НҰСҚаулар 5В050200 «с аясаттану» мамандығының студенттеріне арналған Павлодар

Әдістемелік нұсқаулардың титулдық парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/40

«Саясат теориясы» пәні бойынша

5В050200 «саясаттану» мамандығының

студенттеріне арналған

Павлодар

Эдістемелік нұсқауларды бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/41

БЕКІТЕМІН

ОІ жоніндегі проректор

_______ Пфейфер Н.Э.

«___» ________ 2012ж.

5В050200 «саясаттану» мамандығының студенттеріне арналған

2012ж. «____»___________, № ___Хаттама

Саясаттың универсалды тұжырымдамасы. Саясаттың әлеуметтік институт ретіндегі мәні мен ролі. Саясаттың әр түрлігі: экономикалық, әлеуметтік, демографиялық, аграрлық, мәдени, техникалық, әскери, ұлттық, халықаралық және т.б. Саясаттың қызметтері: басқару және реттеу, қоғамның тұрақтылық және құндылықтармен қамтамасыз ету. Саясаттың мақсаты мен құралдары. Саясат мүмкіндік өнері ретінде. Саяси болмыстың құрылымы. Саясат әлемінің мазмұны. Саясатты кәсіби қызметке айналдыру. Саясат әлемін анықтайтын кейбір теориялар топтары. Саясаттың кең мағынасы. Саясат және экономика. Саясат және құқық. Әлемдік жүйедегі билік мәселесі.

Оқулық және бағдарлама бойынша оқытылатын дәрістердің материалдарымен, оқытылған және оқытылатын материалмен ой-өрістік және логикалық байланысты құру мақсатымен танысу.

Ұсынылатын әдебиет [1,2], 9-128,45 бет.

Тақырып 2. Саяси билік

Саясат теориясы және билік қатынастары. Биліктің әлеуметтік болмысы. Биліктің саяси мәні. Билік теориялары. Биліктің әмбебап сипаттамалары. Авторитет – билікті іске асыру формасы. Билікті қоғамдық құбылыс ретінде өлшеу. Билік ету, әсер ету, саяси актордың бостандығы. Билік құру процессі. Күштеп әсер ету формасы. Биліктің легитимдігі. Легитимдік түпнегіздері, типтері. Биліктің құрылымы: тұп негізі, дереккөздері, қызметтері, қорлары (ресурсы). Билікті ұйымдастыру және қызметтілік (ұстанымдары) принциптері. Заңды деп тану (легитимность) тұрпаттары (типтері): дәстүрлі, харизматикалық және рациональды-ресмилендіру, патриархалдық т.б. Қоғамдағы саяси басекелестік және оппозицияның қажеттілігі.

Тақырып оқу кезінде орындалатын негізгі жұмыстарды (жазбалар, кестелер) анықтау керек және оларды орындау үшін қажеттілікті талап ететін материалдарды уақытылы дайындау.

Ұсынылатын әдебиет [3], 48-124 бет.

Тақырып 3. Саяси элита және саяси көсемдік.

Элитология – саясат теориясының жеке бөлімі. Саяси элита түсінігі. Саяси элита, оның қызметтері және саяси элитаның қызмет ету факторлары, элита классификациясы. Классикалық және қазіргі заманның элита арналған теориялар. Г.Моски, В.Парето, Р.Михельс тұжырымдамалары. Кәзіргі заманның элита теорияларының негізгі бағыттары. Элиталар типологиясы. Бюрократизм саяси феномен ретінде. Олигархтар. Элиталарды сұрыптау жүйесі. Саясаттың субъетісі ретінде элита мен көсемдер. Саяси элитаға рекруттық әдістерді жасау. Көсемдіктің мәні және табиғаты. Қазіргі Қазақстандағы саяси көсемдік институты және саяси элита. Тарихи қажеттілік нысан ретіндегі мемлекеттік басқару ҚР президенттік институты.Қазіргі Қазақстандағы саяси қөсемдік.

