Лірыка сейбіта і салдата

Усімі параметрамі сваёй біяграфіі, yciм яе ходам Аляксей Пысін лучыцца да ix, да старэйшых на год-два ці на столькі ж прыкладна маладзейшых С. Гудзенкі, М. Луконіна, С. Арлова, А. Межырава, С. Нараўчатава, Д. Самойлава.

Нарадзіўся Аляксей Пысін у 1920 годзе, на Магілёушчыне. Скончыў сярэднюю школу. (У вершы "Палёт", на вышыні васьмі тысяч метраў, Пысін прыпомніў далёкае пад незвычайным вуглом: "А я за восем кіламетраў... у школу з хлопцамі хадзіў". Сапраўды, як сказана яшчэ ў адным вершы Пысына: "Дол i высь - суседзі"). Вясковае маленства паэта спазнала тое, што ад веку выпадала спазнаць сялянскаму хлапчуку: радасці i ўцехі "птушынай босасці", што "за cнегіром па снезе" бегла i, адначасова нялёгкую працу i праз працу рана спасцігнуты сэнс ці не самай карэннай маральнай бясспрэчнасці: "3 драбнюткага зярнятка - ўсе калоссі, i толькі плуг ўзнімае цаліну".

Беларусь - скрыжаванне гістарычных дарог i вятроў, i няйначай з маленства, калі "мы - босае племя падпаскаў", "з варагаў у грэкі плылі", засталося адчуванне, што тут, "на полі бацькоўскім, якое люблю, чытаю свае векавыя ўспаміны". Гістарычныя ўспаміны народа i краю, што сталі сваімі.

У таго ж Нараўчатава чытаем пра аднагодкаў i аднапалчан: "Здаецца, толькі вочы прыжмур - i зноў над намі запалае бязлітаснае i прыгожае неба чырванасцяжных салдат рэвалюцыі". Вясковае маленства Пысіна таксама ведала гэта неба, і свет зрабіўся для яго светам тады, калі ўзнімалі "чырвоны сцяг над сельсаветам", i ў памяці дагэтуль жыве, як "вярталіся вяскоўцы з кавалерыі, дарылі хлопчыкам высокі шлем", а шахцёры - "данбаскія светлячкi". Рамантыка рэвалюцыйнага сцяга, дзяцінствам узгадаваная і пранесеная праз агонь, і па сёння з паэтам: "Тугое дрэўка на плячы, працяг жыцця ў руках. Звіні мой сцяг, i трапячы ў праменнях i вятрах..."

Пасля школы Пысін вучыўся ў Мінскім Камуністычным інстытуце журналістыкі, пазней працаваў у раённых газетах. I першыя творчыя спробы - тады ж, перад самай вайной, як у Гудзенкі, Луконіна, Слуцкага.

Нарэшце вайна, франты: Калінінскі, Ленінградскі, два Прыбалтыйскія. Раненні, шпіталь - i зноў на фронт, у штурмавыя калоны, у бяссонне пярэдняга краю, на пераправы i сопкі, што "дыхаюць, нібы вулкан". I тут - найважнае, найгалоўнае, што яднае Пысіна з паэтамі-франтавікамі, станавая частка ix вопыту, ядро, асяродак. I тут жа шчыліна, вузкі праём, праз які вызіраюць непадабенства i рознасць: яны i на вайне, сумленна i да канца несучы свае салдацкія абавязкі, адчувалі сябе паэтамі, прынамсі, рыхтавалі сябе ў паэты, пісалі вершы, перапісваліся, нават сустракаліся з майстрамі-настаўнікамі, i тыя ix горача падтрымалі (Асееў - Луконіна, Ціханаў - Нараўчатава, Эрэнбург - Гудзенку); ён, Пысін, толькі ваяваў, i наўрад ці хто-небудзь з беларускіх паэтаў ведаў, што недзе ў пяхоце пад Полацкам ці Ліепаяй ваюе той самы студэнт-"кіжавец", які так прагна, стаіўшы дыханне, слухаў ix вершы на вечарах у перадваенным Мінску i, напэўна, сам употай складаў радкі...

