Сабақ эмр-дің теориалық астарымен оның объектісі

ЭМР-дің теориалық астарымен оның объектісі

Мынандай сұрақ туындайды ,. Мұндай араласу объективті қажеттілік пе , әлде ол әр дайым субъективті сипатта болама .Бұл сұраққа дұрыс жауап әрине нарықтық қатынастардың өріс алған не оның өрістей қоймаған жағдайындағы әлемдк шаруашылық дамуының барлық тәжрибесін талдаумен жинақтауға негізделуі керек .

Мемлекттік реттеудің объектиті қажеттілігін анықтайтын факторлардың мәнісін қарастыруға кіріспестен бұрын оларды , былайша айтқанда, ұғымдық түрде анықтап алу керек .Ең алдымен мәселе таза қоғамдық тауарлар яғни нарықтық қатынастармеханизмдерінің қабылдамайтын тауарлар жөнінде болмақ.

Мемлекеттік реттеу қажеттілігін айқындауға мүмкіндік беретін келесі маңызды түсінік – тауарларды өндірушілермен оларды тұтынушылардың нарықтық өзара қатынастарының күшеюімен тығыздылығының “сыртқы әсерлері” болып табылады.

1. 
   Мемлекеттік реттеу қажеттілігі
   

2. 
   Мемлекет пен мекемелердің ұдайы өндіріс процесінде мақсатты бағыт беру әдісі
   

3. 
   Нарықты реттеу тәсілдері
   

4. 
   Қоғамды реттеу
   

5. 
   Кәсіпорындарды реттеу
   

6. 
   Мемлекеттік реттеу қажеттілігінің объективті негіздері
   

7. 
   Мемлекеттік реттеудің объективті қажеттілігін анықтайтын факторлар
   

8. 
   Халықты әлеуметік жағынан қорғау
   

Мемлекеттік реттеу қажеттілігін айқындауға мүмкіндік беретін келесі маңызды түсінік – тауарларды өндірушілермен оларды тұтынушылардың нарықтық өзара қатынастарының күшеюімен тығыздылығының “сыртқы әсерлері” болып табылады. Мәселен бұл қарым – қатынастар аумағында тауарлар өндіруге кететін шығындар құрамында табиғатты қорғау шараларымен соған арналған қорларды тиімді пайдалануға кететін шығындарды ескеруді ынталандыру механизімі жоқ . Осыдан келіп , өз қызметін тек сұранысты қанағаттандыруға және пайда табуға бағыттайтын кәсіпкердің ой- өрісін қоршаған табиғи ортаның ластануын болдырмау және табиғи шикі затты (әсіресе оның қайта өндірілмейтін түрлерін) тиімді пайдалану мәселелері толықтай шет қалатындығы әбден түсінікті. Адамдардың өндірістік тұтыну қызметінің сыртқы әсері ретінде пайда болатын бұл мәселенің шешімі ең алдымен мемлекттің араласуын талап етеді . Нарық субъектілерінің өз ара іс - әрекеттерінің шарттарын анықтауға және олардың сақталуын бақылауға арналған трансакциялық шығындарды төмендетуде де мемлекеттің рөлі зор. Мұндай шығындардың салыстырмалы түрдегі төменгі мөлшерін көбнесе мемлекет тарапынан мәжбүр етуге тетіктерін қолдану арқылы қамтамасыз етеді, ал оған нарықтық бәсекеге қатысушылардың бәрі де мүдделі .

Ең соңында халықты әлеуметтік жағынан қорғаумен қамтамасыз ету мәселелерін атап айту керек .
2 апта

Глоссарий-2 балл

Трансакциялық шығын түсінігі мен орның өсуінің негізгі себептері; оны төмендету мемлекеттің ролі.

1. 
   Трансакциялық шығын
   

2. 
   Орташа шығын
   

3. 
   Шекті шығын
   

4. 
   Айырбастау сфера
   

5. 
   Меншік құқығы
   

6. 
   Тұрақты шығындар
   

7. 
   Рента
   

8. 
   Мүлік
   

9. 
   Әкімшілік шығындар
   

10. 
    Жылжымайтын мүлік
    

11. 
    Еңбекке қабілеттілігі
    

12. 
    Шығындардың абсолютті көрсеткіші
    

Нарықты реггеу тәсідцері — бүл мемлекет пен мекемелердің удайы өндіріс процесінде мақсаты бағыт беру әдісін айтамыз. Ол нарыктык механизм кызметіне калыпты жағдайы қамтамасыз етуге әсер етеді. Реттеудің мұндай элементтері алғашқы рет бірінші дұниежүзілік соғыс кезінде пайда болды. Тек екінші дұниежүзілік соғыстан соң. мемлекеттің экономиканы ретгеу өнеркәсібі дамыған елдерде жалпы кұбылысқа айналды.