Дәрісті бар ынта-жігерімен тыңдай отырып, оның мазмұнын қабылдау.

Ұсынылатын әдебиет [3,5], 29-163,43 бет.

Тақырып 4. Мемлекет саяси интитут ретінде.

Аристотель, Бодэн және Ф. Аквинскийдің теорияларындағы мемлекеттің түсінігі. Мемлекет туралы теориялар. Мемлекеттің пайда болуының марксистік теориясы. Конституция. Мемлекеттің типтері. Монархия. Президенттік, парламенттік республикалар. Мемлекеттік жүйесінің типологиясы. Мемлекет - қоғамның саяси жүйесінің ядросы. Құқықтық мемлекеттің ұғымы және және оның ерекше нышандары. Мемлекеттік құрылымдардың формалары. Тұжырымдама және оның негізгі белгілері. Әлеуметтік мемлекет және оның эволюциясы. Әлеуметтік мемлекеттің қызметі және демократиялық жана концепциялар. Мемлекеттің сыртқы саяси қызметтері.

Оқулық және бағдарлама бойынша оқытылатын дәрістердің материалдарымен, оқытылған және оқытылатын материалмен ой-өрістік және логикалық байланысты құру мақсатымен танысу.

Ұсынылатын әдебиет [1,5], 19-138,46 бет.

Тақырып 5. Саяси жүйе теориясы.

Саяси жүйе мен адам өмірінің ара қатынасы. Әлеуметтік жүйенің өзгерісі. Әлеуметтің әрекет, жүйелік әрекет. Жаңару теориясындағы саяси жүйе. Қоғамның саяси жүйесі: ұғымы, құрылымы, бөлшектері. Саяси жүйенің қызметтері: әлеуметтену, бейімделу (адаптация), реттеу (регуляция), сезіну (реагирование) және қатынас (коммуникации). Саяси жүйенің классификациялық өлшемдер (критерилер), типологиясы және теориялар. Д.Истоннің, Г. Алмондтың және К.Дойчтың саяси жүйенің өлшем классификациясы мен теориялары. Дәстүрлік және казіргі саяси жүйелер (өкілдік, модернистік және постмодернистік). Саяси жүйенің институттары: мемлекет, саяси партиялар, мемлекеттсіздік емес ұйымдар және топ мүдделері. Қазақстан Республикасының саяси жүйесі. Қазақстан Республикасының саяси жүйесінің реформалық мәселелері және даму үрдістері (тенденциялары). Қазақстан Республикасының саяси-партиялық және сайлаушылық жүйенінің даму проблемалары.

Тақырып оқу кезінде орындалатын негізгі жұмыстарды (жазбалар, кестелер) анықтау керек және оларды орындау үшін қажеттілікті талап ететін материалдарды уақытылы дайындау.

Ұсынылатын әдебиет [4], 46-114 бет.

Тақырып 6. Саяси тәртіп.

Саяси тәртіп түсінігінің мағынасы. Саяси режимнің ұғымы мен элементтері. Саяси режимнің типтері. Қазақстанның саяси режимі. Тоталитаризм және оның әр түрлігі. Х.Арендт, Ф.Хайек, К.Фридрих, З.Бжезинский тоталитаризм туралы. Авторитаризм: типологиялық формалары. Авторитаризмнің кешенді мәселелері. Демократия және оның әр түрлігі. Демократия туралы теориялар. Демократияның қазіргі заман формалары (неодемократиялар). Демократияның ұғымы және мәні.Саяси құрылымның парламенттік формасы. Саяси құрылымның президенттік формасы. Парламенттік және президенттік саяси құрылымдағы партияның ролі. М. Дюверженің доктринасы. Атқарушы биліктін тиімділігі. Қоғамдағы шектеулер. Транзитологтер мен аймақтанушылар. Халықаралық ортаның әсері. Поставторитарлық өзгерістерді түсіндірудегі екі тұжырым. Демократияның өзгерісі. Үшінші толқынды демократияландырудың негізгі тұжырымдары. Демократизация қазіргі этапта саяси ғылымның және тәжірибенің басты проблемалары болып табылады.

