Қазақстан соғыстан кейінгі жылдарда

Соғыстан кейінгі интеллегенцияны қудалау қайта басталып, «Бекмахановтың ісі» деген науқат ұйымдастырылды. Соғыс жылдарында ол белгілі тарихшылар А.П.Кучкин, А.М.Панкратова, Б.Д.Греков, Н.М.Дружининдермен бірге Қазақстан тарихын жазуға қатымды. 1947 жылы “Қазақстан ХІХ ғ. 20-40-шы жылдарында” атты кітабын жариялады. Осыдан соң

болған ұлтшыл деген айып тағылып, 1952 жылы 2 желтоқсанда 25 жылға созылды. Ғылымдар А.Жұбанов, Қ.Жұмалиев, Б.Сүлейменов, Қ.Сәтбаев жазушылар М.Әуезов, Ю.Домбровский қудалауға ұшырады.

Тіптен қазақ халқының ұлттық эпосы да айыпталып, “Қобыланды”, ”Ер Сайын”, ”Шора батыр”, ”Ер Едіге” сияқты тарихи жырларға тиым салды.

Ақын-жазушылардың творчествосына идеологиялық бақылау күшейтілді.

1949ж. 29 тамызда Семей полигонында ең алғашқы ядролық заряд жарылды. 1964ж. дейін атмосферада 113 жарылыс жасалып, 1964 жылдан кейін сынақ жер астында өткізіле басталды. Барлығы 143 жарылыс жасалды. Бұл жарылыстар қазақстанға орасан зор экологиялық зардаптар алып келді.

1954ж. Қазақстанда Тың және тыңайған жерлерді игеру басталды. Тек 1954-1955ж. екі жылдың ішінде ғана республикада 18 млн. гектар тың жерлер игерілді. Осының нәтижесінде астық өндіру артып, ол жан басына шаққанда 2 мың кг. жетті.

Сонымен қатар тың игерудің жағымсыз жақтары да болды. 1960ж. дейін Қазақстанда 9 млн.-ға жер, жел эрозиясына ұшырап, құнарсызданды. 1954-1962ж. аралығына Қазақстанға Одақтың европалық бөлігінен 2 млн. жуық адам көшіп келді. Республикада қазақтардың үлес салмағы 30% қана болып, қазақ тілінің сақталуына қатер төнді.

Қазақстан өнеркәсібі шикізат өндіру бағытында ғана дамып, өңдеу салалары арта қалғандықтан, республика өз шикізатынан жасалған халық тұтынатын таурларын басқа республикалардан әлденеше есе қымбат бағаға сатып алуға мәжбүр болды. Осының салдарынан ұлттық табыс жылдан-жылға кеміп, өнеркәсіп дағдарысқа ұшырады.

Дағдарыс ауыл шаруашылығында да байқалды. Республика колхоз-совхоздарының өз шаруашылығынан пайда емес, зиян шегетіндерінің үлес салмағы 1985ж. 51 пайызға жетті. 1970-1985ж. аралығында қой етін өндіру 19 пайызға азайды. Әр гектарынан астық жылдан-жылға кеми түсті. Халықты азық-түлікпен қамтамассыз ету нашарлады.

Шаруашылықты басқарудың әміршіл-әкімшіліктің әдісі, орталықтың өктемдігі 80-ші жылдардың ортасында Қазақстан экономикасын дағдарысқа ұшыратты.

Қазақ әдебиетінің дамуына көрнекті жазушы М.Әуезов зор рөль атқарды. Оның 4 томдық «Абай жолы» романы 1959ж.

Лениндік силыққа ие болды. І.Еснберлин, Ә.Әлімжанов,Б.Момышулы, Ш.Мұртазаев, Ә.Кекілбаев,М.Мақатаев сияқты ақын-жазушылар халық арасынан кеіңінен табылды. Сонымен қатар ақындар мен жазушылар үстінен партия бақылау күшейе түсті. 1975ж. жарияланған О.Сүлейменовтың «АзиЯ» атты кітабы қатаң сынға ұшырап,тиым салынуы осының айғағы.

Екінші бір экологиялық проблема республикада су ресурстарының қатты азаюы. Арал теіңізіндегі су көлемі 2,5 есе кеміп, ұшырған тұзды жауын төңірегіндегі 1000-ған шақырым жерлерді улауда. Балқаш көлінде де осындай жағдай қалыптасуда. Көлдің су деңгейі 3 метрге төмендеп кетті.