Свой першы зборнік "Наш дзень" Пысін выдаў у 1951 годзе, на чатыры - пяць год пазней за Арлова, Луконіна, Межырава. Ix кнігі - яшчэ вайна, бai, "жестокий ветер - встречный и попутный, воронки, рвы, траншеи, блиндажи" (Межыраў). I "дні спатканняў" (так называецца верш Луконіна) абпаленага вайной юнака з мipнай радзімай, з Масквой i каханай.

Як ні дзіўна, але ў трох першых зборніках Пысіна (апроч "Нашага дня" - "Cіні ранак", 1959, i "Сонечная паводка", 1962) вайны ужо няма. Ці лепш сказаць яшчэ няма. У кожным разе той, што "прожгла десятки лет и стала в горле сгустком" (Межыраў). Вайну, якую Пысін раз - пораз усё-такі згадвае ў першых кніжках, аднолькава магла ўявіцца ў сваім неперажытым i базаблічным "агуле" ўciм i кожнаму: i ссівеламу герою Ляадуна (жылі такія на Магілёўшчыне), i піянеру, "чырвонаму следапыту".

Дык от, вайны не было ў першых пысінскіх кніжках. А што было? Было ўвогуле пахвальнае, безумоўна шчырае, але, на жаль, рэалізаванае сродкамі павярхоўна-рассеянага i разам з тым наскрозь выбарачнага рэпартажу жаданне перадаць прыкметы новага пасляваеннага дня.

Хлопчык, што "падрос ад шчасця", трымае ля сэрца бацькаў медаль; другі хлопчык пасадзіў дрэўца, i адразу "стала прыгажэй на свеце"; жанчына спраўляе наваселле, i суседзі "чарку ўсе паднялі"; шафёр спыняе машыну, каб запрасіць у яе прыгажуню з лясной чаромхай у руках, i т. д., i г. д.

Можа, i праўдзівыя самі на сабе, але неяк штучна вынятыя з жыццёвай плыні, без адчування сапраўднай цаны i шляху, розныя падрабязнасці i "сюжэты" то збягаліся, то разбягаліся бязважкімі кроплямі ртуці, i выходзіла прыблізна так, як у фатографа раённай газеты з паэмы Пысіна "Жураўліны бераг" (1965): "...аднатыпныя ў яго партрэты, стэрэатыпны вельмі фон i тон", хоць i злёгку ўцеплены лірызмам.

I самае важнае: першыя кнігі Пысіна не знаюць яшчэ паэта як асобу, як чалавека, i Пысіну трэба было адкрыць: паэзія не трывае нічога вонкавага, такога, што яшчэ не выспела ў душы паэта як моцнае пачуццё, як азарэнне i навіна, як безадкладная неабходнасць перадаць yciм вынашаную жыццём i лесам тваю істотную праўду.

Той "момант праўды", які заўсёды радуе i хвалюе ў мастацтве, менавіта тады i прыходзіў да Пысіна, калі блізкі i любы яго сэрцу вольны свет пачынаў размаўляць не выхапленымі ў журналісцкай спешцы "акругленымі" карцінкамі - цэльным i па-новаму драматызаваным пачуццём, шчодра адкрытым многім i розным праявам народнага побыту i гісторыі. I праявам прыроды таксама, але ўзятай не проста як пейзажныя замалёўкі - як душэўныя абшар i сфера.

Леднікі, "сусветныя жорны" некалі раструшчылі камень на зёрны, адзін камень леднікам не скарыўся. "Ён моцны, - сказалі аб iм, - сам жорнамі будзе!" ("Крэмень", 1949). Xіба гэта толькі пра крэмень? Пра гарт i ўпартасць, якія паслужаць добраму хлебу.

Pэалістычная, у духу Коласа ці Твардоўскага, сцэна з вясковай штодзённасці, як яна ёсць, без aніякіх аздоб i рэтушы: "На крутым перакаце плёснуў хваляю сом. Па бліскучым канаце павялі мы паром. I фурманку з мяшкамі, і каня, і гармонь, мы бяромся рукамі - ля далоні далонь" ("Паром", 1956).

