Ұлт-азаттық көтеріліс Орындаған: Тасболат Таңшолпан

1916 жылғы
ұлт-азаттық көтеріліс
Орындаған: Тасболат Таңшолпан 
Қабылдаған: Қымбат Тлегенқызы
Топ: 114-ОМ
«Астана Медицина Университеті» АЕҚ 
Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар кафедрасы

1916 жылғы
Қазақстандағы ұлт-
азаттық көтеріліс — 1916
ж. шілде айының бас
кезінде пайда болды.
Көтеріліс бүкіл
Қазақстанды, Орта
Азияны, Сібір мен
Кавказдың бір бөлігін
қамтыды (Жетісу,Торғай)

Көтерілістің 
шығу 
себебі
әлеуметтік-экономикалық 
және
саяси сипаттағы факторлар еді.
Яғни отарлық езгінің соғыс
кезінде барынша күшеюі, жерді
тартып алу, орыстандыру саясаты
және т.б. Көтерілістің басталуына
патшаның 1916 ж. 25 маусымда
армияның 
қара 
жұмысына
Түркістан өлкесінің және ішінара
Сібірдің 19-дан 43-жасқа дейінгі
ер-азаматтарын шақыру жөніндегі
жарлығы түрткі болды.

Революцияшыл-демократияшыл топ өкілдері: Ә. Жангелдин, А.
Иманов, Т. Бокин, С. Сейфуллин, Т. Рысқұлов, С. Меңдешов, Б.
Алманов, Б. Әшекеев, Ж. Мәмбетов қара жұмысқа алудан бас
тартып, халықты көтеріліске шақырды.

Либералдық-демократиялық зиялылар: Ә.Бөкейханов, М. Дулатов, А. Байтұрсынов
патша үкіметімен келісімпаздық бағыт ұстанды.1913 жылдың өзінде А. Байтұрсынұлы:
“Қазақ ұлтының өмір сүруінің өзі проблемаға айналды” деп жазды. М. Дулатұлы: “Жұрт
сеңдей соғылды, түнде ұйқыдан, күндіз күлкіден айырылды” деп жазды. 1916 жылғы
қазандағы үндеу хатында: “Тыңдаңыздар, қан төкпеңіздер, қарсыласпаңыздар”, -деп жазған
болатын.

Жетісуда: Т. Рысқұлов, Т. Бокин, Б. Әшекеев,
Ұ. Саурықов, Ж. Мәмбетов, А. Қосақов 
Торғайда: Ә. Жангелди н, А. Иманов 
Орал облысы мен Бөкей ордасында: С.
Меңдешов пен Ә. Әйтиев 
Маңғыстауда: Ж, Мыңбаев
Көтеріліске қатысушы революцияшыл-
демократияшыл зиялылар өкілдері: 

1916 жылғы шілде, тамыз айларында көтеріліс бүкіл қазақ
даласын қамтыды. Оны басу үшін патша өкіметі жазалаушы
отрядтар жіберді. Оның құрамында жақсы қаруланған әскер
бөлімдері, казак – орыс шоғырлары кірді.Көтерілісті басу
үшін патша үкіметі өзінің ескі «бөліп ал да билей бер»деген
тактикасында кеңінен қолданады.Генерал Куропаткин
«Қандай амалды болса да қолданудан тайынбай,
көтерілісшілерді бағындыруға», «Лаң салушыларға қарсы
күресу үшін байырғы халықтың рулық немесе тайпалық
араздығын» пайдалануға бұйрық берді.

Көтерілістің
салдарынан 3 мың
адам жауапқа
тартылды оның 201-і
өлім жазасына
кесілді,161-і каторгаға
айналды, жүздеген
ауылдар тоналып,
өртелді, жазықсыз
адамдар атылды.

1916 жылғы көтерілістің жеңілуінің себептері: 
1. Көтеріліс бытыраңқы болып, көтерілісшілер тарапынан
ынтымақтың болмауы. 
2. Көтерілістің ұйымдастырылуы мен басқарылуы дұрыс
жүргізілмеді. 
3. Әскери қарудың жеткіліксіздігі. 
4. Патша үкіметі жергілікті жердегі руаралық, ұлтаралық діни
тартыстар мен қайшылықтарды шебер пайдаланды. 
5. Алдын- ала белгіленген жоспардың болмады. 
6. Ұлттық зиялылар арасында бірлік болмады. 
7. Байлар, феодалдар көтерілісшілер мүддесін сатып кетіп отырды. 

Көтерілістің тарихи маңызы:
1. Қазақ халкының революциялық таптық санасы өсті. 
2. Қазақстан халықтары ұлттық мүдделерінің ортақтығын ұғынды. 
3. Қозғалыс барасында өкімет құрылымы, қарулы күштер, басқару
аппараты құрылды. 
4. Отаршылдыққа қарсы азаттық күрестің шырқау шыңы болды. 
5. Қазақ халқының отарлау саясатына қарсы күресе алатын күш
екенін көрсетті. 
6. 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс отаршылдыққа қарсы
көтерілістердің ішіндегі ең ірісі болды. Көтеріліс революцияға
алғышарт қалыптастырды. 

Қорытынды:
Әлихан Бөкейханов: «Қазақ қырғыз осы көтерілісте көп адамын
өлтіріп, шаруасын күйзелтсе де, келешекке қандай ел екенін
білдірді...Алыспаған, жұлыспаған бостандық атына мінбейді,
бұғаудан босамайды, ері құлдықтан, әйелі күңдіктен шықпайды,
малына, басына да ие болмайды»
Шын мәнінде, 1916 жыл XX ғасырдың соңында қазақ халқының
қолы жеткен саяси тәуелсіздігі мен ұлттық мемлекеттігі үшін
күрестің бір белесі болып тарихта өз орнын алды.