Салғырттықтың методологиясына негізден шаруашылык жүйесінен бұрынғы Одақтың бас тартуы, экономиканы ретгеу тәсілінің мағынасын түбегейлі өзгертеді. Себебі нарықтың қүрылуы жаңа өндірістік қатынастарға көшуді байқатады: халык. шаруашылығын басқарудың вертикальды құрылымынан бас тарту, оны горизонтальды құрылымен ауыстыру. Нарық мемлекетпен, кәсіпорын (фирма), тауар өндірушілермен де ретгелуі әбден мүмкін. Демек, реттеуші субъектілеріне байланысты ретгеу тәсілін шартты түрде былай классификациялаймыз: мемлекеттік және мемлекеттік емес, ол нарықтық тепе-тендікке әсер ету әдісіне қарай — тікелей және жанама.

Ретгеудің тікелей тәсілі экономикалық процестіц өзіне және оның параметріне өктемділеу әсер етумен байланысты. Әдетге, олар белгілі объектіге бағытгалып, адрестік сипатқа ие болады.

Нарықты тікелей реттеу тәсіліне жиынтық сұраным төлем қабілеттілігінін қалыптасуы үшін және халық шаруашылығы тұрақтыларын қамтамасыз ету үшін орталықтан қолданатын әдістер жатады. Бұл жерде әңгіме жалпы мемлекеттің қызметі жайлы емес, мемлекеттің дұрыс әлеуметтік атмосфера жасауды қолдану тәсілі жайлы болып отыр. Ол нарық қызметінің тиімді жүзеге асуына ықпал жасайды. Бұл жағынан бәсекені дамыту үшін экономиканы тым монополиялау шараларына қатысты болса, екінші жағынан — төлем қабілеттілігі жағдайын сақтау үшін тұрғындарды әлеуметтік қорғау саясатын жүргізеді.

Реттеудің жанама тәсілі негізінен адрессіз болғанмен, бірақ барлык шаруашылық субъектілеріне міндетті болады. Олар экономикалык қызметгің жағдайы мен нәтижесіне әсер етумен байланыстырылады. Тікелей және жанама тәсілдер арасындағы шекара шартты түрде ғана. Нақты өмірде олар араласып кеткен және меншік типі мен объектіге әсер етуіне байланысты жіктелген күйде, әртүрлі тармақтарда колданылады.

1. 
   Тиімді экономикалы шведттік моделі жасаушы
   

2. 
   Пол Самуэльсон қай теорияның өкілі?
   

3. 
   Ар алас экономика дегеніміз не?
   

4. 
   Ер кін кәсіпкерлікті қалай түсінеміз?
   

5. 
   Ар алас жүне дегеніміз не?
   

6. 
   Мемлекеттік реттеудің объективті қажеттілігін қалай анықтайды?
   

7. 
   Мемлекетті экономикалық реттеудің түрлері
   

8. 
   Кейнсі 1936 жылышыққан еңбегі қалай аталды?
   

9. 
   Экономикалы реттеу қандай қызмет атқарады?
   

10. 
    Нарықты реттеу тәсілдері
    

11. 
    Экономиканы реттеу жөніндегі маңызды жалпы мемлекеттік шаралар
    

12. 
    Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсынысты теңестіру
    

Мемлекттік реттеудің рөлі қарастырып отырған салада адамның тіршілік әрекетінің табиғи ортасын смақтау барынша келелі, күрделі мәселе болып отырғанына байланысты үздіксіз артатындығын ерекше атап өту керек. Біздің жағдайымызда оның рөлінің артуы шаруашылық жүйесінің нарықтық үлгісіне өтудің алғашқы кезеңінде ерікті кәсіпкерлікке қатысушылардың өндірістік қызметінің сыртқы нәтижесін төмендету мүмкіндігіне үміт арта алмайтындығымызбен де түсіндіріледі. Оның үстіне экологияның кең ауқымды мәселелерін шешу көзптеген мемлекттер күш-жігерін біріктіру негізінде мүмкін болатындығы атап өтуге тура келеді . Ал бұл - әрбір мемлекттің , олардың экономикалық интеграциясына да жауап беретін орталық басқару оргындарының міндеті.

Нарықтық экономикасы дамыған елдер тәжрибесі трансакциалық шығындардың сипаты соншалықты объективтілігімен нарық субъектілерінің өзара сауда –айырбас келісіміне мемлекттің араласу қажеттілігін тудыратындығн дәлелдейді . Мәселен , егер келісм барысында екі жақты табыс өзінің абсолюттік мөлшерлері бойынша трансакциялық шығындар көлемінен аз болатын болса , онда мұндаи келісм өзінің экономикалық мағынасын

жояды. Олай болса , істің объективті барысы келесі жағдайға алып келеді, сауда айырбас келісімінің қатысушылары мемлекттің араласу әсерін пайдаланад,өйткені шартты бұзғысы келетін келісмге қатысушыны келісм шартын сақтауға мәжбүр ету әдістері арқылы қарастырып отырған шығындарды төмендетуге болады. Мұндай жағдайда шаруашылық жүргізудің нарықтық үлгісінің нығаюына мемлекттің ре ттуші әсері тікелей болып табылатындығын айту керек .

