Организмнің ішкі ортасы
жүктеу/скачать 0.59 Mb.
|
| Шиелі аудандық білім бөлімі
№ 148 қазақ орта мектебі Организмнің ішкі ортасы Ағыбаева Бағила 2011 жыл
Қызылорда облысы, Шиелі аудандық білім бөлімі әдістемелік кеңесінде қаралып, басып шығаруға ұсынылды №148 қазақ орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі Ағыбаева Бағиланың іс-тәжірибесінен әдістемелік құрал ретінде шығарылды. Бұл әдістемелік құралда жалпы білім беретін мектептегі 8 сыныптарда биология пәнінен модульдік оқыту технологиясы бойынша мұғалімнің сабақ өткізу технологиясы жазылған. Организмнің ішкі ортасы
Оқушы білу керек : Қан құрамы, қасиеті, маңызы. Қан жасушалары, фагоцитоз механизмі. Қан тобы, қан құю, иммунитет түрлері7 Егудің маңызы. Қантамырлары.Лимфа, лимфа жүйесінің маңызы. Қан кеткенде көрсететін алғашқы жәрдем. Жүрек және қан тамыры аурулары. Оқушы дағдылану керек : Қан құю жолын көрсете білу. Қан кеткенде алғашқы жәрдем бере білу.
Қан плазмасы, тромбоцит, фибрин, эритроцит, лейкоцит, донор, реципиент, пульс, гемоглобин, иммунитет, ЖИТС, ВИЧ, көктамыр, салатамыр, қылтамыр, жүрек циклі. Шығармашылық жұмыс тақырыбы: 1/ Қан. Қан жасушалары. Қанның құрамы. 2/ Қан аздық. Қан құю. 3/ Қан тамырлары ауруларының алдын алу. 4/ Жүректі сақтап қалу үшін
№1 сабақ. Организмнің ішкі ортасының ерекшеліктері
Қан – біздің ағзамыздағы ең тамаша ұлпалардың бірі. Мемлекет үлкен транспорт жолдарынсыз қалай елестеуге болмаса, адамды, жануарларды да қансыз елестету мүмкін емес. Өйткені қан бүкіл ағзаға оттегін, қоректік заттарды, суды тасымалдайды. Қан –дәнекер ұлпасының бір түрі. Ол адамның ішкі ағзасын толтырып тұратын үш сұйықтықтың біреуі. Қан, жасушаларға оттегін қоректік заттар жеткізу. СО2 және ыдырау өнімдерін сыртқа шығару қызметін атқарады.Сонымен қатар жылуды реттейді. 23 секундта қан денені бір рет айналып шығады. Сонымен бірге қан қорғаныш, тасымалдау /гормондар/ қызметін де атқарады. Қан плазмадан /55-60%/ және оның ішінде қалқып жүретін жасушалардан /40- 45%/ тұрады. Плазмада 90-92%, 7% - ақуыз, 0,8%- май, 0,2%- глюкоза, 0,9%- минералды тұздар, 0,05%- мочевина болады. Адамда 4,5 – 5л қан болады, яғни адам денесінің 7 % -ін құрайды. Плазма құрамы еш өзгермейді. Қан жасушаларына эритроцит, лейкоцит, тромбоцит жатады. Қасиеті : Қанның ең керемет қасиетінің бірі – ұюы. Қан ұйығанда тромб түзіледі. Тромб-фибрин ақуызынан түзілген. Ұю Са / кальций/ тұздарының қатысуымен жүреді. . Тромбоциттер – сүйек майының ірі жасушаларының ыдырауынан түзіледі (57-сурет). Ыдысқа құйылған қанның екінші қабатын тромбоциттер құрайды. Тромбоциттердің диаметрі 2–5 мкм, түссіз, домалақ немесе сопақша пішінді ядросыз жасуша. Қанның 1 мм3-де 250–400 мың тромбоциттер болады. Қанның ұюына қатысады. Тромбоциттер сүйек кемігінің майында жасалады. Қан тамырлары зақымданғанда тромбоциттер тез бұзылып, қанды ұйытатын ерекше зат бөледі. Қан тамырларының зақымданған жерлерін бітейді. Тромбоциттердің тіршілік ұзақтығы 7–10 күн. Қанның қызыл түсті болуы – эритроцитке байланысты.. Олар оттегін өкпеден жасушаларға апарады, ағзадағы СО2 сыртқа шығарады. Лейкоциттер – қорғаныш қызметін атқарады, ал тромбоциттер – қанның ұю қызметін атқарады. Қан жасушалары сүйек кемігенде, көк етте. Лимфа түйіндерінде түзіледі. Адамның 1 мм3 қанында 4–9 мың әр түрлі топқа жататын (лимфоцит, моноцит және т. б.) лейкоциттер болады. Лейкоциттер құрылыс ерекшелігіне сәйкес 2 топқа бөлінеді: түйіршікті және түйіршіксіз. Түйіршікті лейкоциттердің цитоплазмасында ұсақ түйіршікті түзілістер болады. Түйіршікті лейкоциттерге – нейтрофилдер (45–75%), эозинофилдер (1–5%) және базофилдер (0–1%) жатады. Түйіршіксіз лейкоциттерге – лимфоциттер (18–30%), моноциттер (2–9%) жатады (қосымша бет). Олардың цитоплазмасында түйіршікті түзілістер болмайды. Лейкоциттер сүйек кемігінің майында, лимфа түйіндерінде, айырша безде және көкбауырда түзіледі. Қанда таңертеңгі ашқарында (тамақ ішпегенде) аздау, тамақтанғаннан кейін көбейеді. Тіршілік ету ұзақтығы 2–5 тәулік. Эритроциттер сияқты лейкоциттер де көкбауыр мен бауырда жойылады Қанның төрт тобы бар. Әр адам өз қанының тобын білуге тиіс. Қандағы лейкоциттер арқылы адам ағзасы сырттан түскен микробтардан, басқа денелерден қорғалады: фагацитоз, антитела жасап шығару. Оны иммунитет деп атайды. Туа пайда болған иммунитет және жүре пайда болған иммунитет болып екіге бөлінеді. Іштен пайда болған иммунитет ата-бабадан ұрпаққа тұқым қуалайды. Жүре пайда болған иммунитет деп жұқпалы аурумен ауырғаннан соң адамда иммунитет пайда болуын айтады. Бұл екеуі де табиғи иммунитеттер. Жасанды иммунитет пайда болу үшін адамдарды алдын ала егеді. Иммунитетті бүлдіретін ең қауіпті – вирус – ЖИТС, вирусы – ВИЧ.
жылу рет гуморальді реттеу Қанның құрамы   55-60 % плазма 40- 45 % қан жасушалары
Сарысу Фибриоген 1. Эритроцит – 100-120 күн /500 00 2. Лейкоцит - 1-7 күн /4-8 мың  3. Тромбоцит 5-8 күн /200-400 000.
ТРОМБ + Са2+ қанның ұюы  ҚАНТОБЫ Егу Сарысу
ІІ
 Жасанды
 І ІҮ ИММУНИТЕТ
ІІІ Табиғи
Туа п.б. Жүре п.б.  Донор реципиент.
