О. М.Әбутәліп ісқАҒаздарын мемлекеттік тілде жүргізу

7
Орынғазы Әбутәліп
«Жеті жарғы»
Көшпелі қазақтардың ел билеу заңы:
– қанға қан алу, яғни біреудің кісісі өлтірілсе, оған ердің құнын төлеу 
(ер адамға – 1000 қой, әйелге – 500);
– ұрлық, қарақшылық, зорлық-зомбылыққа өлім жазасы кесіледі, 
жазаны ердің құнын төлеу арқылы жеңілдетуге болады;
– денеге зақым келтірсе, соған сәйкес құн төленеді (бас бармақ – 100 
қой, шынашақ – 20 қой);
– төре мен қожаның құны қарашадан 7 есе артық төленеді;
– егер әйелі ерін өлтірсе, өлім жазасына кесіледі (егер ағайындары 
кешірім жасаса, құн төлеумен ғана құтылады, мұндай қылмысты екіқабат 
әйел жасаса, жазадан босатылады);
– егер ері әйелін өлтірсе, әйел құнын төлейді;
– ата-анасы өз баласының өлімі үшін жауапқа тартылмайды, ал ана-
сы баласын қасақана өлтірсе, өлім жазасына кесіледі;
– өзіне-өзі қол салғандар бөлек жерленеді;
– егер екіқабат әйелді атты кісі қағып кетіп, одан өлі бала туса: бес 
айлық бала үшін – бес ат, 5 айдан 9 айға дейінгі балаға – әр айына 1 
түйеден (анықтама үшін 10 түйе – 300 атқа немесе 1000 қойға тең);
– әйел зорлау кісі өлтірумен бірдей қылмыс болып есептеледі. 
Мұндай қылмыс үшін еріне немесе қыздың ата-анасына құн төленуге 
тиіс, егер жігіт өзі зорлаған қызға қалың төлеп үйленсе, жазадан боса-
тылады;
– егер ері әйелін көзіне шөп салуда ұстаса, өлтіруге құқылы, бірақ 
қылмысты сол сәтінде жария етуге тиіс, әйелін көзіне шөп салды деп 
күмәнданған еркектің сөзін 4 сенімді адам теріске шығарса, әйел күнәсіз 
деп табылып, жазадан босатылады;
– біреудің әйелін күйеуінің келісімінсіз алып қашқан адам өлім- 
ге бұйырылады немесе ердің құнын төлейді, егер әйелдің келісімі- 
мен әкетсе күйеуіне қалың төлеп, қосымшасына қалыңсыз қыз беруге 
тиіс;
– әйелді ренжіткен адам одан кешірім сұрауға тиіс, сұрамаса 
арсыздығы үшін айып салынады;
– қан араластыру (жеті ата ішінде) өлімге немесе ағайындар 
белгілеген жазаға бұйырылады;
– құдайға тіл тигізген (жеті адам куәлік берсе) таспен атып өлтіріледі;
– кәпір болған адам мал-мүлкінен айырылады;
– құл өмірі құнсыз, ол – қожайынның билігінде;
– ата-анасына тіл тигізген ұлды мойнына құрым байлаған күйі қара 
сиырға теріс мінгізіп, өзін қамшымен сабап, ауылды айнала шапқылатады, 
ал қыз қол-аяғы байланып, анасының билігіне беріледі;
– ұрлық жасаған адам үш тоғызымен қайтаруға тиіс;

8
Ісқағаздарын мемлекеттік тілде жүргізу
– ерінің ұрлығын біле тұра хабарламаған әйел мен баласы жазаға 
тартылмайды, өйткені үлкеннің үстінен шағым айту әбестік саналады;
– өсиет ағайындар мен молданың қатысуы арқылы жасалады;
– барымтадан қайтқан мал төлімен қайтарылуға тиіс;
– дауды шешу билер мен ақсақалдарға жүктеледі;
– куәлікке екі немесе үш адам жүреді;
– билерге билік айтқаны үшін кесілген малдың оннан бірі тиесілі;
– егер айыпкер айыбын төлемесе, оны ру басының рұқсаты арқылы 
барымтамен алуға болады;
– ұрлық пен кісі өлтіруді қоса жасаған адам екі бірдей жазаға тартылады.

жүктеу/скачать 3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: