Май қЫШҚылдарының ТҮзілу әдістемесі/Әдістемелік қҰрал 2024

Тармақталған тізбекті май қышқылдары

жүктеу/скачать 173 Kb.

бет	3/14
Дата	06.06.2024
өлшемі	173 Kb.
	#502384

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14

Ажмұратов А ХИМИЯ

3. Тармақталған тізбекті май қышқылдары. Мұндай май қышқылдары табиғи майларда шамалы ғана мөлшерде кездеседі. Күйіс қайыратын мал майында болады. Олар тармақталған көміртегі атомдарының тізбегі бар амин қышқылдары радикалдарынан тұрады.
4. Оксимай қышқылдары. Бұлар майда сирек кездеседі, әдетте олардың құрамында көміртегі атомдарының ұзын тізбегі бар. Мысалы, цереброн СН₃(СН₂)₂₁ СНОНСООН.
5. Циклды май қышқылдары. Олар кейбір өсімдіктер майларында табылған.
Төмендегі 2-таблицада мал майында кездесетін негізгі қаныққан және қанықпаған май қышқылдары берілген.
2. Мал майындағы негізгі май қышқылдары

Тривиалдық атауы
(С атомдарының және қос байланыстың саны)

Систематикалық атауы

Формуласы

Май қышқылы (С_4:0)
Капрон қышқылы (С_6:0)
Каприл қышқылы (С_10:0)
Каприл қышқылы (С_3:0)
Лаурин қышқылы (С_12:0)
Миристин қышқылы (С_14:0)
Пальмитин қышқылы (С_16:0)
Стеарин қышқылы (С_18:0)
Арахин қышқылы (С_20:0)
Беген қышқылы (С_22:0)
Лигноцерин қышқылы (С_24:0)

Бутан қышқылы
Гексан қышқылы
Окиан қышқылы
Декан қышқылы
Додекан қышқылы
Тетрадекан қышқылы

Гексадекан қышқылы

Октадекан қышқылы

Әйкозан қышқылы

Докозан қышқылы
Тетракозан қышқылы

СН₃-(СН₂)₂- СООН
СН₃-(СН₂)₄- СООН
СН₃- (СН₂)₆ – СООН
СН₃- (СН₂)₈- СООН
СН₃- (СН₂)₁₀- СООН
СН₃- (СН₂)₁₂- СООН

СН₃- (СН₂)₁₄ – СООН

СН₃-(СН₂)₁₆ – СООН

СН₃-(СН₂)₁₈ – СООН

СН₃- (СН₂)₂₀- СООН
СН₃- (СН₂)₂₂ - СООН

Қанықпаған май қышқылдары

Пальмитоолеин қышқылы (С_16:0)
Олеин қышқылы (СН_18:1)
Вакцен қышқылы (С_18:1)
Линол қышқылы (С_18:2)
Линолен қышқылы (С_18:3)
Арахидон қышқылы (С_20:4)
Клупанодан қышқылы (С_22:5)

Цис-∆⁹-гексадекан қышқылы
Цис-∆⁹- октадекан қышқылы
Транс- ∆¹¹- октадекан қышқылы
Тұтас цис-∆^9,12,16- октадекатриен
Тұтас цис-∆^5,8,11,14 эйкозтетраен қышқылы
Тұтас цис-∆^{7,10,13,16,19} докозапентаен қышқылы

СН₃- (СН₂)₅- СН=СН-(СН₂)₇ – СООН
СН₃- (СН₂)₇-СН=СН-(СН₂)₇-СООН
СН₃-(СН₂)₅-СН=СН-(СН₂)₉
СН₃-СН₂-(СН=СНСН₂)₃-(СН₂)₆-СООН
СН₃-(СН₂)₄-(СН=СНСН₂
-(СН₂)₆- СООН
СН₃-СН₂(СН =СНСН₂)₅- (СН₂)₄ - СООН

Май қышқылдарының физикалық қасиеттері
Май қышқылдарының қасиеттері оның құрамындағы көміртегі атомдары тізбегінің ұзындығына және қанықпау дәрежесіне байланысты. Мысалы, миристин қышқылының (С_14:0) балқу температурасы 54,4⁰С. Ал С атомының тізбегі ұзарған сайын қышқылдың балқу температурасы да артады. Осыған орай, пальмитин қышқылының балқу температурасы 62,9⁰С, стеарин қышқылыныкі 69,6⁰С.
Қанықпаған қышқылдарда қос байланыс санының артуына байланысты балқу температурасы төмендейді. Мысалы, олеин қышқылының (С_18:1) балқу температурасы +13,4⁰С. Полиқанықпаған қышқылдардың балқу температурасы бұдан да төмен.
С_18:2 – 5,0⁰С; С_18:3 – 11,0⁰С; С_20:4- 49,5⁰С; С_22:5 -78,0⁰С.
Қаныққан май қышқылдары С_4:0 – С_8:0 үй температурасында сұйық зат. С_10:0- ден бастап олар қатая бастайды. Қанықпаған май қышқылдары әдетте сұйық күйде болады.
Май қышқылдарының тізбегінде полярсыз байланыстары С-С, С-Н көп. Ондай байланыстар полярлық- СООН тобына қарамай бүкіл молекулаға полярсыз сипат береді. Гидорфобтық ұзын құйрық және гидрофильдік бас (-СООН) май қышқылдарына және липидтерге тән ерекше қасиет береді – олар бір мезгілде өзара гидрофильдік және гидрофобтық әрекеттесуге кіріседі. Осындай қасиеттерінің арқасында липидтер эмульсия түзеді, мембрананың тұрақты құрамдас бөлігіне жатады.
Май қышқылдарының химиялық қасиеттері. Барлық карбон қышқылдары сияқты, май қышқылдары өздеріне тән химиялық реакцияларға қатысады- күрделі эфирлер, тұздар, амидтер және басқа да заттар түзеді. Біз бұл аталған реакцияларды қазір қарастырмаймыз. Май қышқылдарының триглицериндтер молекуласындағы қос байланысқа тәуелді кейбір реакциялары майлардың химиялық қасиеттеріне қатысты баяндалады.

жүктеу/скачать 173 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14