Жасушалық иммунитет: - «антиген», «ангитела Кіріспе бөлім №2 сабақ. Лимфа. Лимфа айналымы және оның маңызы /баяндама/ Иммунитет. ЖИТС. Лимфа (латынша «lympha» – таза су, ылғал) – адамның лимфа тамырлары мен лимфа түйіндерінде болатын сұйық ұлпа немесе сарғылт түсті мөлдір сұйықтық. Лимфа ағзаның ішкі ортасы, ұлпа сұйықтығынан түзіледі. Тұз құрамы жағынан қан плазмасына ұқсас. Лимфаның химиялық құрамы: 95% су, 3-4% нәруыз; 0,1% глюкоза; 0,9% минералды тұздар. Адам денесінде бір тәулікте шамамен 1–3 л лимфа түзіледі. Қан плазмасына қарағанда нәруыздары аздау, тұтқырлығы да төмендеу (бәсеңдеу). Баяу болса да ұйығыштық қасиеті бар. Лимфа қан сияқты үздіксіз қозғалыста болады. Лимфада болатын лейкоциттерді – лимфоциттер деп атайды. Лимфоцит – лейкоциттің бауырда түзілетін түйіршіксіз түрі. Адамның барлық лейкоциттерінің 18-30%-ын құрайды. Дене салмағының шамамен 30%-ын алып жатады. Лимфоциттер ұсақ, диаметрі 5-6,5 мкм. Лимфа сыртқы және ішкі әсерлерге өте сезімтал. Рентген сәулесінің әсерінен лимфоциттер тез жойылады. Қызметі: а) ұлпа сұйықтығын қанайналым жүйесіне қайтарады; ә) ағзаға енген зиянды микробтар мен басқа да бөгде заттарды сүзіп қалады; б) аш ішектің бүрлеріндегі майларды сіңіреді. Қанның сарысуы – қан ұйығының сығындысы, сарғыш түсті сұйықтық. Құрамы жағынан плазмаға ұқсас, бірақ фибриноген нәруызы болмайды, сондықтан ұйымайды. Дені сау адамда қанның мөлшері, құрамы, физикалық әрі химиялық қасиеттері тұрақты болады. Қанның мөлшері мен құрамының тұрақты болуы ағзадағы барлық ұлпалардың тіршілігі үшін қажетті жағдай. Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығы қанайналым, тынысалу, асқорыту және зәршығару жүйелері арқылы қамтамасыз етіледі. Иммундық жүйе – ағзаның қорғаныш қамалы
Ағзаға енген бөгде нәруыздарға қарсы түзілетін ерекше нәруызды зат – «антителаға» да байланысты. Антитела (грекше «antі» – қарсы, орысша «тело» – дене) қанда немесе ұлпада пайда болған бөгде заттарға қарсы ағзада түзілетін ерекше нәруыз. Қан плазмасында қарсыдененің микроорганизмдерді бір-біріне жабыстырып тастау немесе жою (бұзу) қабілеті бар. Қарсыдене – лимфоциттердің қатысуымен түзіледі. Қарсыдененің ерекшелігі: қарсыдене өзінің түзілуіне себепші болған микробтарға немесе уға ғана әсер етеді. Зиянды заттардың молекуласымен химиялық реакцияға түсіп, оларды жояды. Лимфоциттердің басты қызметі – қарсыдене түзу болып табылады. Оларды кейде иммуноглобулиндер деп те атайды. Қарсыденелер лейкоцит жасушаларының кейбір түрлерінен түзіледі де, қан плазмасында болады. Олар ағзаға түскен микробтарды жояды. Иммундық жүйе адам ағзасында негізінен қорғаныштық қызмет атқарады. Иммундық жүйеде орталық және шеткі мүшелер болады. Орталық мүшелеріне – сүйек кемігінде болатын кемік майы және айырша без (тимус) жатады Иммундық жүйенің шеткі мүшелеріне – бадамша бездер, лимфа түйіндері, көкбауыр, аппендикс өскіні (соқырішек) және т. б. жатады. Жұтқыншақтың кілегейлі қабығында 6 бадамша без шоғырланған. Оларды жұтқыншақ лимфа сақинасы деп те атайды. Ол арада таңдай, жұтқыншақ және тіл бездері орналасқан. Бұл бадамша бездер ағзаға