I - вайна... Так, у трэцім зборніку Пысіна "Сонечная паводка" выплывае ваенны матыў, ваенная памяць паэта, каб стойка асталявацца ў яго наступных кнігах i заняць у ix зыходную, ключавую пазіцыю.
Ляглі сябры ва ўсім паходным,

Гарматы cціхлі. Цішыня.

Што сніцца iм пад небам

родным

Так беларускі паэт - былы франтавік - у канцы 50-х - пачатку 60-х гадоў яшчэ раз творча размінуўся са сваімі равеснікамі.

Яны ў гэты час паэты пераважна не ваеннай тэмы: Луконін піша аповесць вершам "Прызнанне ў любві", няпросты сплаў мінулага i сучаснасці; Арлоў, як слушна заўважае адзін яго крытык, пайшоў "па валагодскіх лясах, па раённых гарадках, па дамах, па хатах - шукаць тэмы"; цвярозы i дзелавы "даследчык" Слуцкі звярнуўся да востра надзённых сацыяльна-псіхалагічных праблем.

Аляксея Пысіна з нейкай неймавернай, ледзь не фатальнай сілай паклікала да сябе вайна, якая ўжо даўно "агнём i крывёю" сышла за гарызонты часу.

Чаму так позна? I чаго ён чакаў?..
Адыходзяць далей батальёны -

Ад баёў, ад апошняй вайны.

I не раз, i не двойчы калоны

Абагнулі наўпрост шар зямны.

I каб мы, жывыя, змаглі ix непамерную мужнасць, пакуты i мары разгледзець ужо не так, як раней (равы, варонкі, бліндажы), - ва ўсім аб'ёме, у супрацьстаянні i раўнавазе "структурных" сіл i элементаў свету, як фактар ледзь не касмічны.

I каб самі яны здалёк змаглі разгледзець (так "з apбіты глядзіць касманаўт"): якія вы там, за пераваламі часу, на выратаванай намі маленькай "планеце людзей", пасля Асвенціма i Xipaciмы, у ценю злавеснай бомбы, гатовай, дай толькі волю маньякам-ворагам мipy, спапяліць усё жывое? "Трывога б'е ў планету, трывога ў сэрца б'е..."

Васіль Быкаў неяк заўважыў: "Вайна - найстаражытная чалавечая трагедыя, хаця кожную вайну кожнае пакаленне, якое ваюе, успрымае па-свойму, адключана ад папярэдніх войнаў". Пысін чакаў, каб у яго пачуццях i думках выспеў i наліўся энергіяй найбольш пераканаўчы контрдовад супроць гэтай небяспечнай забыўлівасці. I каб варожы, у драпежных крыжах, самалёт абярнуўся крумкачом з народных галашэнняў i песень...

Ёсць у Пысіна адно прасторнае вызначэнне: "Дзень тваёй істоты". Гэты найважны для кожнага таленту дзень Пысіну якраз i дала яго i наша агульная вайна з фашызмам, угледжаная з далечыні i навылёт пранізаная сінхроннымі рытмамі многix i розных эпох.

He дзіва, што на першых па-сапраўднаму спелых вершах Пысіна аб вайне ляжаць касмічныя святло i водбліск, i гулы над iмi - з бязмежжа: "Гучаць, нібы назвы планет, - Таропа, Таржок, Селіжарава, Балота - i свет, i сусвет. Трымціць сіняватае марыва"; "i выбухі ўстаюць бязліста, як марсіянскія кусты. На тых кустах - кара зямная..."; "гулка, грымотна прайшлі ў гімнасцёрках небам, зямлёй i вадой..."; "пярэдні край, як полюс мерзлаты. На бледны снег ляглі мерыдыяны".