Еліміздегі жер ресурстары да қиын жағдайда. 69,7 млн.гектар жер эррозияға ұшырап,жыл сайын шөл далаларға айналуда. Байқоңыр космодромы да Қазақстан экологиясына үлкен зиян тигізуде.

КСРО-ның ыдырауы. Республиканың тәуелсіздігін жариялау.ТМД-ның құрылуы.

1991ж. 19 тамыз күні елде мемлекеттік төңкеріліске әрекет жасалып, төтенше жағдай жөніндегі комитет құрылғандығы жарияланды. Президент М.С.Горбачев биліктен шеттетілді. Бірақ тамыз бүлігі жеіңіліске ұшырап,оған қатысушылар қамауға алынды. Бұл оқиға КСРО-ның біржола ыдырауын тездетті.

Қыркүйек айының жеті күні Қазақстан комунистік партиясы таратылып, республика іс жүзінде дербестіккеқол жеткізді. 1991ж. 1 желтоқсанында өткен бүкілхалықтық сайлауда Н.Назарбаев республика болып сайланды. 10 желтоқсанда Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының атын өзгертіп оны Қазақстан Республикасы деп атау туралы шешім қабылданды. 1991ж. 16 желтоқсанында «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» констититутциялық заң қабылданды және бұл күн «Тәуелсіздік күні»ретінде атап өтіледі.

Оның ең бірінші бабында Қазақстан Республикасы демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет болып табылды,оның ең жоғарғы құндылығы адам, оның өмірі, құқығы мен бостандықтары деп атап көсетілген. Қазақстан унитарлық мемлекет болып табылады,яғни оның территориясында басқа ұлттық құрылымдарға жол берілмейді. Мемлекеттік тілі қазақ тілі. Орыс тілі ресми тіл ретінде қолданылды.

Басқару формасы жағынан Қазақстан Президенттік Респулика болып табылады. Президент - мемлекет басшысы, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының кепілі және мемлекеттің ішкі, сыртқы саясатының негізгі бағыттарын белгілейді, мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының үйлесімді қызмет етуін қамтамассыз етеді. Президент 7 жылға сайланады. Республиканың Жоғарғы Заң шығарушы органы Парламент болып табылады. Ол екі палатадан – Сенат және Мәжілістен тұрады. Атқарушы билік қызметін Республика Үкіметі атқарады. Сот билігін сот органдары атқарады.

Тәуелсіз Қазақстанның сыртқы саясаты.

1992ж. наурызында Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшесі болып қабылданып, оны дүние жүзлік

қауымдастық тәуелсіз, дербес мемлекет ретінде таныды. Қазақстан сыртқы саясатының ең басты мақсаты тәуелсіздікті сақтау. Сондықтан да Қазақстан дүние жүзінің барлық елдерімен де достық қатынастар орнатып, олармен саяси, экономикалық мәдени байланыстарды дамыту.

Ең жақын көршілеріміз Ресей, Қытай, Орта Азия республикаларымен достық қатынастардың маңызы зор. Таяу және

Орта Шығыс елдерімен де байланыстар дамуда. Әсірісе ірі демократиялық өнеркәсіпті елдермен байланыстарды нығайту аса қажет. АҚШ бастаған бұл елдер Қазақстанның тәуелсіз болуы өздерінің ұлттық мүддесіне сай келетіндігін түсіне бастады. Олар республикамызға көптен инвестиция әкелуде.

Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымы, Халқаралық валюта қоры, дүние жүзлік банк, Азия банкі, Ислам банкі сияқты халқа - ралық ұйымдардың да қолдануына сүйенуде.

Қазақстандағы демократиялық өзгерістер.

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін саяси реформалар қолға алынып, заң шығарушы және атқарушы билік тармақтарын ажыратуға бағытталған шаралар жасалды. 1993 жылдың қаңтарында тәуелсіз қазақстанның тұңғыш конституциясы қабылданды. Қазақстан унитарлық, зайырлы және демократиялық республика деп жарияланды. Саяси жүйені онан әрі реформалау 1995ж. 30 тамызда жаңа Конституция қабылдауға алып келді. Заң шығару билігі екі палатадан, Сенат және Мәжілістен тұратын парламентке берілді. 1995ж. 29 көкегінде болған референдум президент Н.Назарбаевтың өклеттігін 2000ж. 1 желтоқсанына дейін ұзартты.