тамақпен түскен зиянды микробтарды жоюға қатысады. Лимфа түйіндері көбіне ірі қантамырлардың маңында болады (лимфа жүйесін естеріңе түсіріңдер). Адам ағзасында 460-қа жуық лимфа түйіндері бар. Олар шоғырланып жатады да, әрі биологиялық, әрі механикалық сүзгінің қызметін атқарады. Лимфа түйіндері қызғылт-сұр түсті. Көкбауыр – құрсақ қуысының жоғары бөлігінің сол жағындағы 9–11 қабырғалардың тұсында орналасқан сыңар мүше. Оның ұзындығы шамамен 10–14 см, ені 6–10 см, қалыңдығы 3–4 см, салмағы 150–200 г. Көкбауырда қан жасушалары түзіледі, әрі уақытша сақталады. Сонымен бірге көкбауырда тіршілігін жойған эритроциттер жиналады. Иммундық мүшелер ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын және генетикалық тұтастығын қамтамасыз етеді. Иммундық мүшелерде түзілген лимфоцит жасушаларының ағза үшін маңызы өте зор. Лимфоцит жасушаларын атқаратын қызметіне байланысты 2 топқа бөледі. Олардың біріншісі Т-лимфоциттер, екіншісі – В-лимфоциттер деп аталады. Лимфоциттердің бұл екі тобы да негізінен кемік майында түзіледі. Т-лимфоциттер айырша безде, В-лимфоциттер лимфа ұлпаларында толық жетіліп, лимфа арқылы таралады. Олар ағзада иммунитеттің қалыптасуын қамтамасыз етеді Тірек сызба 
3. Үйге тапсырма: Тірек сызбаны - жаттау. § 29 - 35 оқу. СӨЙЛЕСУ БӨЛІМІ №3 сабақ. Тақырыпты меңгерту. Оқулықпен жеке және жұптық жұмыстар Мақсаты : Организмнің ішкі ортасы, Қан,лимфа. және олардың құрамы маңызы, Иммунитет тақырыптары бойынша алған білімдерін өздігінен оқып меңгеруге ықпал ету. Шарты : 1/ І-ІІ варианттарға тапсырма беріледі. Тапсырма бойынша оқулықпен жұмыс жасап , жауап жазады. 2/ 15 минуттан соң І-ІІ вариант тапсырмалары ауыстырылып беріледі. 3/ Жауап парағы бойынша өзін-өзі бағалайды.
1. құрылыс 4. гуморальді 2. тасымалдау 5. тірек 3. катализатор 6. қорғаныш 2 - тапсырма Қан құрамы бойынша схеманы толтыр
1/ ----------------------------------------------- 2/------------------------------------------------ 3/ ----------------------------------------------- 4/ ------------------------------------------------ 5/ - ---------------------------------------------- ІІ – вариант 1 - тапсырма Берілген /1-10/ терминдер бойынша анықтамасын тап /І-ХІ/ 1. Су І. Плазмадағы органикалық зат 2. Ақуыз ІІ. Плазманың 90-92 % алып жатыр 3. Май, көмірсу ІІІ. Қоректік зат 4. Гемоглобин ІҮ. Қан ұюына керек зат 5. Ас тұзы Ү. Қан ұйығанда түзіледі. 6. Ыдырау өнімдері ҮІ. Плазмада 0,9 % кездеседі. 7. Фибриоген ҮІІ.Қанға ішектен сіңіріледі. 8. Фибрин ҮІІІ.Қанға жасушадан сіңіріледі 9. Қан сарысуы ІХ..Қанға қызыл түс беретін ақуыз 10. Гармондар Х. Қанның ерігіш ақуызы ХІ. Жарақаттанған жерді бітеп қалатын, ерімейтін ақуыз.
2тапсырма 1.Лимфа құрамы,айналымы 2.Иммунитет, түрлері, ЖИТС
2.Үйге тапсырма: Тірек сызбаны - жаттау. § 29 - 35 оқу. Қан құрамы, қан құю тақырыптары бойынша рольдік ойынға дайындалып келу. № 4 сабақ Тақырыпты дамыту. Топпен жұмыс. Қан институтына саяхат .Рольдік ойын. Мақсаты : Қан тақырыбы бойынша алған білімдерін дамыту. Шығармашылықпен жұмыс жасауына ықпал ету. Шарты: 1/ Әр рольдегі оқушылар өзі дайындап келген жұмысын қорғайды.
