Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік

Қатысушылары серіктестіктің міндеттемелері бойынша өздерінің жарғылық капиталға салымдарымен жауап беретін, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда, өздеріне тиесілі мүлікпен оған өздері еселенген мөлшерде енгізген салымдар арқылы жауап беретін серіктестік қосымша жауапкершілігі бар серіктестік деп танылады (АК-ның 84-бабының 1-тармағы). Қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктің фирмалық атауы, сондай-ақ "қосымша жауапкершлігі бар серіктестік" немесе "ҚЖС" аббревиатурасы болуы тиіс (ЖШС туралы заңның 4-бабының 1-тармағы). Қатысушьшар жауапкершілігінің шекті мөлшері жарғыда көзделеді. Қатысушылардың бірі банкрот болған жағдайда оның серіктестік міндеттемелері жөніндегі жауапкершілігі, егер құрылтай құжаттарында жауапкершілікті бөлудің өзгеше тәртібі көзделмесе, қалған қатысушылар арасыңда олардың салымдарына қарай бөлінеді (АК-ның 84-бабының 2-тармағы).

Қатынастар тегін бүлай түсіну АК-ның шарттан міндеттемелік, заттық, авторлық немесе өзге қүқық қатынастары туындауы мүмкін деген новелласымен етене байланысты (379-бап). АК-ның 12-тарауы "Бірлескен қызмет туралы шарт (жай серікгесгік") деп, ал 28-бап — "Жай серіктестік" деп аталады. 228-бапта жай серікхесгік бірлескен қызмет туралы шарт негізінде құрылады делінген. Бірлескен қызмет туралы шарт жене жай серіктестік үғымдары өзара байланысты үғымдар. Бүл ұғымдар 228-бапта әртүрлі жиынтықта берілген (ол, заң түрғысынан алғаңда кейде дөл емес өрі тексерілмеген). Мысалы, бір жағдайда бірлескен қызмет туралы шартпен (жай серіктесгікпен) жиынтықта, басқа жағдайда — бірлескен қызмет туралы шарт (жай серіктесгіктщ шарты), ал үшінші жағдайда — жай серіктесгік бірлескен қызмет туралы шарт неіізінде қүрылады деп баяңдалған. Бұл термиңдердің дәл түсініктемесін мынадан табамыз. Бірлескен қызмет туралы шарт пен жай серіктесгік шарты — бір машалы термиңдер. Бірлескен қызмет туралы шарт (жай серіктестік шарты) негізінде жай серіктестік қүрылады. Ал, АК-ның 12-тарауын "Бірлескен қызмет (жай серіктестік)" деп атау керек еді.

Тағы да айта кететін бір жағдай - АК-да бірде "бірлескен қызмет туралы шарт", бірде "бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт"делінген. Бірінші термин дәлірек келеді. Әрине, бірлескен қызмет ту-ралы шарттың қатысушылары, өдетге, шаруашылық қызметімен айналысады, бірақ, кейде, ол қызмет басқа сипатга да болуы мүмкін (мәдени, қайырымдылық, т.б.). Бұған жол беруге болады, себебі шартгарда ақылы да, ақысыз да сипат болуы мүмкін. Осыдан барып АК-ның соңғы редакциясында, негізінен, — "бірлескен қызмет" термині қолданылады. Бірлескен шаруашылық қызметі жайында тек консорциумға қатысты айтылады (223-бап). Біздің ойымызша, кәсіпкерлік қызмет үшін құрылатын коммерциялық серіктестікті табыс алуды мақсат тұтпаған, заңға қайшы келмейтін басқа мақсатқа бағытталған (мысалы, тұрғын үйді сатып алуға) коммерциялық емес серіктестіктен бөліп қараған дұрыс. Бап "жай серіктестік" деп аталғандықтан жай жөне шаруашылық серіктестіктерінің арақатынасы туралы мәселе туындайды. Басты айырмашылық АК-ның 228-бабының 1-тармағында бекімін тапқан: жай серіктестік занды түлға болып табылмайды. Шаруашылық серіктестігі — коммерциялық ұйым болып табылатын занды тұлғаладың бір түрі.