1. 
   Қазақстан Республикасының фискалды саясаты
   

2. 
   Экономиканы реттеу методологиясы
   

3. 
   Экономиканы реттеу әдістері
   

4. 
   Мемелекттік реттеудің құралдары
   

5. 
   Адам байлығының табиғаты мен себептерін зерттеу
   

6. 
   Экономиканы реттеудің ғылыми негіздері
   

7. 
   Макроэкономикалық және нарықтық реттеу механизмдері
   

8. 
   Үкіметтің алдан ала ұйымдық-құқықтық іс-әрекеті
   

Алдымен айтай кетерлік жағдай, басқа елдердегі мемлекеттік реттеу тәжірибесін оқып үйрену және ғылыми қорытындылау мақсаты, оны біздің әлеуметтік-экономикалық жағдайымызға өзгертпей көшіріп алу емес. Бұл келесі объективті сипаттағы себептерге байланысты мүмкін емес:

1. 
   республика басқа елдердегі саяси, табиғи-экономикалық, әлеуметтік-демографиялық, этно-мәдени және тағы да басқа себептерге байланысты өзгешеленеді;
   
2. 
   қазіргі Қазақстан жағдайында біз ұлттық экономиканы құру процессіндеміз және де әлемдік экономикалық тарихта әкімшілік-жоспарлық шаруашылықтан нарықтық экономикаға өткен бізге ұқсас ешбір ел жоқ;
   
3. 
   басқару жүйесі мен шаруашылықта негізгі өзгерістер білгілі бір себептерге байланысты тиісті негіздеусіз жүргізіледі және “революциялық” көрініс табады, ал нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеу шаралары олардың эволюциялық даму “нәтижесі” болып табылады.
   

Әлеуметтік-экономикалық процесстерге мемлекеттің араласу тәжірибесін үйренуден шығатын қорытынды көптеген алдыңғы қатарлы елдерде экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі құралдары ретінде халық шаруашылығы дамуының мақсаттары мен басымдылықтарын анықтау, болжау, жоспарлау, бағдарлама жасау қарастырылады. Сыртқы, ішкі және оларға сәйкес факторлардың біртіндеп шиеленісуі, мемлекет тек ғылыми негізделген экономикалық мақсаттарға жетуде, әрқашан тарихи жағдайы ескеруді талап етеді. Американдық ірі экономист П.Самуэльсон көрсеткендей, мұндай зерттеулерсіз “күнінен-күнге өсіп отырған қиыншылықтар мен әлеуметтік өзгерістерге эволюциялық жолмен икемделе алмайтын экономикалық жүйелерге, қазіргі кезде қаншалықты мықты болғанымен, бара-бара күйеру қатерлі туындайды, өйткені ғылым мен техника экономикалық өрістің табиғи дамуын үздіксіз өзгертіп отырады” (32, 153-б). Басқаша айтқанда, дәл біздің экономика сияқты, “әлсіз экономикалық жүйеге”, барлық туындайтын қиындықтарға “эволюциялық жолмен икемделу қажеттілігі” үздіксіз ғылыми-техникалық процесс салдарынан туындайды.

Б) Л.Эханд Н;

В) Смит Дж.

Г) Стиглер

Д)Ж.Сей

2."Өзіп-өзі реттейтін экономика" идеясып ұсынатын кім?
А) Дж. Кейнс

Б) А.Смит

В) М.Фрвдмен

Г) Ж.Сей

Д) У. Петги

3. Әр түрлі тарифтер масауяа, бат деңгейін түрақандыруна, техникалық жаңалықтарды енгізуді үкімет тарапыпан реттеуге кррсы үлгі қайсысы.
А) Жаңа классикалык. үлгі

Ь) Неоконсернанттік үлгі

В) Кейнсиандық үлгі

Г) Рационалды ұтымды- күту принципі

Д) Классикалық үлгі

4. Мемлекеттің фиспалдық саясаты кайсы реттеу үлгісіне тән?
А) Салықтық реттеу

Б) Ақша-несис қатынастары арқылы реттеу?

В) Бюджеттік реттеу

Г) Баға арқылы реттеу

Д) Сыртқы экономикалық кызметті реттеу.

5. Кай мемлекет экономикасын реттеуде жекеменшілік-әміршілдік әдісін қолдануда?
А) АҚШ

Б) КСРО

Г) Франция

Д) Қазіргі Қазақстан

6. Макроэкономикалық тұрақтандыру көрсеткіштеріне қатысы жоқ көрсеткішті тап?
А) Артық ақша эммисиясымен несиелерді шектеу

Б) Ұлттық валютаның айналымын қамтамасыз ету

В) Мемлекет меншігінің басым бөлігін сату, әртүрлі салалардағы монополияларды

жою

Д) Экономикаға мемлскстгің тікелей араласуын шектеу

Б) Өнімділігін барынша артгыру

В) Жаңа жұмыс орындашу