Мұғалім әркімнің еңбегіне қарай оқушыларды бағалап, сабақты қорытындылайды. Үйге тапсырма. § 29-35 қайталау. Тірек сызбаны жаттау. № 5 сабақ Тақырыпты пысықтау. Танымдық ойындар Мақсаты : Тақырып бойынша алған білімдерін пысықтау. «Блиц-турнир», «Алтын қақпа» оқыта үйрету ойындары. Шарты: 1/ Тарау бойынша негізгі терминдер айтылады. Оқушылар жауап береді. Кім жылдам, көп жауап береді сол жеңеді. 2/ Алтын қақпада - термині айтылады, оқушы жауап береді. А/ Темір қақпа - ІІІ деңгейлік сұрақ В/ Күміс қақпа - ІІ деңгейлік сұрақ С/ Алтын қақпа - І деңгейлік сұрақ
1/ лейкоцит 5/ гемоглобин 9/ рецепиент 2/ көкбауыр 6/ фибрин 10/ эритроцит 3/ тромбоцит 7/ донор 11/ темір 4/ фогоцитоз 8/ салатамыр 12/ көктамыр
1/ Қанның маңызы 2/ Иммунитет түрлерін ата? 3/ Қанайналым мүшелері ІІ – деңгей 1/ Фагоцитоз. 2/ Лимфаға тән қасиет 3/ Лейкоцит қайда түзіледі? І – деңгей 1/ Резус –фактор, аггютинация деген не? 2/ ЖИТС ауруының белгілері. Мұғалім әркімнің еңбегіне қарай оқушыларды бағалап, сабақты қорытындылайды. Үйге тапсырма. § 29-35 қайталау. Ғасыр дерті тақырыбына реферат жазып келу. Тірек сызбаны жаттау 6 – сабақ Тақырыпты бекіту. ЖИТС – ғасыр індеті Семинар сабақ. Мақсаты : Қан , ЖИТС , ЖИТС-тің алдын алу туралы оқушылар білімін бекіту арқылы салауатты өмір салтын ұстануға тәрбиелеу. Шарты: Қан, ЖИТС , ЖИТС-тің алдын алу туралы оқушылар дайындап келген рефератын қорғайды, өз ойларын ортаға салып талқылайды. ЖИТС – ғасыр індеті ЖИТС – жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы, қазіргі кезде көпшілікке СПИД деген атпен кеңінен таралған. СПИД (синдром приобретенного иммунодефицита). Оны тарататын вирусқа 1986 жылы АИВ (адамдағы иммундық тапшылық вирусы) деген ат берілді. Оның орысша аты – ВИЧ (вирус иммунодефицита человека). АИВ-ына алғаш 1938–1939 жылдары американдық Роберт Галло мен француздық ғалымдар Люк Монтанье сипаттама берді. 1981 жылы АҚШ-ның Калифорния штатында алғаш рет есірткі пайдаланатындардан ЖИТС ауруы тіркелді. Американдық ғалымдар бұл аурудың қоздырғышын тарататын вирустарды Африкадағы адамдардан тапты. Дәл осыған ұқсас вирус кейіннен шимпанзе маймылының қанынан да табылды. ЖИТС қазіргі кезде дүниежүзінің 190-ға жуық мемлекеттерінде індетті ауруға айналып отыр. Қазір ЖИТС ауруының үш қоздырғышы (АИВ-1, АИВ-2, АИВ-3) белгілі. Вирус қоздырғыштары әсіресе Африкада кеңінен таралғандығы анықталып отыр. АИВ-тары өте өзгергіш келеді, олар тұмау вирустарынан 100 есе көп өзгереді. Вирустардың өзгерген бір тобына әсер ететін дәрілер олардың екінші тобына әсер етпейді. ЖИТС ауруынан жазылған дүние жүзінде бірде-бір адам тіркелген емес. АИВ-ның құрылысы электронды микроскоп арқылы анықталды. Оның сыртқы пішіні гүлге ұқсас. Сыртқы қабығында бүртікті өскіндері бар. Өскіндері арқылы иесінің жасушасына бекінеді. Вирустың қабығы ерекше нәруыз бөліп, жасуша жарғақшасымен қосылады. Вируспен зақымданған жасушалардың жарғақшалары өзара қосылып, көп ядролы жасуша пайда болады. Вирусы бар жасушаға ағзада түзілген қарсыденелер әсер етпейді. АИВ-ынан лимфоцит жасушалары зақымданатындықтан ағзадағы иммундық жүйенің қызметі бұзылады. Ол ағзада ұзақ уақыт ешбір өзгеріссіз сақтала береді. Вирустың өсуіне қолайлы жағдай туған кезде, оның белсенділігі артады. Вирус Т-лимфоцит жасушаларын көптеп жоятындықтан, ағзада иммундық тапшылық пайда болады. Қанның құрамындағы Т-лимфоциттері жасушалық және гуморальдық иммунитеттерді қалыптастыратыны өздеріңе бұрынғы тақырыптан белгілі.