Чацвёртая кніга Пысіна (яна фактычна адкрыла паэта) так i называецца - у згодзе з яе касмічным маштабам i каларытам - "Мае мерыдыяны" (1965). Праз два гады яшчэ адна кніга - "Твае далоні".

На некаторых старонках i адной, i другой - людзі, падзеі, выпадкі, У людзей нярэдка канкрэтныя прозвішчы, званні: капкан Гальпін, сяржант Ігнацьеў, камроты Весялоў. Часам яны спяваюць "пад балалайку ў тры струны", і песні іх даўнія салдацкія альбо вясковыя. Уражанне, аднак, такое: гэтыя людзі таксама падсвечаны "нетутэйшым", на рэзкім зломе "касмічнай" матэрыі, "з полымя, выбуху і разнатраўя" i ў тых самых калонах, што навокал, навокал зямнога шара...

Сухі туман балтыйскіх вод.

На дзюны ўпаў сяржант

Ігнацьеў,

Пад біўні зломленых грымот.

Чарнеюць спаленыя дзюны,

Чарнее глыба валуна,

Парваныя сцякаюць струны:

Сямёнаўна,

Іванаўна...

Яшчэ ён любіць, Пысін, такія словы, як дым, гул, цень, вада, святло. Пра падобныя словы вельмі цікава піша сучасны літаратуразнавец С. Аверынцаў: яно "замкнулася ў сабе і самаўладна трымае ўсю паўнату гастарычна выкрышталізаванага значэння", "непадзельная адзінка", "выява самых першасных патэнцый мовы". І - дадамо - матэрыяльнага свету, "па натуры" зменлівага, "цякучага".

Беларускі паэт дасягае значнай, як мне здаецца, і своеасаблівай выразнасці, ужываючы гэтыя словы - згусткі, і нярэдка ў паўторах, падкрэслена, з мэтай стварыць скупыя, гравюрападобныя пейзажы - настроі, часта "агучаныя": "Дымнай паласой з пагоды дымнай збоку цень кладзецца на святло", "спіць зямля. Заснулі ў полі цені змроку і святла", "цені возера па соснах, цені соснаў па замлі", "далягладаў вострыя прыкметы ў ружовым водбліску вады", "гул струмністы па небасхілах, пах мядовы на ўвесь небасхіл. Стогнуць пчолы...".

Пра пчол ёсць і такое: "Бярэ пчала свой горкі мёд, палыні дым, што мёдам лічыць". Спрэчная біялогія: пчала наўрад ці памыліцца, але моцная сваім трагізмам паэзія - вайна пераблытала "парадкі" свету, выбіла яго з каляі. Радкі пра дым i пчалу - з верша пра тое, як фашысцкія каты палілі дзяцей i жанок у вёсцы Баркі на магілёўскай радзіме паэта. Такое што хочаш пераблытае i саб'е...

Праймаюць пысінскія дыялогі з мёртвымі пабрацімамі... "Вунь, стаіць Іван па-над кюветам..." Трава, iван-чай. "Восем куль было - крывёю сцёк". I голас Івана: "Хочаш - пачастую нашым чаем, я ж цяпер навекі вада -хлёб". I паэтаў адказ:
Не, Іване, з чаем - пачакаем,

Закурыць не лішняе было б.

Мы цыгарку скруцім

па-былому,

Пусцім шызы дым на правады.
Рускі крытык Л. Анінскі піша пра паэтаў, якія не вярнуліся з вайны, пра Маёрава, Кульчыцкага, Когана: "Іх герой курыць. Папяросны дым, горкі, мужчынскі, - адзін са скразных элементаў ix паэтыкі". Верны сваёй стылістыцы непарыўных кантактаў з былым, сённяшні Пысін курыць інакш: "...Можа, часам паходная кухня мне пакінула свой аганёк". Кухня з тых самых фантастычных маршрутаў вакол зямлі.
Плаўна круціцца наша планета

Пад наведзеным промнем

касым.

Ўсё, што пройдзена,

Ўсё, што прапета, -

У вітку засталося зямным.

