Мемлекет және қҰҚЫҚ теориясы пәні бойынша глоссарийлер мемлекет және құқық теориясының пәні
жүктеу/скачать 82.82 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мемлеке
- Мемлекет нысаны
- Республика
- Мемлекеттік билік
- Құқық нормасы
- Құқық қорғаушы норма
- Тыйым салушы норма
- Императивтік норма
- Гипотеза
- Құқық саласы
- Азаматтық
- Әкімшілік
- Заңдар
- Кодекс
- Конфедерация
- Қоғам
- Саяси режим
- Мүліктің шарттық режимі
- Басқару
- Субьекті
- Заң шығарушы
- Мемлекеттік әкімшілік қызметші
- Мемлекеттік әкімшілік қызмет санаты
- Мемлекеттік саяси қызметші
| МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ ПӘНІ БОЙЫНША ГЛОССАРИЙЛЕР
Мемлекет және құқық теориясының пәні – адам қоғамының өмірдегі құбылыстардың, мемлекет пен құқықтың өмірге келу, даму объективтік заңдылықтары мен олардың мәні – маңызы, құрылымы және мақсаты. Мемлекет - белгілі аумақ көлеміндегі саяси биліктің ұйымы, мүдделердің іске асырылуына тікелей ат салысады. Мемлекеттік аппарат - мемлекеттің алдыңдағы негізгі мақсаттарды, қызметтерді іске асыруға қажетті мемлекет органдарының жүйесі. Мемлекет нысаны - саяси биліктің ұйымдастырлуы жолы ,мемлекеттік нысанды, мемлекеттік басқаруды, мемлекеттік құрлымды қамтиды және мемлекеттік–құқықтық тәртіп. Монархия - мемлекеттік басқару жүйесінің нысаны, онда жоғарғы билік сайланбайды және тағайындалмайды, мұрагерлік жолмен жүзеге асады. Республика - жоғары мемлекеттік билік белгілі бір мерзімге сайланатын сайланбалы органға тиесілі басқару нысаны. Мораль - адамдардың тәртібін, жақсылық, әділдік, адалдық жағынан реттейтін нормалар мен принциптері. Мемлекеттік билік - мемлекеттік құқықтық құралдар, әдістер мен тәсілдер жүйесі; Мемлекеттік орган - белгіленген тәртіппен құралған азаматтар ұжымы, біріңғай мемлекеттің аппараты.. Мемлекеттік аппарат-мемлекеттік міндеттерді шешу мемлекет функциясын орындау мақсатында мемлекеттік билікті жүзеге асыру үшін өкілеттіліктер жүктелген құзыретті органдар мен мекемелер жүйесі жүргізеді; Құқық - жалпыға міндетті, формальды түрде анықталған заң нормалары, қоғамдық, таптық ерікті көрсетеді қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған мемлекет пен белгіленеді және қамтамасыз етіледі. Құқық нормасы - жалпыға міндетті, нақты қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған мемлекетпен қамтамасыз етілетін формалды белгіленген тәртіп жолы. Реттеуші норма – бұл субьектінің субьективтік құқықтары мен міндеттерін, олардың пайда болу және әрекет ету жағдайларын анықтайтын норма. Құқық қорғаушы норма – бұл субьектіге мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолданудың жағдайларын, осы шаралардың сипаты мен мазмұнын анықтайтын норма. Құқық беруші норма – бұл субьектіге белгілі бір әрекеттерді жүзеге асыруға байланысты құқықтарды беретін норма. Тыйым салушы норма – бұл субьектіге белгілі бір әрекеттерді жасаудан бас тартуды міндеттейтін норма. Міндеттеуші норма – бұл субьектіге белгілі бір мазмұндағы әрекеттерді жасау міндетін жүктейтін норма. Императивтік норма – бұл қатаң ережелер түрінде көрініс табатын және құқық субьектілерінің қалауларынан тәуелсіз түрде әрекет ететін норма. Диспозитивтік норма – бұл өзіндік қалау бостандығын білдіретін норма. Гипотеза – құқықтар мен міндеттердің пайда болу жағдайын көрсету. Диспозиция – құқықтар мен міндеттердің өзін көрсету. Санкция – норманы бұзудан туындайтын қолайсыз салдарды көрсету. Құқық саласы - белгілі қоғамдық қатынастардың аясын реттейтін, тәртіпке келтіретін заңды нормалардың жиынтығы. Құқықтық нысан- лауазымды орынға нақты бір тұлғаны тағайындау немесе мәжбүр ететін ықпалды шараларды жүзеге асыру, әкімшілік жаза қолдану. Адам құқығы - құқықтың маңызды принциптерінің