М. С. Атабаева PhD доктор, профессор
өмір суреттері, тыныс-тіршілік бейнесі: а) молшылық, берекелі
жүктеу/скачать 2.57 Mb. Pdf көрінісі
|
| өмір суреттері, тыныс-тіршілік бейнесі: а) молшылық, берекелі
тұрмысты білдіретін фразеологизмдер. Жалпыхалықтық әдеби тілде қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған (ұялаған) заман тіркесі «бейбіт, тыныш, молшылық заман орнады» дегенді білдіреді. Ал аймақтық лексикадағы қойы тауға жайылып жатты – шаруасы сай, тұрмысы жақсы (Шахи қойы тауға жайлып жатқан адам (Түрікм.,Таш.) фразеологизмі аталған тіркеспен мағыналас келеді. Жатқан ел жайылған мал – бейбіт ел (Шығ. Қаз., Больш.). Қой мың, жылқы жүз болу – көңілі тоқ, уайым-қайғысы жоқ болу (ҚХР). Бұл ерекше суретті тұрмыс-салты басқа халық өкіліне елестету қиын. Қай жұрттың болмасын арманы – бейбіт, тыныш өмір, оны қой жануары арқылы көрсету қазақ дүниетанымына жат емес, керісінше жайлау сәні, жуас, қоңыр мінезді жануардың емін-еркін жайылу сәтімен астарластыра бейнелеу – ерекше бояу, ғажап көрініс, халық бейбіт, тыныш, берекелі өмір көрінісін күн көрісінің негізгі арқауы арқылы суреттейді [126,14,17-24-бб.]. Қара жүзбайдың үйіне қонғанша, сары жүзбайдың жұртына қон – пейілі тардың балын ішкенше, пейілі кеңнің қара суын іш (ҚХР ). Аузы асқа, ауы атқа толу – тұрмысы, күн көрісі оңалу (Арқар жалақ күн көріспен ғана қалтылдап келіп, азаттықтан соң аузы асқа, ауы атқа толған (Ғ. Қанапияұлы). Ежелдің ен күнінде – бейбіт заманда, тыныш кезде (Ежелдің ен күнінде де барламаппын, ит жанды екенмін (Ғ.Қанапияұлы). Қазанына қаспақ біткен – байыған, дүние біткен, мал біткен (ҚХР). Жамбасына алтын жамбы салып жатқандай – молшылық, молшылыққа кенелу (ҚХР). Толыны төгіп ортаны шайқау – байлықты қалай болса солай төгіп-шашу (ҚХР). Талабы тай жеген бөрідей – талабы таудай (Нұрбайдың талабы тай жеген бөрідей екен (Қост., Жанг.); ә) қиыншылық, таршылық көріністерін бейнелейтін фразеологизмдер. Ақ үйлі болып кету – азып-тозу, қиыншылыққа ұшырау (Рес.,Орын.). Ала дорбасы алдына түсу – қайыр сұрау (Ит жылы талайдың - ақ ала дорбасы алдына түсті (Гур., Маң.). Бас ауған, таяғы тайған – қаңғырып жүре беру, басы ауған жаққа кету. Қоламта басқан тауықтай – тыпырлап қалу, өрлеп-құлдилап шабу, ары-бері жүгіру (ҚХР). Жанын қолына ұстау – басын бәйгеге, қауіп-қатерге тігу, өлімге тәуекел ету (ҚХР); жүктеу/скачать 2.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|