Қазақстан КСРО-ның терең саяси-экономикалық дағдарысы жағдайында тәуелсіздік алды. Сондықтан басты мақсат финанс және кредит жүйелерін тұрақтандырып, өндіріс деңгейінің құлдырауын азайтатын рыноктык механизмдер құру болды. Экономикалық реформаның басты бағыты экономикалық қатынастарды либераландыру, жекешелендіру негізінде меншіктің түрлерін өзгерту, кәсіпкерлікті дамыту, шетел инвестициясын көптеп тарту болды. Финанас жүйесін тұрақтандыру 1993ж. қараша айында ұлттық валюта-теңгені енгізу арқылы жүзеге асырылды. Осының нәтижесінде 1995ж инфляция деңгйін айына 4 процентке дейін төмендетуге қол жетті.

Алайда басталған дүниежүзілік экономикалық дағдарыс, әсіресе Ресейдегі дағдарыс Қазақстан экономикасына да кері әсер етті. Ресей рублінің қатты құнсызданып кетуі Қазақстан рыногын арзан Ресей таурларына толтырып, жергілікті тауар өндірушілерге зиянын тигізді. Екінші жағынан дүниежүзілік мұнай бағасының күрт арзандауы да көп зиян әкелді. Осындай қолайсыз жағдайларды бастан кешірген Қазақстан экономикасы енді-ендң ғана тұрақтанып, есін жия бастады, соңғы кезде өндірістің өсуі байқалады.

Президент Н.Назарбаев республика халқына жолдауы:”Қазақстан-2030”

Ел Президенті 1997ж. аяғында өзінің Қазақстан халқына Жолдауында республикамыздың ұзақ мерзімге арналған стратегиялық даму бағдарламасын ұсынды. Бұл бағдарлама бойынша шамамен 30 жыл ішінде халқының әл-ауқаты жоғары, саяси жағынан тұрақты, тәуелсіз елге айналуы тиіс. Белгіленген мақсатқа жету үшін жеті басымдылықты іске асыруы қажет.

1. Ұлттық қауіпсіздік. Қазақстанның территориялық тұтастығын сақтай отырып, оның тәуелсіз мемлекет ретінде дамуын қамтамассыз ету.

2. Қоғамның ішкі саяси тұрақтылығы мен ұлттық бірлікті сақтай білсек қана мақсатқа жетуіміз мүмкін.

3. Ашық рыноктың экономика, шетелдік инвестиция мен ішкі қаржыға негізделген экономикалық өсу.

4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы мен білім алуы.

5. Энергетикалық ресурстар. Еліміздің бай энергетикалық ресурстарын экономиканың дамуы мен халықтың тұрмысын жақсартуға тиімді жасау.

6. Инфрақұрылым, әсіресе көлік пен байланыс.

7. Кәсіпқой мемлекет.

Қойылған стратегиялық мақсатқа жету үшін қажетті нәрсенің бәрі елімізде бар.

1-ден: Еліміз тәуелсіздік алып, дербес даму жолына түсті.

2-ден: Еліміздің экономикалық және саяси жүйесі түбірінен өзгеріске ұшырады.

3-ден: Халқымыздың білім деңгейі мен творчестволық потенциялы жоғарылады.

4-ден: Еліміздің бай табиғи ресурстары.

5-ден: Еліміздің ұлан байтақ жерлері.

Міне, осы аталған жағдайлар тиімді пайдаланып, алға қойылған мақсаттарға жетуге жұмылдыруы тиіс. Бүгінгі жас ұрпақтар алдынан даңғыл жол ашылып отыр. Олардың әрқайсысының ортақ іске өз үлесін қосу мүмкіндігі бар.

Осындай саясат Кеңес өкіметі тұсында да жалғасты. Егер қазақтардың республикадағы үлес салмағы 1926ж. 75,6% болған болса, 1939ж. 38% болды. Осылайша қазақ халқы өз жерінде ашшылыққа айналды.

Орталықтың қоныстандыру саясатының келесі кезеңі тың игерумен байланысты. Тек 1954-1962ж. ішінде Қазақстанға 2млн. адам көшіп келді. Осының салдарынан 1959ж. республикада қазақтардың үлес салмағы 42,7% көтерілді. Бұл жағдай қазақ халқының болашағына үлкен қатер төндірді. 1991ж. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін халықтың көшіқон процесінде жаңа құбылыс басталды. Ол республикадан басқа ұлт өкілдерінің көшіп кете бастауымен және тағдырдың айдауымен шет елдерде жүрген қазақтардың тарихи отанына қайта оралу процесінің бастауымен байланысты.