Сучаснасць у Пысіна - спынены немітуслівым сардэчным жэстам грамадскі дынамізм жыцця, i таксама ў яго непарадных, нягучных праявах народнай працы i быту: раённы аэрапорт ("ўжо стала звычайным, зусім не трывожным - вось тут адарвацца ад ціхай зямлі"); ткачыха-дзяўчо, што падводзіць да верацёнаў "праменьчык серабрысты сонца"; пажылыя жанчыны, "найпершыя ударніцы" трыццатых гадоў, што едуць на фестываль з песняю "пра лябёдачку, пра коней вараных".

За Пысіным бясспрэчная заслуга: не звонку, а з самой сярэдзіны агромністых людскіх калектываў ён здолеў у складна пабудаваных вершах-апавяданнях перадаць такую тыповую з’яву нашага часу, як масавы рух моладзі на ўсход. Ёсць сярод вершаў лепшыя і горшыя, і ўсе яны прыкметна розняцца ("формы жыцця", аб’ектыўныя персанажы) ад рамантычна ўмоўнай, метафарычнай лірыкі Пысіна. (дарэчы, гэта метафарычнасць пысінскага стылю добра відаць з пашыранага ў яго спосабу ўжываць не рэчавыя, не лагісныя, а больш пераносныя, "хісткія" значэнні і сувязі слоў: "Жалезны касцёр самалёта", "дзявочы халадок бярозы", "вільготны дым пляскаўся ў вёдрах" - пажар; "кудлатае рыжае рэха" - гасцінны сабачы брэх, "ў паветры пругкі цень вады", "звонкае сена мурашак і вос" і інш.).

Аднак і сюжэтныя вершы Пысіна нясуць цэнтральную яго ідэю "кораню і асновы", непарыўнасці і адзінства народнага лёсу і вопыту.

І невыпадкова, мяркую, Пысін шле на Ангару дзяўчат не абы з якой вёскі, а з Баркалабава, радзімы славутага летапісу XVI - пачатку XVII стагоддзя. Ход паэтавай думкі і тут няпросты: едзьце, то ваша маладое права, але не варта вам забываць і аб даўніх міграцыях: як "року 83... лете великий жар был... люди убогия з хлеба на Русь давалися...". і пра дзяўчыну з Баркалабава, якую "павезлі за Дняпро", таксама забываць не след - то ж твая прабабка, бетоншчыца з Ангары!

Апроч усяго, ад гэтых прабабак - мова. "У час калыханак вы сплялі імя вясне, пчале і зорцы", і мы, часам таго не ведаючы, "вамі знойдзенае дорым, частуем мёдам не сваім".

На цаліне Пысін пісаў пра сапраўдных людзей - і пра "бясшумны прывідны клубок травы, што з кораня знялася" пра перакаці-поле.

Дзве чарговыя кніжкі Пысіна - "Да людзей ідучы" (1972) і "Ёсць на свеце мой алень" (1978) - па сутнасці, адно нялёгкае імкненне знайсці і ўсталяваць душой, жывым, цяперашнім яе станам арганічную сувязь паміж часам мінулым і сённяшнім, паміж "далечынёй" і "вытокам", паміж усім, што нераздроблена цэльным і чыстым адзінствам абдымае ўвесь чалавечы, грамадскі, духоўны паэтаў свет.

Гэта няроўныя кнігі, асабліва другая. Сям-там засмучаюць ў сумную аднаразовасць і адназначнасць.

Часам буксуюць, не падтрыманыя свежай думкай, улюбёныя Пысіным словы-знакі і сімвалы. Дзе-нідзе знікае характэрная для Пысіна сэнсавая і меладычная акальцаванасць слоў і вобразаў, іх кругавая парука, і верш пачынае гучаць без "магіі", вяла і неяк уроскід. Будзем, аднак, гаварыць, пра лепшае ў кнігах, тым больш што Пысін, па-мойму, яшчэ не стаміўся расці.