бірі, адамның жоғарғы бағаланатындығын мойындау көрсетіледі, оның құқығын бостандығын, заңды мүдделерін бекітіп, жеке адамның қадір–қасиетін бағалап адамдар арасындағы шын мәніндегі адамдық қатынастардың жан-жақты еркін дамуына қолдау көрсету. Азаматтық – адам мемлекет арасындағы тұрақты қатынас, оны бір-біріне тығыз байланысты құқықтарынан міндеттерінен және жауапкершіліктеріне байқауға болады Азаматтық қоғам – адамгершілік, діни, ұлттық, әлеуметтік–экономикалық, отбасы қатынастарының және институттарының жиынтығы, сол арқылы тұлғалар мен олардың мүдделері қанағаттандырылады. Атқарушы билік - қабылданған заңдарды іске асыратын және жедел-шаруашылық қызметтерді орындайтын, тағайындалатын не болмаса сайланған атқарушы–иелік етуші билік органдары. Әкімшілік – атқарушы-әкімші мемлекеттк органдар жүйесі, барлық елдің не болмаса белгілі аймақ көлемінде заңдардың орындалуын іске асыратын орган. Әлеуметтік нормалар – қоғамдық қатынастарды реттеуге пайдаланылатын тәртіп жолы Референдум - бүкіл халықтың дауыс беруі (референдум) ең жоғарғы заңдылық күші бар, аса маңызды мемлекеттік және қоғамдық өмірдің мәселелері бойынша, азаматтардың тікелей басқару шешімін қабылдануы. Вето – парламент қабылдаған заң жобасына мемлекет басшысының қол қоюға қарсылығы. Декларация - құқықтық құжат , ұсынушы күші бар негізгі принциптерді жариялау. Демократиялық режим - мемлектік билікті іске асырудағы халықтың жаппай қатынасуымен тікелей және өкілеттік демократия, азшылықтың мүддесін есептей отырып көпшілік шешімді қабылдау. Заң - ерекше жағдайда, заң шығару органдарының билігімен не референдуммен қабылданған, халықтың еркін көрсететін аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін, жоғарғы заңдылық күші бар нормативті акт. Заңдар - мемлекттің белгілі-тарихи кезеңіңдегі ,әрекет жасайтын заңдардың және соған негізделген қосымша заң актілерінің жүйесі Заңдылық – қоғамның және мемлекеттің құқық нормаларын іске асырудағы барлық адамдардың, ұйымдардың, дәл және бұлтарықсыз оындауға қажет талаптарының жиынтығы. Заңды мүдде - обьективті кқұқықта көрсетілген, не оның жалпы мәнінен пайда болатын, белгілі деңгейде кепілдігі бар заңды рұқсат, ол субьектінің белгілі әлеуметтік иглікпен пайдалануға ұмытылғанынан көрінеді, сонымен қатар, оны қорғайтын мемлекеттің құзіретті органдарына, қоғамдық ұйымдарға жүгінуи мүкіндігі. Заңды тұлға - меншігінде мүлкі бар ,сол мүліктерін басқару процесінде, өз атынан мүліктік емес міндеттерге ие болып, міндеттері бойынша жауап беретін, сотта талапкер және жауапкер бола алатын заңмен тіркелген ұйымдар, тұлғалар, қоғамдық бірлестіктер. Кодекс- бір жүйеге келтірілген , заңды және логикалық тұтас , ішкі жағынан келсімді тікелей әрекеттегі заңды акт, қоғамдық қатынастардың белгілі бір бөлігін реттейді. Конституция - мемлекеттің және тұтасымен қоғамның негізгі заңы , оның ең жоғарғы заңдылық күші бар, қоғамдық және мемлекеттік негізгі құрлымдарды басқару нысанын, жеке адамдар мен мемлекеттің арасындағы қарым–қатынасының принциптерін бекітеді. Конфедерация - мемлекеттердің уақытша одағы, олар саяси, әскери, экономикалық және басқа да мақсаттар үшін бірігеді. Кінә - заң бұзушының өзі жасаған әрекетіне психикалық қатынасының жағдайы (қасақана және абайсыздық) Қоғам – тарихи қалыптасқан адамдардың өмір ортасы ,бірігіп жасайтын қызметтерінің жиынтығы. Нормативтік келсім - құқықтық–шығармашылық субьектілерінің арасындағы келсім, оның нәтижесінде жаңадан құқық нормасы пайда болады. Нормативтік акт - құқықтық акт, мемлекеттің шығармашылық субьектілерімен қабылданады, ерекше ресми жазба нысаны бар және белгілі қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған. Саяси режим - тәсілдердің ,амалдардың, құралдардың