Қазақстан республикасының мемлекеттік рәміздері.

1992ж. 4 маусымында Қазақстан республикасының мемлекеттік рәміздері бекітілді. Сол жағында ұлттық өркен салынған, ортасында алтын түстес күн мен шарықтаған бүркіттің бейнесі бар, тудың түсі ашық көгілдір. Бұл түс жалпы адамдық біртұтастықты, оларға көгілдір аспанның бір екенлігін көрсетеді. Әлем көптеген ұлттармен діндерге бөлінеді, бірақта аспан олар үшін біреу-ақ. Күн өмір мен энергияның көзі. Сол себепті күннің бейнесі тіршіліктің бейнесі болып табылады. Бүркіт бостандықтың, биікке ұмтылудың, болашаққа қол созудың белгісі, жас, тәуелсіз Қазақстанның әлемдік өркениет биігіне ұмтылуын білдіреді. Тудың авторы суретші Шәкен Ниязбеков.

Елтаңба толық шеңбер кескінін береді, ол тіршілік, мәңгілік белгісі. Шаңырақ от басы амандығының, бейбітшілік пен тыныштық айғағы елімізде тұратын барлық ұлттардың ынтымығының белгісі. Елтаңба композициясын құрып тұрған және бір маңызды элемент ай мүйізді, алтын қанатты қос пырақ бейнесі. Жылқы пір тұтар қазақ халқы үшін айрықша қасиетті жануар. Елтаңбаның ортасында орналасқан бес бұрышты жұлдыз біздің құшағымыз бен жүрегіміз, бес құрлыққа ашық екендігін көрсетеді. Көк аспан болса әлемнің барша халықтарына ортақ деген сөз. Бұл біздің жер бетіндегі барлық

елдермен бейбітшілікке, достық пен бірлікке өмір сүргіміз келетіндігін аяндайды.

Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков пен Шотаман Уәлиханов.

Ән ұранның сөзін жазғандар: Мұзафар Әлімбаев, Қадыр Мырзалиев, Тұманбай Молдағалиев, Жадыра Дәрібаева.

Музыкасын 1944ж. компазиторлар: Мұқан Төлебаев, Евгени Брусиловский, Латив Хамиди жазған.

Ән ұранның басты идеясы қазақ халқы бостандық пен тәуелсіздік үшін ғасырлар бойы күрес жүргізген, ар-ұят, әділеттік, шындық ұғымдарын жоғары қойған қазақ даласы көптеген халықтарға пана болған дегенге келіп саяды және еліміздің барлық тұрғындарын бірлікке, ынтымаққа үндейді.

Тарихи оқиғалар көрсеткіші.

Б.з.б. 2,5 млн. 700 мыңыншы жылға дейін Олдувей дәуірі.

Б.з.б. 700 мыңнан 150-120 мыңыншы жылға дейін Ащел дәуірі.

Б.з.б. 150-120 мыңнан 35 мың жылға дейін Мустье дәуірі.

Б.з.б. 35 мыңнан 12-10 мың жылға дейін Кейінгі Палеолит.

Б.з.б. ХІІ мың жылдықтан V мың жылдыққа дейін Мезолит.

Б.з.б. V-ІІІ мың жылдықтар Неолит.

Б.з.б. ХVІІІ-ІХғ.ғ. Қола дәуірі.

Б.з.б. VІІІ-VІғ.ғ. Қазақстан аумағындағы тайпалық одақтардың құрылуы.

Б.з.б. 518ж. – І Даридің Сақтарға жорығы.

Б.з.б. VІ-ІІІғ. – “Есік” облысынан табылған « Алтын киімді адам » жерленген.

Б.з.б. ІVғ. - Б.з. ІІІғ. – Ғұндардың тайпалық бірлестігінің құрылуы.

Б.з.б. ІІІ-ІІғ.ғ. б.з. Vғ. – Үйсіндер мен Қаңлылар бірлестігі.

Б.з.б. ІІғ. Б.з. ХVғ. бас кезі – Ұлы Жібек жолы қызмет істеп тұрған.