АИВ таза емес медициналық құралдарды (инелерді, шприцтерді және т. б.) пайдаланғанда жұғады. Мұндай жағдай көбіне есірткі пайдаланушылар арасында жиі кездеседі. АИВ жезөкшелік арқылы кеңінен таралатыны анықталған. Вирустың жалпы таралуының 40% осы жолмен жүзеге асады. Африка мемлекеттерінде вирус қоздырғышының 90% жезөкшелер арқылы таралады. АИВ анасы арқылы баласына ұрықтың даму кезінде, туғанда қанмен, емізгенде сүтпен таралады. Жоғары айтылған АИВ-ның таралу жолдарынан өте сақ болу қажет. Әрбір саналы адам ЖИТС ауруының аса қауіпті індет екенін естен шығармауы тиіс. АИВ жөтелгенде, түшкіргенде ауа арқылы таралмайды. Күнделікті қол алып, құшақтасып амандасу кезінде, моншаға түскенде вирус жұқпайды. Жәндіктер шаққан кезде де таралмайтыны анықталған. ЖИТС ауруы қазіргі кезде дүние жүзінде өте қарқынды таралып жатқан індет. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ВОЗ – всемирная организация здравохранения) мәліметі бойынша қазір Африкада – 2,5 млн, Америкада – 2 млн, Европада – 500 мың, Азия мен Мұхит аралдарында – 100 мың адам АИВ-ын жұқтырған. Дүние жүзінде күніне ЖИТС ауруымен ауырғандардың 7000 өмірімен қоштасады, ал 16000 адам АИВ-ын жұқтырады. Қазақстанда нақты деректер бойынша 2004 жылға дейін 4000-нан астам адам ЖИТС ауруымен ауырған. Олардың 24-і 14 жасқа дейінгі балалар. Елімізде ЖИТС ауруынан 123 адам қайтыс болды. Қазіргі ғылым жетістіктері тек АИВ-тарының өсуін ғана баяулатады. ЖИТС қоздырғыштарын химиялық заттар (хлорамин, хлорлы ізбес), спирт, қайнату арқылы залалсыздандыруға болады. ЖИТС ауруын емдеп жазу шаралары әлі анықталған жоқ. Сондықтан бұл ауруға қарсы тек алдын алу жұмыстары ғана жүргізіледі. ЖИТС ауруының алдын алу шараларын жалпымемлекеттік және жеке адамның сақтану шаралары деп бөледі.
1. Қан беретін адамдарды және ағзаға құйылатын қанды мұқият тексеруден өткізу. 2. Есірткіге және жезөкшелікке қарсы күресті барынша күшейту. 3. Емдеу мекемелерінде санитарлық ережелерді қатаң түрде сақтау. 4. Тұрғындарды жүйелі түрде медициналық тексеруден өткізіп тұру. 5. Көпшілік арасында санитарлық үгіт-насихат жұмыстарына ерекше көңіл бөлу. Жеке адамның сақтану шаралары: 1. Әрбір адам өзінің жеке басының гигиеналық ережелерін сақтау. 2. Салауатты өмір сүру салтын ұстану. 3. Оқтын-оқтын қан тапсырып, тексеруден өтіп тұру.