Тақырып материалына кірмеген, бірақ оның мазмұнына сай қосымша тақырыптарды меңгеру.

Ұсынылатын әдебиет [3,8], 159, 112-284 бет.

Тақырып 7. Саяси партиялар және қоғамдық қозғалыстар.

Саяси партиялар: ұғымы, негізгі мақсаттары, міндеттері және қызметтері. Р.Михельс, М.Острогорский, М.Дюверже , Дж.Сартори теориялар. Партия типологиясы. Партиялардың типологизациялық өлшемдері. Партиялық жүйе: ұғымы, классификациясы. Қазақстан Республикасында саяси партиялар және олардың заңдылық реттеуі. Саяси партиялардың қалыптасуы және мәні. Партиялық жүйелер: негізгі классификациясы. Қазақстандық партиялық жүйелерің моделі: тарих және қазіргі заман. Қоғамдық ұйымдар және қозғалыстар: ұғымы және мәні. Әсер ету топтар. А.Бентли, Д.Трумэн , Р.Даль. Қазақстан қоғамының саяси өмірініңдегі қоғамдық қозғалыстардың орны мен ролі. Қоғамдық қозғалыстар және саяси партилардың арасындағы өзара қарым-қатынас проблемалары.

Тақырып оқу кезінде орындалатын негізгі жұмыстарды (жазбалар, кестелер) анықтау керек және оларды орындау үшін қажеттілікті талап ететін материалдарды уақытылы дайындау.

Ұсынылатын әдебиет [6], 26-118 бет.

Тақырып 8. Әлеуметтік топ және тап саяси субъект ретіңде.

Әлеуметтік өкілдік жүйесі. Әлеуметтік стратификация. Стратификация теориялары. Типологиясы. Әлеуметтік құрылымның эволюциясы. Әлеуметтік топ және тап саяси субъект ретіңде. Топ мұдде және қызығушылық. Артикуляция субъекті. Өкілетті құрылымдарды қалыптастыру. Саяси стратификация. Әлеуметтік құрылымның динамикасы. Түрақты және өтпелі қоғамдардағы саяси өзгерістердің әлеуметтік бастамалары. Саяси өзгерістердің сипаттамалары. Өрта тап. Өрта тап модернизация субъекті ретінде.

Оқулық және бағдарлама бойынша оқытылатын дәрістердің материалдарымен, оқытылған және оқытылатын материалмен ой-өрістік және логикалық байланысты құру мақсатымен танысу.

Ұсынылатын әдебиет [3,6], 15-137,86 бет.

Тақырып 9. Саяси әлеуметтену.

Әлеуметтену өзіндік даму мен тұлғааралық қатынастың нәтижесі ретінде. Саяси әлеуметтенудің нұсқалары. Саяси әлеуметтенудің гармониялық моделі, плюралистік моделі, жанжалдық моделі, гегемонистік моделі. Индивид саясат субъект ретіңде. Адам және билік. Адам құқықтары.

Саяси әлеуметтенудің түпнегізі, тұжырымдамалары. «Саяси қолдау» теориясы.Саяси әлеуметтенудің әдістері, механизмдері. Саяси әлеуметтенудің өкілдері. Саяси әлеуметтенудің кезендері. Саяси әрекеттердің мінездемесі. Саяси әрекеттердің түрлері. Саяси әрекеттердің типологиясы. Саяси мінез-құлық және оның формалары.

Тақырып оқу кезінде орындалатын негізгі жұмыстарды (жазбалар, кестелер) анықтау керек және оларды орындау үшін қажеттілікті талап ететін материалдарды уақытылы дайындау.