Әсіресе жай серіктестік пен толық серіктестік арасында ұқсастық көп, себебі екі жағдайда да серіктесіж құрған азаматтар, оның борышы бойынша өздерінің барлық мүліктерімен жауап береді. Бұлардың айырмашылығы соңда, бірінші жағдайда азаматгар заңды тұлға құрмай-ақ қызметпен айналысады, екінші жағдайда — занды тұлға құрады. Екінші жағдайда заңцы тұлға құқықтың азаматтық айналымдағы өзінше дербес субъектісі ретінде туындайды. Жай серіктестік құрғанда құқықтың жаңа дербес субъекгісі туыңдамайды, ал қатысушылары ары қарай қатыса береді.

Сол, заңды тұлға құрмайтын қызметке азаматтардың кәсіпкерлік қызметі негізделеді. Мысалы, Жеке кәсіпкерлік туралы занда жеке кәсіпкерлік субъектілеріне занды тұлға құрмаған және занды тұлға нышандары жоқ кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар жатады делінген (Заңның 1-бабының 2-тармағы).

Мұнай туралы (25-бап) және жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы (42-бап) Жарлықтарда бұрын (ҚР-дың 1999 жылғы 11 тамыздағы №467-1 Заңымен өзгертулер енгізілгенге дейін) бірлескен қызмет туралы контракт жайыңда айтылған болатын (заңцы тұлға құрып және құрмай). Бұл жерде әңгіме бір контракт жайында деп ойлап қалуға болады. Ал, шындығында, шарттардың біріне бірі мүлде Революцияға дейінгі әдебиетте осы принцип бойынша сауда жене азаматтық серіктестіктер арасы бөлінген. (Шершеневич Г.Ф. Учебник русского гражданского права. М. 1993. 389 б.). Бірлескен қызмет туралы шартты құрылтайшы шарттан ажырату керек, оның негізінде АК-ның 41-бабымен реттелетін заңды тұлға құрылады, ұқсамайтын екі түрін қолдану көзделген: АК-ның 41-, 58- және 87-баптарының ережелері бойьшша шаруашылық серіктесітігін құру туралы құрылтай шарты мен АК-ның 12-бабының ережелері бойьшша бірлескен қызмет туралы шарт.

Бірлескен қызмет туралы шартгы аралас шартган ажырату керек, әсіресе мердігерлік шартьшан, қызмет көрсету, жалдау шартгарынан, т.б. ғимаратгар, құрлыстар тұрғызғанда, әдетте, тапсырыс беруші мен мердігер арасыңда құрылыстық шарт жасалады. Егер мердігер объектіні соғып ғана қоймай, оның меншік иесі болғысы келсе, өзара бірлескен қызмет туралы шарт жасасады, аган бір тарап жарна ретіңде құрылыс-монтаж жұмыстарьш, ал басқа тарап материалдық-техникалық қамтамасыз етуді енгізеді. Ал, практикада мемлекеттік органдар бірлескен қызмет туралы шартгың көмегімен өздері орналасқан ғимараттар мен жайларды коммерциялық ұйымдарға жалға берген фактысын жасыруға тырысады. АК-ның 160-бабына сәйкес мұндай шарт көз адцау болып табылады, ол заңсыз деп саналады. АК-ның 228-бабыңда үшінші жақ алдындағы ортақ жауапкершілік туралы диспозитивтік норма бекімін тапқан. Жай серікстестікке қатысушылар ортақ жауапкершіліктен бас тарта алады, бірақ бұл жағдайда несие беруші алдында кімнің қандай тәртіпте жауап беретіндігі анықталуға тиіс. Егер мүңцай шартта көзделмеген болса, онда жай серіктесгікгің мүддесі үшін несие берушімен шарт жасасқан адам несие беруші алдыңда жауап береді. Серіктестіктің қатысушылары арасыңца шығынды бөлу АК-ның 231-бабының ережелері бойынша жүргізіледі.

Жай серіктестіктің консорциум сияқты түрі АК-да айрықша реттеледі. Консорциум — бірлескен шаруашьшық қызмет туралы шарт негізінде занды түлғалар нақты шаруашылық міндеттерін шешу үшін белгілі бір ресурстарды біріктіріп, күш-жігерді үйлестірегін ерікіі түрдегі тең құқықты уақытша одақ (бірлестік) (АК-ның 233-бабының 1-тармағы) Консорциум дегеніміз заңцы тұлғалар бірлестігінің бір формасы. Заңды тұлғалар бірлескен коммерциялық (бірнеше шаруашылық серіктестігі шаруашылық серіктестігі формасында коммерциялық бірлестік құрады) жөне коммерциялық емес — қауымдастық (одақ) формасында болады. Бұл, бірақ, занды тұлғалар болып саналатын бірлестіктерге қатысты.