№ 7 сабақ Т Е С Т І - вариант 1. Қан қай ұлпаға жатады? а/ дәнекер; ә/ бұлшық ет; б/жабын; в/ жүйке; г/май 2. Қан дене салмағының қанша проценті? а/ 7%-і ; ә/ 10%-і в/ 15%-і; в/20%-і; г/25%-і 3. Плазма қанның қанша проценті? а/ 60% ; ә/ 75% ; б/ 80% ; в/ 85% ; г/ 90% 4. Қан плазмасының құрамы: а/ сарысу; ә/ эритроцит; б/ тромбоцит; в/ лейкоцит; г/фибриноген 5.Эритроциттер қай мүшеде түзіледі? а/ бауырда; ә/бүйректе; б/ сүйектің қызыл майында ; в/ көк бауырда ; г/ лимфа түйіндерінде
а/ қызыл майда; ә/ бауырда; б/ көк бауырда; в/ бүйректе 7. Лейкоциттер қай мүшеде түзіледі? а/ бауырда; ә/бүйректе; б/ сүйектің қызыл майында ; в/ лимфа түйіндерінде ; г/ көк бауырда
а/ лейкоциттер; ә/ тромбоциттер; б/ сарысу; в/ плазма; г/ эритроциттер
а/ жасушаны жауып жату; ә/ тасымалдау; б/ лимфаны сүзу; в/ СО2 тасу ; г/ О2 тасу.
а/ өкпе; ә/ бауыр; б/ бүйрек; в/ асқазан; г/ жүрек І І - вариант 1. Бөгде бөлшектерді жұту және қорыту: а/ фагоцитоз; ә/ иммунитет; б/ пиноцитоз 2. Егу дегеніміз не? а/ өлген не әлсіреген ауру қоздырғышын енгізу; ә/ дайын антиденелерді енгізу ; б/ дәрі препараттарын енгізу.
а/ фибриноген; ә/ фибрин; б/тромбопластин; в/ тромбин; г/ протромбин 4. Қан аздықтың себебіне не жатады? а/ эритроциттер санының азапюы; ә/ гемоглобиннің азаюы; б/көп қан кету; в/ сүйек қызылмайы қызметінің өзгеруі; г/ мүшелердің қанайналымының ұлғаюы. 5. Эритроциттер қызметінің ұзақтығы : а/ 3 -4 ай ; ә/ 3-5 ай ; б/ 15 күн ; в/ 7 күн ; г/ 20 тәулік 6. Қандағы лейкоцит мөлшері : а/ 4,5-5 млн; ә/ 10 млн; б/ 9-10 мың ; в/ 6-2 мың ; г/ 300-400 мың 7. Ересек адамдағы қан мөлшері : а/ 1 л қан; ә/ 10л қан; б/ 5л қан; в/ 7л қан; г/ 11л қан. 8. Ұлпа сұйығының орны: а/ ұлпа мен жасуша арасында; ә/ ұлпалар арасында; б/ қан тамырларында; в/ қан плазмасында; г/ көк бауырда
а/ ұлпа сұйығынан; ә/ қаннан; б/ қан плазмасынан; в/ қан элементтерінен.
а/ қолқа, б/ қуыс көктамыр, в/ оң жақ жүрекше Дұрыс жауаптары : І вариант: 1 - а , 2-а, 3-а, 4-а, 5-а, 6 –б, 7-а,б,в, 8 –а, 9-бәрі, 10 а,ә,б. ІІ вариант: 1 - а , 2-ә, 3-ә, 4-а,ә,б, в, 5-а, 6 – в, 7-б, 8 –а, 9- а, 10-б. С Ы Н А Қ
Үйге тапсырма : Жүрек, қан тамырлары жүйесіне дайындалып келу. Пайдаланылатын әдебиеттер: 1. Әлімқұлова Р , Р. Сәтімбеков Биология Алматы «Атамұра» 2004 жыл 2. Анисимова В.С. т.б. Адам анатомиясы бойынша оқушылардың өздігінен істейтін жұмысы. Алматы «Мектеп», 1980ж. 3/ Биология және салауаттылық негізі журналы №1-4. 2003 ж. 4. Жөкебайқызы С. Тәнтану. Алматы «Рауан», 1998ж. 5/ Энц.словарь юного биолога. Москва «Педагогика» 1986 г. 6/ Юсопова М.М.. Адам анатомиясының практикумы. Алматы «Мектеп», 1979 ж. 
 жүктеу/скачать 0.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
қорғаныш тасымалдау
қоректену тыныс алу