Саяси процесс түсінігі және сипаттамасы. Саяси талдау теориясы және саяси процесс теориясы. Саяси процесс әлеуметтік өзгерістер корсеткіші ретіңде. Саяси процесс топтар және таптар қатынасының нәтижесі ретінде (А.Бентли,Д.Трумэн). Саяси процесс кұрделі комплекс іспетті. (Д.Мангейм, Р.Рич). Қазақстандағы саяси процесс. Саяси процестің институционализациясының мәселесі. Саяси процестің мазмұны, деңгейлері, кезендері. Қоғамдық көзғалыстар және мемлекеттік саясат деңгейлері. Саяси процестің орталығы және шеті. Саяси шешім қабылдау науқаны саяси процестін негізгі элементі. Саяси өзгерістер және оқиғалар.

Оқулық және бағдарлама бойынша оқытылатын дәрістердің материалдарымен, оқытылған және оқытылатын материалмен ой-өрістік және логикалық байланысты құру мақсатымен танысу.

Ұсынылатын әдебиет [1,8], 14-136,96 бет.

Тақырып 11. Саяси даму және модернизация

Саяси өзгерістер зертеу барысыңдағы жаңа кезең. XX ғ. екінші жартысыңдағы саяси теориялар. Саяси өзгерістерге саясаттанушылық көзқарас. Саяси өзгерістер саясаттану пәнің объектісі ретіңде. Саяси дамуының жалпы теориясы. Саяси даму және экономикалық прогресс. Саяси даму индустриалды қоғамға тәң сипаттама. Саяси дамудың ерекшеліктері. Саяси даму модернизация ретіңде. Батыс модернизациясы. Саяси даму мемлекет және ұлт қадамдары ретіңде. Әкімшілік-құқықтық жүйенің жетілдіруі саяси даму нәтижесі ретіңде. Саяси даму және көпшіліктің саясатқа қатысуы. А.Лейпхарт. Саяси дамуының жалпы теориясының талдауы және толықтыру. Дж. Коулман, Л.Пай. Құрылымды дифференциация, теңдікке бағытталуы және саяси жүйенің функцияларының кенейюі. А.Хиршман. Саяси даму және саяси қатысу арасыңдағы тығыз байланыс.

Дәрісті бар ынта-жігерімен тыңдай отырып, тақырып оқу кезінде орындалатын негізгі жұмыстарды (жазбалар, кестелер) анықтау керек және оларды орындау үшін қажеттілікті талап ететін материалдарды уақытылы дайындау.

Ұсынылатын әдебиет [2], 32-125 бет.

Тақырып 12. Халықаралық саяси процесс

Әлемдік саясат теориялары. Кәзіргі халықаралық қатынастар экономикалық, саяси, мәдени, әскери байланыстарының жүйесі ретіңде. Әлемдік саясат субъектілері. Халықаралық қатынастар деңгейлері, кезендері. Халықаралық қатынастар нысандары және типтері. Халықаралық қатынастарының саяси талдауы. Ұлттық-мемлекеттік мүдде саяси феномен ретіңде. Сыртқы және ішкі саясаттың өз ара байланысы. Сыртқы саясаттың деңгейлері, нысандары, әдістері. Сыртқы саясаттың факторлары.Геосаясат теориялары.

Оқулық және бағдарлама бойынша оқытылатын дәрістердің материалдарымен, оқытылған және оқытылатын материалмен ой-өрістік және логикалық байланысты құру мақсатымен танысу.

Ұсынылатын әдебиет [2,6], 114-138,106 бет.

Тақырып 13. Ұлттық саясат

Этнос және ұлт: ұғымы мен мәні. Ұлттық-мемлекеттік құрылғы нысандары (формалары): унитаризм, федерация, конфедерация. «Ұлт» категория түсінудің екі тұрғысы: этнолингвистикалық және мемлекеттік-құқықтық көзқарастар. Қоғамдағы ұлттық және этникалық қатынастар. Ұлттық мәселер және оның құрылымы. Ұлттық мәселерді шешім принциптері. Халықаралық қатынас мәдениеті және оның азаматтық бейбітшілік және халықаралық келісімді нығайту ролі. Ұлттық саясат мемлекеттік сасясаттың ең маңызды құрылымды бөлшегі. Қазақстан елдерінінң Ассамлеблеясы қоғамдық-саяси жүйе институты. Қазақстан көпдінді (поликонфессионалды) қоғам ретінде. Конфессия диалогтары және конфессияаралық келісім ретінде қазақстаңдық тәжірибесі.