Консорциум заңды тұлға емес. Ол — шарттық бірлестік, консор-циумның қатысушыларының арасындағы барлық қатьшасты бірлескен қызмет туралы шарт пен консорциум мүлкіне ортақ үлесті меншік жайындағы нормалар анықтайды.

Консорциум — жай серіктестіктің бір түрі, оның қатысушылары занды тұлғалар. Соңдықтан да жай серіктестік жайындағы барлық ережелерді консорциумға толықтай қолдануға болады.

Консорциум — уақытша бірлестік Ол, не белгілі бір мерзімге, не қандай да бір мақсатқа жету үшін құрылады. Кейде мақсат айқын баяндалмайды (мысалы, темекі фабрикасын түрғызу және ары қарай пайдалану), бұл ретте консорциум мерзімсіз болады.

Бірлескен қызмет туралы шарт консорциумға қатысты алғанда "консорциалдық келісім" деп аталады. Консорциалдық келісім оның қызметінің барлық мәселелерін, қатысушылар арасындағы қатынастарды, консорциумды басқару жүйесін анықтайды.

Каспий теңізінің қазақстандық секторында мұнай барлау үшін құрылған жөне бірқатар ірі мүнай компаниялары (Бритиш петролеум, Бритиш газ, Аджип, Шелл, Тоталь, Эксон) мен "Қазақстанкаспий-шельф" мұнай компаниясын біріктірген "Қазақстан-каспийшельф" консорциумы заңды тұлғалар бірлестігінің бұл құқықтық формасының мүмкіңдіктері жайында ұғым бере алатын консорциумның жарқын мысалы бола алады. Ал, консорциумның операторы (яғни, мүнай барлау жүмысының басшысы) — қазақстандық компания.
3.2. Бірлескен қызмет туралы шарттың мазмұны
Оның қатысушыларының құқықтары мен міндеттері шарттың мазмұнын құрайды. Қатысушылардың міндеттеріне мыналар жатады: мүліктік жарналар енгізу; серіктестіктің ортақ ісін жүргізуге қатысу.

Жай серікгестіктің қатысушыларының құқықтары мыналар: серік-тестіктің ортақ істерін басқаруға және жүргізуге қатысу құқығы; ақпаратқа құқық; жай серіктестік қызметіне қатысуға құқықты басқаға беру құқылы және қатысудан бас тарту құқығы; ортақ мүлікке қатысты туындайтын, оның ішінде табыстан үлес алуға құқық.

Өз мақсаттарына жету үшін бірлескен қызмет туралы шарттың қатысушылары ақшалай немесе басқа заттай не өз еңбегімен жарна енгізеді.

АК-ның 230-бабыңда серіктестіктің қатысушыларының жарналары туралы сөз болады. Жай серіктестіктің шаруашылық серіктестігінен айырмашылығы да осывда. Занды тұлға болып табылатын шаруашылық серіктестігінің қатысушьшары салымдарын серіктестіктің жарғылық қорына қосады (59-бап).

Өндірістік кооператив мүшелерінің жарналары аталуы жағынан жақыңдау, олар кооператив мүшелерінің мүліктік жарналары (пайлар) деп аталады (96-бапты қара). Кооперативте еңбекке қатысу міндетті болып табылады, ал жай серіктестікте жарналарды еңбекке қатысу арқылы қосуға жол берілген.

