ПӘнін меңгеру жөніндегі оқыту бағдарламасы (Syllabus)
жүктеу/скачать 320.9 Kb.
|
Қ
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
азақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі |
Пән бойынша оқыту бағдарламасын (Syllabus) бекіту парағы |
|
Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/38 |
|
|
БЕКІТЕМІН ГП факультетінің деканы _______ Ж.Т.Сарбалаев 20__ж.«___»_________
|
Құрастырушы: ___________ ф.ғ.д., профессор А. Қ. Тұрышев
Қазақ филологиясы кафедрасы
5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының студенттеріне арналған
«Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы»
пәнін меңгеру жөніндегі оқыту бағдарламасы (Syllabus)
Бағдарлама 20__ж. «___» _________бекітілген жұмыс оқу бағдарламасының негізінде әзірленді.
Кафедра отырысында ұсынылды 20_ж. «___»________ №_____ Хаттама
Кафедра меңгерушісі __________ Н.Қ. Жүсіпов 20__ж. «___» ________
Гуманитарлық-педагогикалық факультеттің оқу-әдістемелік кеңесімен
мақұлданды 20_ж. «___»____________ №____ Хаттама
ОӘК төрайымы _____________ С.К. Ксембаева 20_ж. «___»___________
1. Оқу пәнінің төлқұжаты
Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы
Таңдау бойынша пән
Кредит саны және оқу мерзімі
Барлығы – 3 кредит
Курс: 2
Семестр: 4
Барлық дәрісханалық сағат саны – 45 сағат
Дәріс – 30 сағат
Практикалық сабақ –15 сағат
СӨЖ – 90 сағат
Соның ішінде СӨЖМ – 22,5 сағат
Жалпы еңбек сыйымдылығы – 135 сағат
Бақылау түрі:
Емтихан (тест және ауызша) – 3 семестр
Пререквизиттер:
- Қазақ тілінің практикалық курсы
- Қазақ тілінің фонетикасы
- Психология.
- Морфология.
- Синтаксис.
Постреквизит:
-
Қазіргі қазақ тілі -
Жалпы тіл білімі. -
Қазақ тілін оқыту әдістемесі
Пән нысаны: «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы» пәнін оқыту барысында студенттерге сөздердің мағынасы, шығу төркіні, стильдік мәні мен сипаты, қолданылу қабілеттілігі туралы, қысқасы, тілдің лексикалық жүйесі жөнінде жан-жақты мағлұмат беру мақсат етіледі. Студенттер сонымен қатар оқу процесінде осы заманғы лексикологияның өзекті (актуалды) мәселелерінен де хабардар болуға тиіс. Пәнді меңгеру үшін ғылымның соңғы жаңалықтарымен таныстырып отыруға да көңіл бөлінеді.
2. Оқытушылар туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары:
Аты-жөні: Айтмұхамбет Қасымбайұлы Тұрышев
Ғылыми дәрежесі, атағы, қызметі: ф.ғ.д., профессор, «Қазақ филологиясы» кафедрасында «А» корпусында (Ломов к-сі, 64) 356 аудиторияда орналасқан.
Байланысу телефоны: Тел. (12-55) 356-кабинет
Қабылдау уақыты: бейсенбі сағ. 16. 45
3. Пәні, мақсаты мен міндеттері
Пәнді оқыту мақсаты: «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы» пәнінде оқытудың қалыптасқан әдістерінің (лекциялық, практикалық сабақтар, студенттің өзіндік жұмыстары т.б.) негізінде студенттердің жеткілікті дәрежеде білім алуын қамтамасыз ету. Пәнді оқыту міндетіне Қазақстандағы және шетелдердегі ірі лингвистердің кейбір даулы мәселелер жөніндегі тұжырымдарын, пікірлерін, көзқарастарын түсіндіру де енеді. Студенттер теориялық білім алумен қатар, белгілі дәрежеде практикалық жағынан дағдыланады. Мәселен, сөздіктермен жұмыс істеуді үйренеді, әр түрлі мақсатта жаттығулар орындайды. Шәкірттердің берілген тапсырманы қалай орындағаны мұқият қадағаланады.
Пәнді оқытудың міндеттері:
-
лексика және фразеология ұғымы, сипаты, қоғамдық қызметі, түрлерін ажырата білуі; -
лексика және фразеологияның көркем әдебиетте қолданылуы; -
қазақ лекикасы мен фразеологиясының қалыптасуы және даму кезеңдері жөніндегі ғылыми көзқарастар.
4. Білім, іскерлік, дағды мен құзыреттілікке қойылатын талаптар:
- Студенттердің тіл байлығын, ой-өрісін дамытуға арналған жаттығуларды орындай алуы тиіс.
- Қазіргі қазақ тілі лексикологиясы мен фразеологиясы пәнінің теориялық курсының алғы шарттарын білуі тиіс;
- Фразеологиялық тіркестерді орынды қолдана білуге тиіс.
Студенттер бұл курсты оқу барысында жинаған білімдерін алдағы кәсіби қызметінде, ғылыми-зерттеу жұмысында пайдаланады.
