыңғы әлеуметтік - экономикалық саясатты одан әрі жүргізу немесе оны өзгерту керектігі жөнінде өздерінің көзқарастарын білдіреді. Соның арқасында қоғамның саяси саласындағы қайшылықтардың басы ашылады, әлеуметтік қопарылысқа соқтырарлық өткір, ойда жоқ шиеленістердің мүмкіншілігі азаяды. Сонымен қатар партиялар сайлау науқанын дайындау мен өткізу, өз мүшелерінің санын көбейту, орталық және жергілікті ұйымдардың материалдық ахуалын күшейту, өз еліндегі және шетелдердің мақсаттары жақын партияларымен байланысты нығайтумен үнемі айналысады. Қазақстан мемлекеті партияның кең тараған түрі- көппартиялық бағытын ұстанады. Көппартиялық деп мемлекеттік билік үшін күрес барысында бірнеше саяси партиялардың әртүрлі мүдделері мен пікір алалығын пайдалана отырып басқару түрін айтады. Қазіргі кезде мемлекетімізде бірнеше партиялар кең қанат жаюда. Олардың бағыттары әртүрлі болғанымен, мақсат- мүдделері жағынан бір- бірімен тығыз байланысты. Қазіргі кездегі саяси партиялар мен партиялық жүйелердің қалыптасу кезеңі XVI-XVII ғ. Еуропада болған буржуазиялық революциялар дәуірімен тікелей байланысты. Тек XX ғ. Соңғы жылдарында олар саяси күресте шыңдалған, басқару жағынан мол тәжірибесі бар әртүрлі әлеуметтік топтардың сыннан өткен нағыз саяси партиясына айналды. «Партия» деген сөзді латын тілінен аударғанда «бөлу», «бөлшек» деген мағынаны білдіреді. Тұңғыш алғашқы партиялар Ежелгі Грецияда пайда болған. Бірақ олардың мөлшері аз, шамалы, дұрыстап ұйымдаспаған еді. Сондықтан мұндай шағын топтардың айтарлықтай мазмұны болмады. Қазіргідей нағыз саяси партиялар Еуропада XIX ғ. Екінші жартысында пайда бола бастаған. Жалпыға бірдей сайлау құқығының енгізілуі бұқара халықтың саясатқа қатысу мүмкіндігін тудырады. Жұмысшылар ұйымдасып, парламентте өз мүдделерін қорғайтын партиялар құра бастады. Партия бірден көпшілік партияға айналған жоқ. Немістің көрнекті саясаттанушысы Макс Вебер саяси партиялардың тамуында мынадай кезеңдерді көрсетті: Аристократиялық үйірмелер Саяси клубтар Көпшілік партиялар
Бұл кезеңдерді тек Ұлыбританияың либералдық (виги) және консервативтік (тори) партиялары ғана басынан өткізген. Басқа партиялар әртүрлі даму жолдарынан өткен. Біразы бірден көпшілік партияға айналды. Тұңғыш көпшілік партия болып 1861ж. Ұлыбританияның либералдық партиясы құрылды. Одан кейін Германияда 1863ж. Жалпы Германияның жұмысшы Одағы партиясы құрылды. Мұндай партиялар басқа да елдерде құрыла бастады. Американың саясаттанушысы Ла Паломбараның айтуынша партиялар мынадай төрт белгімен сипатталады: 1. Партия белгілі бір идеологияны қорғайды. 2. Партия- адамдарды жергілікті ұйымнан бастап, халықаралық дәрежеге дейін ұзақ біріктіретін ұйым. 3. Партияның мақсаты- билікті қолға алып, жүзеге асыру. 4. Әр партия өзіне халықтың дауыс беруінен, мүше болуына дейінгі қолдауын қамтамасыз еткісі келеді. Партиялардың өмір сүру ұзақтығы дау – жанжалдардың туу мен оларды шешу қажеттігінен туады. Жалпы саяси партиялардың мынадай сипатты белгілері болады: Партия бағдарламасының болуы Саяси билік үшін күрестің болуы Партиялық тәртіптің болуы Партияға мүшелік ету Мүшелік жарна төлеу Партияның жарғысының болуы Баспа органдардың болуы Партия басшылығының көптеген өкілеттігі Кәсіптік негіздегі партия аппартының болуы Осындай белгілері бар саяси партиялар тапты немесе әлеуметтік топты ұйымдастырады, жұмысына мақсаттылық сипат береді, белігілі бір идеалогияны қорғайды, бағыт береді. Саяси партиялардың атқаратын қызметтері. Поляктың саясаттанушысы А.Боднардың ойынша, қазіргі қоғамда саяси партиялар мынадай қызметтер атқарады: Саяси идеология мен саяси ілімдерді жасау Қоғамның ірі топтарының мақсат-мүдделерін анықтау Олардың белсенділігін арттырып, жинақтау Мемлекеттік билікті іске асыруға қатынасу Қоғамдық пікірді қалыптастыру Жалпы қоғамды, топты саяси тәрбиелеу Саяси жүйелерді, оның принциптерін, элементтерін, құрылымдарын қалыптастыруға қатысу Мемлекетте билік үшін күреске қатынасу және оның жұмысының бағдарламасын жасау Мемлекеттің, кәсіподақтарының, қоғамдық ұйымдарының аппарты үшін кадрлар даярлау, ұсыну. Қазіргі демократиялық қоғамдағы партияның маңызды міндеті – азаматтық қоғам мен мемлекеттің арасындағы байланысты баянды ету. Партиялар арқылы әртүрлі әлеуметтік топтар өздерінің саяси талаптарын мәлімдейді. Бұрынғы әлеуметтік-экономикалық саясатты одан әрі жүргізу немесе оны өзгерту керектігі жөнінде өздерінің көзқарастарын білдіреді. Сонымен саяси партиялардың негізгі қызметтері төмендегідей:
Саяси партияларды жіктеп, жүйелеудің көптеген өлшем және белгілері бар. Француз ғалымы М.Дюверже сайлаушылар мен белсенділер санына қарай екіге бөлген:
Саяси жүйедегі рөлі мен іштей ұйымдасуына байланысты саяси партияларды төрт түрге топтастырады:
жүктеу/скачать 93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|