Бірақ бұл сырттай ғана үқсастық. Жай серіктестік мүлкінің құқықтық режимі бір жағынан, және занды тұлға мүлкі, екінші жағынан, әртүрлі болып келеді. Шаруашылық серіктестіктері мен кооперативтер, занды тұлға ретінде барлық мүліктің, оның ішінде қатысушылар салымдарының меншік иелері болып табылады. Жай серіктесгікте, оған қатысушьгаар мүліктің меншік иелері болып қалады, мүлік оларға ортақ үлесті меншік: құқығында таесілі. Бұл, қатысушылар мүліктің өздері қосқан үлесінің ғана меншік иесі дегенді білдірмейді, себебі жарна ақшалай да, еңбек салымымен де енгізілуі мүмкін. 230-бапта ақша және басқа мүлік жайында сөз болады. АК-ның 115-бабына сәйкес мүлікке заттар, ақша, соның ішіңце шетел валютасы, құнды қағаздар, жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллектуалдық қызметтің объекгіге айналған нәтижелері, фирмалық атаулар, тауарлық белгілер және бұйымды дараландырудың өзге де құралдары, мүліктік құқықтар мен басқа да мүлік жатады²⁶. Бұл нормаға түсініктеме беру тәртібінде еңбек салымына кәсіби білімді, дағды мен шеберлікті, сондай-ақ іскерлік беделді, іскерлік байланысты жатқызуға болады (РФ АК-ның 1042-бабы)2

Қатысушылардың әрқайсының салымдарын ақшалай бағалағанда тараптардың өзара келісімі керек. Әркімнің үлесінің мөлшері шарт бойьшша салым мөлшеріне қарай анықталады.

Ортақ мүлікке салымдар қосудың мөлшері мен тәртібі бойынша қатысушылар келісімін бірлескен қызмет туралы шарттың елеулі талабы деп тану қажет (АК-ның 393-бабы).

Шарттың қатысушыларының ортақ іс жүргізуі серіктестік қатысушыларының міндеті де, құқығы да. Жалпы ереже бойынша, бірлескен қызмет туралы шартқа қатысушылардың ортақ істер жүргізуі олардың ортақ келісімі бойынша жүзеге асырылады (229-бап).

Шығындар мен заладды шарттың барлық қатысушылары жабады, ол жалпы ереже. 231-бап ортақ шығындар мен болатын залалдарды жабу тәртібін анықтауды қатысушылардың өздерінің қүзырына қалдырған. Бірлескен қызмет туралы шартта мұндай тәртіп көзделмеген жағдайда ғана 231-бапта көзделген төртіп күшіне кіреді.

Бұл жердегі басты принцип мынау: ортақ шығьшдар мен залалдар шартқа қатысушылардың ортақ мүлкі есебінен өтеледі, ал жетпей қалған сомалар осы мүліктегі олардың үлестеріне қарай бөлінеді. Бұл принцип ортақ меншік туралы нормаларда да қодданылады (АК-ның 215-бабы). Ресейдің заң әдебиетгерінде бұл нормаға сын айтылуда. Мұндай салымда мүліктік сипат та жоқ, тұтыну қүны да жоқ, ал олардың ақшалай бағасы — далбаса. Сондықтан тек іскерлік бедел мен серіктестік ісіне жеке қатысуды ғана қалдыру керек деген ұсыныс бар.

Қорытынды
Қорыта келе осы бітіру жұмысым серіктестіктердің жалпы сипаттамасы және оның ұғымы, түрлері шаруашылық серіктестік туралы жалпы ережелері, шаруашылық серіктестікке қатысушылардың құқықтары мен міндеттері, серіктестіктерді қайта құру және тарату, толық серіктестік, сенім (коммандиттік) серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құқықтық қабілеті, жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың құқықтары мен міндеттері, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерді құру, қайта ұйымдастыру мен тарату, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, бірлескен қызмет туралы шарт (жай серіктестік), жай серіктестік ұғымы, бірлескен қызмет туралы шарттың мазмұндарына арналған.

     Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлестерге бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп танылады; жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты зияндарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді. Бұл ережеден ерекше жағдайлар Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде және осы Заңда көзделуі мүмкін. Егер серіктестіктің құрылтай құжаттарында оның белгілі бір мерзімге немесе нақты бір мақсатқа қол жеткізу үшін құрылатыны көзделмесе, жауапкершілігі шектеулі серіктестік белгіленбеген мерзімге құрылған болып есептеледі. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заңды тұлға болып табылады.

1. 
   ҚР Конституциясы.-Алматы.-1995.
   
2. 
   Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы Қазақстан Республикасының Заңы 1998 жылғы 22 сәуір N 220-I
   
3. 
   ҚР Азаматтық Кодексі:жалпы және ерекше бөлімі.-Алматы,2002
   
4. 
   Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая и собенная часть) от 1 октября2002г.;
   
5. 
   Постановление Верховного Совета Республики Казахстан от 27 декабря 1994г. «О введении в действие Гражданского кодекса Республики Казахстан (Общая часть)»;
   
6. 
   Закон Республики Казахстан от 2 марта 2001г. «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам банковской деятельности»;
   
7. 
   Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях от 30 января 2001г.
   
8. 
   Закон Республики Казахстан от 19 января 2001г. «О конкуренции и ограничении монополистической деятельности»;
   
9. 
   Закон Республики Казахстан от 16 января 1991г. «О некоммерческих организациях»;
   
10. 
    Закон Республики Казахстан от 25 декабря 2000г. «О сельскохозяйственных товариществах и их ассоциациях»;
    
11. 
    Закон Республики Казахстан от 22 декабря 2000г. «О республиканском бюджете на 2001 год»;
    
12. 
    Закон Республики Казахстан от 18 декабря 2000г. «О страховой деятельности»;
    
13. 
    Закон Республики Казахстан от 18 декабря 2000г. «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам страхования и страховой деятельности»;
    
14. 
    Закон Республики Казахстан от 19 октября 2000г. «Об охранной деятельности»;
    
15. 
    Закон Республики Казахстан от 30 декабря 1999г. «О присоединении Республики Казахстан к Конвенции, отменяющей требование легализации иностранных официальных документов»;
    
16. 
    Закон Республики Казахстан от 4 ноября 1999г. «О внесении изменений и дополнений в законодательные акты Республики Казахстан по вопросам деятельности казенных предприятий».
    
17. 
    Назарбаев Н.А. Послание народу Казахстана от 30 сентября 1998 года «О положении в стране и основных направлениях внутренней и внешней политики: демократизация общества, экономическая и политическая реформа в новом столетии»// Казахстанская правда, 1998, 1 октября;
    
18. 
    Назарбаев Н.А. Послание народу Казахстана «Казахстан-2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев»// Казахстанская правда, 1997, 11 октября;
    
19. 
    Басин Ю.Г. Юридические лица по Гражданскому кодексу Республики Казахстан: понятие и общая характеристика. Учебное пособие.- Алматы: «Әділет Пресс», 1996;
    
20. 
    Басин Ю.Г. Юридические лица по Гражданскому кодексу Республики Казахстан: Понятие и общая характеристика. Учебное пособие.Изд. 2-е. испр.и доп.-Алматы:ВШП «Әділет», 2000;
    
21. 
    Басин Ю.Г. Защита интересов кредиторов при универсальном правопреемстве юридических лиц в коммерческих отношениях / Гражданское законодательство Республики Казахстан; Статьи, комментарии, практика. Выпуск 9 / Под общ. ред. А.Г. Диденко.-Алматы: «Баспа», 2000;
    
22. 
    Вещные права в Республике Казахстан / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: «Жеті Жарғы», 1999;
    
23. 
    Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов (академический курс) / Отв. ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин.-Алматы: Изд-во КазГЮА,2000;
    
24. 
    Гражданское право Республики Казахстан. Учебное пособие (Часть Общая). 2-е изд., доп. и изм. / Отв.ред.Г.И. Тулеугалиев. К.С. Мауленов. -Алматы: «Данекер», 1999;
    
25. 
    Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть). Комментарий. В двух книгах. Книга 1. / Отв. ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г.Басин.-Алматы: «Жеті Жарғы», 1997;
    
26. 
    Грешников И.П. Классификация организаций с правами юридического лица. Правовой режим коммерческих и некоммерческих организаций / В кн. Общая часть Гражданского кодекса Республики Казахстан (сборник статкй, комментариев).-Алматы; Изд-во КазГЮИ, 19996;
    
27. 
    Грешников И.П. Комментарий ст. 36 ГК Республики Казахстан / В кн. Гражданский кодекс Республики Казахстан - толкование и комментирование. Общая часть. Выпуск 1. / Под.ред. А.Г. Диденко.- Алматы; «Баспа», 1997;
    
28. 
    Грешников И.П. Понятие юридического лица в гражданском праве и законодательстве.Автореф. дис. … к.ю.н. -Алматы, 1997;
    
29. 
    Грибанова В.А. Анализ судебной практики по применению законодательства о банкротстве / В кн.: Гражданское законодательство Республики Казахстан: Статьи, комментарии, практика. Вып.9. / Под.ред. А.Г. Диденко.-Алматы: «Баспа», 2000;