Лепшыя вершы Пысіна востраканфліктныя. "Канфліктныя станы для чалавека куды больш натуральныя, чым станы ціхамірнага супакою. Драматызм жыцця закладзены ўжо ў тым, што мы смяротныя", - неяк сказаў лётчык-касманаўт К. Феакцістаў на абмеркаванні кінафільма "Салярыс".

Пысінскія вершы пра гэта спыняюць ціхай, спакойнай мужнасцю, якой ніколі не прынялі б слепата і няведанне.

Скажам, верш на раннюю смерць земляка - паэта:
Ападае лісток на руку,

Можа, гэта і ёсць прывітанне

Вельмі блізкай нязведанай

тайны, -

"Прывітанне!" - кажу я лістку.
І з большым напружаннем, крута, жорстка - у вершы пра адну "на ўсё сціхлае ляда" сірацінку-рабінку з валуном у нагах: "На апошнім прыпынку у суровай жальбе апушчу я рабінку на грудзі сабе".

Думка аб уласным існаванні ў каротка адпушчаных зямных рубяжах, імкненне зазірнуць за іх край прыводзяць паэта да дамкі аб "вечным" жыцці прыроды, аб нашай еднасці з ёю і нашай адказнасці за яе, якая только і можа праявіцца ў неганарлівай чуйнасці, дабрыні і адчуванні прыгожага. Некаторыя пысінскія прызнанні іменна з гэтага кола яго разваг і натхненняў чаруюць (не знаходжу іншага слова) сваёй распяванай, музычна стройнай інтымнасцю і свабодай:

Ёсць і гэткае маленне:

Будзь заўсёды у аленя,

Цёмны мох і светлы дзень!..

Пад галінкай дабраты.

Дарэчы, пра жыта. Само гэта слова не часта сустрэнеш у Пысіна, але паняцці жыта, колас, жніво і ўсе вытворныя ад іх асацыяцыі і матывы - буйныя планы пасінскай лірыкі, яе падаснова, яе чырвоны радок. Самы далёкі, амаль дапатопны жыццёвы пачатак для Пысіна - там, куды ўжо не дабяжыць яго сялянскі працоўны ўспамін: "Першае поле не ўздыбіў раллёю, першае дрэва не ссек". Два дзяды, сустрэўшыся, пытаюцца пра самае важнае, што адзіным заходам ахопіць усё: "А ці касіў яшчэ ты летам?" Рэальнае мысленне народнага чалавека, яго штодзённая практыка, за якое паэт умее бачыць багатую адценнямі, пераходамі і танамі дыялектыку няспыннага жывога быцця ва ўсёй разнастайнасці яго страт і здабыткаў, ва ўсіх яго "зменах сонечных і дажджавых", ва ўсёй гатоўнасці з кожным пакаленнем, з кожным новым чалавекам, калі хочаце, зноў пачынаць "пачаткам новым".

Вось узор іменна такой, асвоенай перажываннем, пераплаўленай ў эмацыянальны вобраз жыццёвай дыялектыкі, адзінства кантрастаў, зліцця і стыку "канцоў" з "пачаткамі".

Вясна свайго нічога не згубіла,

Дзе адсвяціў лісток - успыхне

два.

І мімаходзь

крыніцу

затапіла.

Ўсё даўняе сышло у глыбіню.

І светлы куст, і птушак лёт

высокі.

Вось так адухоўленае i ёмістае слова Пысіна стараецца зразумець быццё, перадаць яго абагульненыя, амаль да сімвалу ўзанятыя рысы. Ледзь не кожная фізічная падрабязнасць робіцца пад пяром паэта душэўнай з'явай, падзеяй значнай істотнасці для сябе і для іншых.

Разам з тым заўважаеш, што ў Пысіна апошніх год яўна вырасла цікавасць да аб’ектыўнай, "прадметнай" тэмы, у прыватнасці да верша-партрэта і псіхалагічнай характарыстыкі.