Дәрісті бар ынта-жігерімен тыңдай отырып, тақырып оқу кезінде орындалатын негізгі жұмыстарды (жазбалар, кестелер) анықтау керек және оларды орындау үшін қажеттілікті талап ететін материалдарды уақытылы дайындау.

Ұсынылатын әдебиет [7], 132-185 бет.

Тақырып 14. Саяси мәдениет.

Саяси сана: мәні және құрылымы. Саяси мәдениеттің қалыптасуың қоғамдық пікір және оның ролі. Саяси мәдениеттің теориялары (Г.Алмонд, С.Верба, Дж.Пауэлл, К.Маркс, В.Ленин). Саяси мәдениет: қызметтері, концепциялар, құрылым элементтері. Саяси мәдениеттің қалыптасу субъектілері және факторлары. Саяси мәдениеттің қалыптасуындағы дәстүр және оның ролі. Қазақстандық қоғамның саяси мәдениеті. Саяси мәдениеттің типологиясы. Саяси мәдениеттің авторитарлық және демократиялық түрлері. Демократиялық саяси мәдениеттің қалыптасуы.Саяси мәдениетті зерттеу контексті. Алмондтың функционалды тұжырымын қолдану. Патриархиалды саяси мәдениет. Бағынушылық саяси мәдениет. Қатысу мәдениеті. Саяси мәдениеттің деңгейлері мен компоненттері.

Оқулық және бағдарлама бойынша оқытылатын дәрістердің материалдарымен, оқытылған және оқытылатын материалмен ой-өрістік және логикалық байланысты құру мақсатымен танысу.

Ұсынылатын әдебиет [1,3], 28-157,25 бет.

Тақырып 15. Саяси идеология.

Идеологияның тұжырымы. Саяси идеология қалыптасуы. Идеологияның сендіру жүйесі ретіндегі түсініктемесі. Саяси идеология қызметы. Саяси идеология денгейлері. Идеология және нормативистика. Мемлекет және идеология. Қоғамдық макроконсенсус принципі. Экологизм, ұлтшылдық идеологиясының әсері. Әлемдегі негізгі идеологиялар. Либерализм (Дж.Локк, Дж.Милль, Б.Констан, А.Токвиль, В.Гумбольдт). Неолиберализм. Консерватизм (Д.Адамс, Э.Берк). Традиционализм, либертаризм, неоконсерватизм. Коммунисттік және социалистік идеология (К.Маркс, Ф Энгельс, В.Ленин, Г.Плеханов). Марксизм. Социал-демократия (Ф.Лассаль, Э.Бернштейн, К.Каутский). Христиан социал-демократия. Фашизм (Б.Муссолини, А.Гитлер). Национал-социализм. Неонацизм. Национал-либерализм. Неофашизм. Анархизм (М.Бакунин, П.Кропоткин, П.Прудон).

1. 
   Елмұратов Ғ.Ж. Теориялық саясаттану. Павлодар., 2012
   
2. 
   Байдельдинов Л. А. Теориялық саясаттану. А., 2009
   
3. 
   Мағзұмов М. Т. Саясаттану негіздері. Дәріс. Өскемен, 2008
   
4. 
   Рахметов Қ. Саясаттану. Оқу құралы. А., 2009
   

5. 
   Г.К. Ашин Элитология негіздері. Алматы, 2009.
   
6. 
   Қазақстан – 2030. Стратегиялық бағдарлама А.: 2007
   
7. 
   Қалмырзаев Ә. Біз, қазақ ежелден еркіндік аңсаған. А.: 2008
   
8. 
   Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында. А.: 2011
   
9. 
   Тоқаев Қ.К. Беласу. А.: 2008