Оқыту мен оқуда өзгеріс енгізілгенін және ол басқырылғанын растайтын тізбектелген сабақтар топтамасы өткізілгені туралы рефлексивтік есеп

себебі өз көзқарасын өзгерте

алмайтын адам еш нәрсені де

өзгерте алмайды.

Джордж Бернард Шоу.

Дүние жүзіндегі көптеген мұғалімдердің іс-тәжірибесінен тұрақты орын алған оқыту жұмысын ұйымдастыру мен жоспарлаудың негізгі қағидаттарын қолдану орынды да нәтижелі екендігін дәлелдейтін фактілер бүгінгі таңда ғылыми-педагогикалық әдебиетте жеткілікті деңгейде кездеседі. «Мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға – мұғалім» деп Стронг айтқандай, оқушыны оқытып қана қоймай, жан дүниесіне терең үңіліп нені білгісі келеді, қандай сұрақтар жиі мазалайды, не нәрсе көп ойландырады, оның неге қабілеті бар, күнделікті сабаққа келгендегі көңіл күйі қандай, достары қандай, кімдермен жақсы қарым-қатынаста, әлеуметтік ортасы қандай деген сұрақтар мұғалімдерді жиі мазалайды.

Осы бағдарламаның негізгі міндеті-қазақстандық мұғалімдерге педагогикалық тәжірибесін жетілдіру мен бағалауға көмектесу болғандықтан білім беру мен оқытудың қазіргі заманғы әдістері мұғалімнің күнделікті тәжірибесі және кәсіби мәнмәтінмен өзара байланысты қарастырылады. Алайда, осы жеті модульде қарастырылған идеялар сабақта пайдаланылатын жекелеген стратегиялар мен тәсілдер сияқты өзара байланыста болады. Әлеуметтік-сындарлық тұрғыдан білім беруді түсіну осы бағдарламада айтылған «Білім беру мен білім алудың жаңа тәсілдер» негізінде жатыр. (Vygotsky, 1978; wood, 1998). Балалар өзінің түсінігін өзіндік зерттеулері мен әлеуметтік өзара байланысқа сәйкес құратын белсенді білім алушылар болып табылады. Жеті модульдердің барлығында қарастырылатын идеяларды білім беру мен білім алудың жаңа тәсілдері деп санауға болатынына қарамастан, біз жаңа әдістер ретінде «Диолог арқылы оқыту» мен «Қалай оқу керектігін үйретуді» ғана қарастырамыз, себебі олар әлеуметтік-сындарлық көзқарасымен тығыз байланысты.

Бұл оқудың маңыздылығы оқушылардың пікірі маңызды деп қарастырылуында, қай оқушы болмасын өзіне жеке дара көңіл бөлгенді ұнатады, оның пікіріне мұғалім ризашылығын білдірсе, бала үшін одан артық сый жоқ. Осындай сәттерде оқушылар өздерінің оқуы үшін жауап беретініне де көздері жетеді. Сабақ топтық жұмыстардан тұрды, берілген тапсырмалар мұғалімнің таңдаған жаңа әдіс-тәсілдері арқылы жүзеге асады. Сонымен қатар, Выготский (Мұғалімге арналған нұсқаулық, 28-бет) когнитивті дамудың, оқушылар өздерінің (ЖАДА) «жақын арадағы даму аймағында» жұмыс істесе, жақсаратындығын атап көрсеткен. ЖАДА оқушы дамытатын дағды мен қабілеттер, өз бетімен жасай алмайтын тапсырмалар көлемін айқындайды. Бұл тапсырмаларды орындауда, оқушыларға жаңаны үйренуде тірек болатын ересектердің көмегі немесе қолдауы керек. Бұл қолдау қарым – қатынасты қамтиды және де, Выготский бұл жағдайда білім берудің негізгі құралы деп есептейді. Барнс (1971, Мұғалімге арналған нұсқаулық, 38 - бет) сыныпта тіл қаншалықты қолданылса, оқушылардың білім алуына соншалықты әсер ететінін айтады.

«Бағалау» термині «жақын отыру» дегенді білдіретін латын сөзінен шыққандығы кездейсоқ емес, себебі бір адам басқа бір адамның не айтып, не істегенін немесе өзін-өзі бағалауда дербес ойлауын, түсінігін немесе тәртібін мұқият бақылауы болып табылады (Нұсқаулық, 56 бет). Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсіл емес. Оның артында баланың дамуы, оқуы, уәжі туралы түсінік, сонымен қатар өзін-өзі бағалау, қабілеттілік және күш-жігер сияқты ұғымдарға қатысты құндылықтар жатады (Александер, 2001).

Көрнекті педагог В. Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай бола алады», -дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.