жүйесінің негізінде саяси билік жүргізіледі және сол қоғамның саяси жүйесі сипатталады. Тәртіп - қоғамдағы қалыптасқан әлеуметтік нормалардың талаптарына субьектілердің тәртіптерінің сай болуы. Мүліктің шарттық режимі – ерлі- зайыптылардың және олардың осы некеден туған баларының неке шартымен белгіленген меншігінің режимі. Мемлекеттік басқару - негізгі заңда баянды етілген міндеттерді жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттік басқару органдарының атқарушылық қызметі; Басқару - адамдар ұжымының біріккен қызметіне жетекшілік ету, оны бағыттап, ұйымдастыру; Басшылар - кадрларды таңдап талғауда байқалатын заңдық биліктік өкілеттікке ие қызметкерлер. Субьекті - мемлекеттік биліктік құқыққа ие мемлекеттік басқару органдары, лауазымды тұлғалар, қоғамдық ұйымдар және азаматтар. Парламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметiн жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы. Заң шығарушы – Парламент, ал жергілікті жерлерде-аумақтық өкілді органдар. Сот билігі- Жоғарғы Сот және төменгі буын соттары. Құқық қабілеттілік- адамның туғаннан бастап, өмірінің соңына дейін күші болатын субьективтік құқықтарының кепілдігі. Әрекет қабілеттілік- құқықтық қатынастар аясындағы құқықтарды нақтылы жүзеге асыру және өзіндік міндеттерді орындау әрбір жеке жағдайда заңда көрсетілген жасқа толған кезеңде пайда болады. Басқару әдісі- заңдық-биліктік өкілеттігі бар органдардың бағыныштыларға және басқа адамдарға ықпал етуімен іске асатын мемлекеттік басқару органдарының міндеттерінің жүзеге асуының әдіс-тәсілдері; Әкімшілік құқық- билік пен бағыну негізінде құрылған және ұйымдастыру жұмысын қамтамасыз ететін мемлекеттік басқару органдарының атқару-өкімдік қызметі аясындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Мемлекеттік қызмет- азаматтардың мелкеттік органдар мен олардың аппарттарында конституциялық негізде жүзеге асырылатын және мемлекеттік басқаруды жүзеге асыруға, мемлекеттің өзге де міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған кәсіби қызметі; Мемлекеттік лауазым- мемлекеттік органның нормативтік құқықтық актілермен белгіленген лауазымдық өкілеттік пен лауазымдық міндеттердің ауқымы жүктлген құрылымдық бірлігі; Лауазымды адам- ұдайы, уақытша немесе арнайы өкілеттік бойынша өкімет өкілінің міндеттерін жүйеге асыратын не мемлекеттік органдарда ұйымдастырушылық-өкім берушілік немесе әкімшілік-шаруашылық қызметтерді орындайтын адам; Лауазымдық өкілеттілік- заңдарда белгіленген құқықтары мен негізгі міндеттері бар мемлекеттік қызметшілер өз қызметін жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың алдында тұрған мақсаттар мен міндеттерге жауап беретінін, нақты мемлекеттік лауазыммен көзделген өкілеттік. Мемлекеттік әкімшілік қызметші- мемлекеттік саяси қызметшілердің құрамына кірмейтін, мемлекеттік органда тұрақты кәсіби негізде лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын мемлекеттік қызметші; Мемлекеттік әкімшілік қызмет санаты- мемлекеттік әкімшілік қызметшілер атқаратын, лауазымдық өкілеттіктің көлемі мен сипатын көрсететін әкімшілік лауазымдар жиынтығының саралаушылық сипаттамасы; Мемлекеттік саяси қызметші- тағайындалуы, босатылуы және қызметі саяси-айқындаушы сипатта болатын және саяси мақсаттар мен міндеттерді іске асыру үшін жауап беретін мемлекеттік қызметші. Біліктілік талаптары- мемлекеттік әкімшілік қызметті атқаруға үміткер азаматтарға оның кәсіби даярлығының деңгейі, құзіреттілігін және нақты әкімшілік қызметке сәйкес келуін анықтау мақсатында қойылатын талаптар; мемлекеттік әкімшілік қызметшілерді аттестациялау, жұмыс уақыты, мемлекеттік қызмет өткеру. жүктеу/скачать 82.82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|