Зрэшты, гэта было і раней, але выражана менш паслядоўна (цалінныя вершы ўжо згадваліся). Незабыўны Валуеў - салдат, хлапчук, што "вясной ляжаў на выветраным схіле", а па баках рукавіцы з вышытымі снегірамі. Альбо "па-дзіцячаму малы і гнуткі" дзед Ярошка, які не хоча круціць зялёныя дудкі і гадаваць пчалу пад ігрушай, як раіць бабка, бо ўвесь з галавой у таўшчэзных тамах - у маршальскіх мемуарах.

Новая кніга Пысіна "Ёсць на свете мой алень" - цэлая галерэя людзей, і, відаць, з рэальнымі прататыпамі... "Палітрук таварыш Доўжык ", што з’ехаў у Істру, бо "там франтавое поле" і "па ім ён роту вёў...". Дзядзька Дзям’ян Пятровіч, які "раненька ўстае (не спіцца)... дзень будзіць" і яблыні падымаць... Пятрусь Бядулін - "першы вядомы паэт у сваім Краснапольскім раёне" з вершамі пра буквар і трактар, пра "новы свет - аж да сонца, да зор", маладняковец, можа, і без фармальнага членства ў "Маладняку". Ці проста безыменныя дзядзькі з Магілёўшчыны, што запомнілі мовазваўца Івана Бялькевіча: "Краёвы слоўнік" разам мы збіралі..."

Лепшыя сярод пысінскіх вершаў з канкрэтнымі прысвячэннямі - тыя, дзе найбольш змястоўна і важка выступае яго лірычная тэма. Вядома, індывідуальным лірызмам афарбаваны ўсе партрэты ў Пысіна. Верш пра хлопчыка-пехацінца з птушынымі рукавіцамі пераліваецца і звініць схаванымі ў сюжэце пяшчотай і болем за скошанае вайной юнацства. Але вось і творы, дзе стыхія лірызму выходзіць напаверх і вядзе за сабою ўсё астатняе.

Цудоўны, прыкладам, верш пра "стрыечную сардэчную сястру" Праскоўю-Проню, якая некалі "вучыла... ў пачатковай школе" i больш не вучыць, бо "ужо няма каго вучыць". ("Няўжо й калыска сыдзе за дзяжой?"). Ці верш пра маці: "Толькі рэчанька даўно не льецца, можа, рэчка з ціхаю вадой у зямлю сышла ў тое лета - за табою, маці, за табой".

Лірыка гэтых альбо падобных вершаў - зразумелае ўсім i кожнаму iмкненне чалавека - не кансерватара, што хоча аспрэчыць прагрэс, проста чалавека жыццёвай нормы, выхаванага зямлёй i працай, - адолець не-памяць, не даць сцячы ў нябыт, стаць непатрэбным i лішнім усяму, што дарагое табе з маленства i выпраўляла ў далёкі шлях на працу i барацьбу за нашы чырванасцяжныя ідэалы. Адданась гэтага чалавека "зямлі - у воблаках i мяце", у "свячэнні крыл, i лугу, i вады", з yciм, што "расце, свеціцца, пяе, свісціць, красуе, стракоча, шуміць, звініць, плешча, скача, бушуе, смяецца...".

Радкі ў двукоссі - Віктар Астаф'еў, адзін з таленавіцейшых прадстаўнікоў той плыні сучаснай прозы, якую даволі прыблізна назвалі "вясковай". Цікава: у асобе беларускага паэта Аляксея Пысіна паэзія франтавікоў, круг за кругам набіраючы час i прастору, самкнулася з "вясковай" прозай іменна гэтым запасам першасных, непасрэдных сувязей з народнай, пераважна сялянскай глебай, з паэзіяй зямлі, прыроды i працы.

Уласна кажучы, гэта сувязь не абрывалася i на вайне. Нават больш, яна - неад'емная частка ваенных перажыванняў паэта i яго сяброў-аднапалчан. Гінучы "ад немых ран", салдат у Пысіна рупіцца: "Каб рунню дыхаў дол зялёны, каб град калоссе не пабіў". I сёння, прыпамінаючы "пагорак, на якім Валуеў", паэт хоча адказаць сабе i іншым: "Гамоніць з iм каса ці плуг?"