Білім беру жүйесін жаңғырту барысындағы Кембридж бағдарламасы бойынша оқуға келгенімде көптеген мәселелерді түсінбегенім рас. «Қайда келдім? Неге келдім? Енді нестеймін?» деген сұрақтар көкейімде түрды да қойды. Басында жүргізіліп жатқан жұмыстарды «Не үшін бұларды жасап жатырмыз екен?» деген және «Оданда бірден теорияға көшіп, өзімізге қажеттіні неге алмаймыз?» сияқты күдіктер мен күмәндәр ойыма келді. Сөйтіп мектептегі тәжірибе кезінде бірден сабақты бастап кеткен біртүрлі көрініп, басындағы «біртүрлі» деп ойлаған жұмыстарды (тренинг, ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру, топтастыру, ситуациялық және проблемалық тапсырмаларды) жасата келе оқушыларымды қалыптастырып, содан сон сабаққа кіріскенімді біраз қиындықтар мен түсінішпеушіліктерді артқа қалдырғанымды түсіндім.

Педагогикалық білімді жетілдіру курсынан сындарлы оқытудың мақсатымен танысқаннан кейін оқушыларды қалай оқыту керектігін емес, оқушылардың қалай оқу керектігін үйрендім. Кембридж бағдарламасының мәні зор, өйткені ойымда жүрген сауалға жауап таптым деп есептеймін. Алғаш осы оқуға келгенімде тренердің айтқан ойларын мұқият тыңдап , бізді психологиялық тренингке шақырып, әр топқа бөліп ынтымақтастық атмосфераны қалыптастыруы ұнады. Теориялық және практикалық бөлімдері де назардан тыс қалмады. Мен мектепте жүргенде тек дәстүрлі және дәстүрлі емес сабақтар беріп , сыни ойлаудың тек қана элементтерін қолданып , сабақты түсіндіріп, оқушыларға тек сумативті бағалаумен шектелсек, мұнда оқушылар сабақты өзара ақылдасып, бір-біріне түсіндіріп өзін-өзі бағалағаны мен үшін үлкен жаңалық және оқыту оқушының пәнді терең түсіну қабілеті дамиды деп ойлаймын. Бұл курса өзіме үлгі аларлықтай көп нәрсе үйрендім және өзіме көп достар таптым. Мектептегі тәжірибе барысында көзбен көріп сол ортаның куәгері болған мен өз әріптестеріммен және 7 «б» сыныбына тың тақырыптар көлемінде сыр шерттім. «Әріптестермен кездесу» кешіне мектеп ұжымдарының жаңалыққа жаны құштар жастар қауымы мен орта жастағы ұстаздар келді. Кездесуге келген әріптестерді жылы шыраймен қарсы алып, есімдерін бейджге жазып беріп, үш ұлттың өкіліне бөліп, амандасу тренингін жүргізуден бастадық. Осылайша үш тілде сәлемдесудің түрлерін білу арқылы , Кембридж бағдарламасымен таныстырдық. Бірінші сабағым «Архимед күші» деп аталады. Суреттер бейнеленген қиындыларды таратып мазайка әдісі арқылы топқа бөлдім. «Болашақ мектебіміз қандай болмақ?» деген оймен ұстаздар қауымымын топтық шығармашылық жұмысқа шақырдық. Топ мүшелері өзара бірлесіп постерға суреттерін салып қорғады. Бірінші болып Гүлнұр бастаған ұжым өз қиялындағы мектепті керемет сомдап, кезектесе сөйлеп қорғап шықты. Келесі тапсырмада әр топтан мұғалімдерді шығарып, төрт жол өлеңді мәнерлеп оқуды сұрадық. Мұғалімдер өздерінің сүйікті өлеңдерін оқыды, сол айтқан өлеңдерін рэпке кейін операға салып айту сұралды. Тартымды, әрі әсерлі әртістік өнерге жақын көптеген мұғалімдер көзге түсті. Топ арасындағы жастар қауымы бұрын естіп көрмеген ұстаздар жайында кең мағлұмат алды деп ойлаймын. Мұғалімдердің қызығушылығын арттыру мақсатында сергіту сәті «Капитан», «Мен кіммен ұқсаспын», «Сіз білесіз бе?»ойыны ұйымдастырылды. Мұғалімдер бұл ойынға бір сергіп қалды.«Домино» ойыныда ойнатылды. Мұғалімдер бір-бірінен ақпарат жинай бастады. Бұл ойында жетондар арқылы бағалап, жеңімпазды миллионер атағын беріп ақшалай марапаттады. Бұл ойынның жеңімпазы тарих пәнінің мұғалімі Лепеспаева Айна болды. Осы кездесуден кейін мұғалімдер бір сергіп, алғыстарын білдірді. Оларда оқығысы келетіндігін, бағдарламаның ұнағандығын айтып , өз пікірлерін ортаға салды. Мектептегі іс-тәжірибе сабақтарымда бағдарламаның жеті модулін басшылыққа ала отырып өткізгенімде, бұрынғы іс-тәжірибемнен біраз айырмашылық барын байқадым. Өзімнің де, оқушыларымның да бойынан оң өзгерісті сездім.

