Меншік қатынастары, олардың экономикадағы рөЛІ
жүктеу/скачать 384.06 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ұжымдық меншік
- Мемлекет мүлкіне айналдыру
- Меншіктің экономикалық мағынасы
| Мемлекеттік меншік бұл - меншік объектілерімен басқару, билеу, мемлекет өкіметінің
өкілдері арқылы жүргізілетін қатынастар жүйесі. Мемлекеттік меншік барлық халық шаруашылығы деңгейінде болады. Ұжымдық меншік бұл - өндіріс өнімдерімен, құралдарымен басқару және қолдану еңбек ұжымымен бірігіп қожалық ететін экономикалық қатынастардың жүйесі. Қазақстанда ұжымдық меншік формалары болып кооперативтік, акционерлік, еңбек ұжымдарының, қоғамдық ұйымдардың және т.б. меншігі саналады. Иелену туралы экономикалық қатынастар ауыспалы және жылжымалы. Бұл меншік формаларын бірінен басқасына ауысуын білдіреді. Бұл процесс әр түрлі әдістермен жүргізіледі. Солардың негізгісін қарастырайық. Мемлекет мүлкіне айналдыру (национализация) бұл – шаруашылықтың негізгі объектілерінің (жер, өнеркәсіп, көлік, банктер) жеке меншіктен мемлекетік меншікке өтуі. Мемлекет мүлкіне айналдыруға кері процесс - жекешелендіру (приватизация). Жекешелендіру бұл – мемлекеттік меншікті төлем арқылы немесе төлеусіз жеке меншікке өткізу. Жекешелендіру жасырын сипатта болуы мүмкін, мысалы мемлекеттік мүлікті жеке тұлғаларға немесе компанияларға ұзақ мерзімге жалға (арендаға) беру. М е н ш і к субъектісі объектісі Жер,ғимараттар, табиғи ресурстар өндіріс құрал-жабдықтары, мүлік ақша, асыл заттар, ақпарат, жұмыс күші, білім, бағалы қағаздар. Адам, отбасы, әлеуметтік топтар, ұжым, халық, мемлекет, басқару орындары. Меншіктің экономикалық мағынасы келесі қатынастармен сипатталады: Иемдену Жатсындыру Қоғамдастыру Жекелендіру Өндірістің затты өз игілігіне пайдалану меншік объектісін иеліктен шығару әр бір тауар өндіруші мамандығы бойынша белгілі бір тауар өндірісіне жекеленеді. еңбектің қоғамдық сипатының дамуы материалдық және жеке факторының бірігу тәсілі Табысты бөлу әдістері Экономикалық теорияда жеке меншік құқықтың мынадай түрлерінде даму алады. (Оноре тізімі бойынша): 1. Иемдену құқығы, яғни игіліктерге міндеттелінген денелік (күш қуаттылық) бақылау құқығы. 2. Пайдалану құқығы, яғни игіліктің пайдалы қасиетін өзі үшін қолдану құқығы. 3. Басқару құқығы, яғни игіліктерді қолдануды кім және қалай қамтамасыз етуді шешу құқығы. 4. Табысқа деген құқық, яғни игіліктерді пайдалану нәтижесіне ие болу құқығы. 5. Егемендік құқығы, яғни игіліктерді жатсындыру, өзгерту, тұтыну немесе жойып жіберу құқығы. 6. Қауіпсіздік құқығы, яғни игіліктерді сыртқы ортаның зияндылығынан қорғау құқығы. 7. Игіліктерді мұрагерлікке беру құқығы 8. Игіліктерді иеленудегі мерзімсіздік құқығы. 9. Сыртқы ортаға зияны келтіретін әдістерді қолдануға тыйым салау құқығы. 10. Өндіріп алуға жауапкершілік құқығы, яғни қарыз үшін игіліктерді өндіріп алу құқығы 11. Қалдық сипатты құқық, яғни бұзылған құқықтарды қалпына кеттіруді қамтамасыз ететін институттардың әрекет ету құқығы. |