Дәстүрлі сабақ беруде бұрын тек бағалаудың бес балдық жүйені ғана білген болсақ, білім жетілдіру курсында бағалаудың екі түрі бар екенін түсіндім. Сумативті және қалыптастырушы (формативті) бағалаудың түрлерін сабақ барысында қолдандым. Сонымен қатар оқушылардың көңіл-күйін смайликтер арқылы белгілесек , бағалау ағашына стикерлермен белгіледі. Мұндағы өзгеріс бұрын оқушы бағалауға араласпайтын, ал бұл тәжірибеде оқушылар маршрут картасы арқылы, жолдасын және өз бетінше көрсетілген критерий арқылы өздерін бағалады

Адам баласы шын мәнінде білімді болуы үшін үш қасиетті : жан-жақты білім, ойлауға дағдыланғандығы, және сезім қажет. Әрбір оқушының өн бойына осы қасиеттерді сіңіріп, жаңашыл үрдіспен еңбек ететін болсақ , бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыра аламыз. Мен өз іс тәжірибем мен білім беру тәсілдерімді өзгерту арқылы оқушыларымның да білім алуға деген көзқарастарының өзгергендігін байқадым және де алдағы уақытта осы бағдарламаның жалғасын тауып , әрі қарай жетіле түсуім үшін нақты мақсаттар мен нәтижелі іс- әрекеттер керек екенін түсіндім. Кез-келген білім бағдарламасының табысты орындалуы мұғалімге байланысты. Оның кәсіби шеберлігі нысаналы бағдарламаны да, оқу жоспарларын да , биік деңгейге жүзеге асыруға ықпал ете алады, ал кәсіби дәрменсіздігі істі құлдыратады...» делінген Қазақстан республикасы орта білім беру жүйесі дамуының мемлекеттік тұжырымдамасында айтылған. Практика жүзінде үйренген жаңалықтарымды енгізіп, өзгерістер байқадым. «Үйренуді үйрету» идеясы көз алдымда жүзеге аса бастады. Енді сабақ үдерісінде оқушылар өз беттерінше жұмыс жүргізіп, жаңа тақырыпты өздері меңгере бастады. Мен тек бағыт беріп отырдым. Топтық жұмыстарда оқушылардың бірлесіп жұмыс жасауына, бірге шешім қабылдауына жағдай жасадым.

Бізге жаңа тәсілмен сабақ берген тиімді екен себебі оқушылар өздері сыни тұрғыдан ойлай отырып, сөйлей алады сөйлей отырып, сұрақ қоя отырып талдайды, талдай отырып қатесін табады, қатесін тауып пікір айтады, пікір айта отырып түзетеді, түзете отырып өздерін-өздері бағалайды. Міне осындай тәсілді қолдана отырып, сабақ өткенде сыныптағы оқушылар топпен жұмыс жасай отырып, тегіс қызғушылықпен қатысады. Мен бағдарламадағы жеті модульдік оқытуға қанағаттанамын. Болашақта білім берудің тиімді құралына айналатындығына куә болдым. Нәтижесінде оқушыларым ойын еркін айта алды, қабілетті, дарынды оқушылар қалыптасты. Ынтасы мен пәнге деген қызығушылығы жоғарылады. Оқыту барысында Кембридж бағдарламасының тісілдерін қолдану барысында мен өз оқушыларымның мынадай өзгерісті байқадым: Оқушылар жаңа қырынан ашылды, ойларын ашық, еркін айтты, бір-бірін тыңдай біліп, жаңа ой қосты, бір-бірімен пікірлесті . Алдағы жоспарым: Осы бағдарламаның теориялық негіздері мен ғалымдардың зерттеулер кешенін меңгеру, жете түсіну. Өз сеніміммен шешім қабылдап, оқушылардың түсінігін жетілдіруге іс-әрекет ету. Алдағы уақытта оқушылармен іс-жүзінде, әрекеттесе еңбектену, төселу.

Менің өзгерісім: бағыт беруші, тыңдаушы, оқушыны анықтаушы, бірлесе жұмыс жасауды ұйымдастырушы.

Осы бағдарламаны меңгеру барысында мен болашақта Білім берудің Кембридж тәсілін (7 модуль ) іс-тәжірибемде жүзеге асыруды жалғастырамын. Оқытудың жаңа тәсілін негізге ала отырып оқушыларға жан-жақты білім беремін,оқушылардың және өзімнің сыни тұрғыдан ойлауымды дамытамын, әріптестеріммен өз іс-тәжірибеммен бөлісіп, білім беру жүйесіне олардың да көзқарасын өзгертемін.

Қорытындылай келе, бұл жобаның идеясы «Үйренуді үйрету» қазақстандық білім беру жүйесі үшін өте маңызды. Менің оқушыларым мен өзіндік ізденуге, дербестікке дайынбыз деп есептеймін. Өйткені өзімнің бойымнан көптеген жаңалықтар мен өзгерістердің пайда болғанын байқадым және осы жақсыларды ары қарай дамытуға, жетілдіруге көп күш салуға дайынмын! Және де үлгі алатын әріптестерімнің де болғанын ұмыт қалдырмаймын. Жеті модульді басшылыққа ала отырып, болашаққа нық сеніммен алға қадам басу біздің ендігі міндетіміз.

1.«Мұғалімдерге арналған нұсқаулық» ІІІ