5. Пәнді оқудың тақырыптық жоспары
Академиялық сағаттарды сабақ түрлері бойынша бөлу
|
Пәннің тақырыптық жоспары | |||||
|
№ |
Тақырып |
Сағат саны | |||
|
Дәріс |
Тәжір. |
СӨЖ |
СӨЖМ | ||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
|
1 |
Лексикология және оның объектісі. |
2 |
1 |
6 |
2 |
|
2 |
Лексикологияның тіл білімінің өзге салаларымен байланысы. |
2 |
1 |
6 |
2 |
|
3 |
Ұғым, сөз мағынасы. |
2 |
1 |
6 |
2 |
|
4 |
Сөздің анықтамасы. |
2 |
1 |
6 |
2 |
|
5 |
Сөз мағынасының дамуы. |
2 |
1 |
6 |
2 |
|
6 |
Метафора тәсілі арқылы атаудың ауысуы заттардың тұлға, түр, түс, пішін, қимыл ерекшеліктердің ұқсастықтарына негізделетіні. |
2 |
1 |
6 |
2 |
|
7 |
Лексикалық мағыналардың түрлері. |
2 |
1 |
6 |
2 |
|
8 |
Сөздердің мағыналық қатынасына қарай жіктелуі.. |
2 |
1 |
6 |
1 |
|
9 |
Табу және магия. |
2 |
1 |
6 |
1 |
|
10 |
Қазіргі қазақ тілі лексикасының шығу арналары. |
2 |
1 |
6 |
1 |
|
11 |
Өзге тілдерден енген сөздердің кірме сөздер деп аталатындығы. |
2 |
1 |
6 |
1 |
|
12 |
Қазіргі қазақ тілі лексикасының стильдік мәні және қолдану шеңбері. |
2 |
1 |
6 |
1,5 |
|
13 |
Жалпыхалықтық сөздер. |
2 |
1 |
6 |
1 |
|
14 |
Диалект сөздер. |
2 |
1 |
6 |
1 |
|
15 |
Лексикография. |
2 |
1 |
6 |
1 |
|
Барлығы: сағат |
30 |
15 |
90 |
22,5 | |
6. Дәріс сабақтарының мазмұны
1-тақырып. Лексикология және оның объектісі.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
-
Лексика (немесе сөздік құрам) жөніндегі түсінік. -
Лексикология қарастыратын негізгі мәселелелер
Лексика (немесе сөздік құрам) жөніндегі түсінік. Сөздер мен тұрақты тіркестер тілдің лексикасын құрастыратын негізгі бөлшектер. Лексикологияның тіл білімінің бір саласы екендігі, сөздердің теориясы мен практикалық мәнін үйрететін ғылыми курс екендігі. Оның жекелеген сөздерді, сөздердің тобын ғана емес, тілдің қалыптасқан, лексикалық жүйе-сін зерттейтіндігі. Лексикология қарастыратын негізгі мәселелелер – сөздің лексикалық жүйеде алатын орны, лексикалық мағына, сөздің пайда болу, даму, қалыптасу заңдылықтары, жасалуы мен шығу тегі, қарым-қатынас кезіндегі қолданылу қабілеттілігі, функциялық қызметінің аясы мен шеңбері, эмоциялық-стильдік сипаты, тағы басқалар. «Қазіргі қазақ тілі лексикология-сы» пәнінің мақсаттары мен міндеттері.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[2], [3], [7].
2-тақырып. Лексикологияның тіл білімінің өзге салаларымен байланысы.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Лексикологияның тіл білімінің өзге салаларымен байланысы.
2. Қазіргі қазақ тілі лексикологиясының зерттелуі.
Тілдің басты элементі саналатын сөздің әр салаларында әр қырынан қарастырылатындығы. Лексикологияның өз тілінен бірнеше салаға бөлінетіндігі. Семасиология, ономосиология, ономастика, фразеология, лексикография, лексикалық стилистика, тарихи лексикология, этимология туралы қысқаша мағлұмат. Қазіргі қазақ тілі лексикологиясының зерттелуі.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [7], [8].
3-тақырып. Ұғым, сөз мағынасы.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Ұғымның анықтамасы.
2. Сөз және лексикалық мағына.
3.Лексикалық-грамматикалық мағына және грамматикалық мағына.
Ұғымның анықтамасы. Ұғымның адам санасында қалай қалыптасатын-дығы жөнінде психологиялық түсінік. Ұғымның мазмұны мен көлемі. Ұғымның түрлері. Ұғымдардың арасындағы қатынастар. Ұғым – ойлаудың бір формасы. Ұғым туралы философиялық түсінік. Заттар мен құбылыстардың жалпы және мәнді белгілерін бейнелейтін ойдың ұғым ретінде қалыптасатындығы. Ғылыми ұғым мен тұрмыстық ұғымның айырмашылығы. Ұғымның дамуы. Ұғым туралы лингвистикалық түсінік. Шындық, ұғым және сөз. Сөз және лексикалық мағына. Лексикалық-грамматикалық мағына және грамматикалық мағына. Ұғым мен мағынаның айырмашылығы. Ұғым, мағына, сөздің (дыбыстық қабықтың) өзара қаты-насы, байланысы.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [7], [8].
4-тақырып. Сөздің анықтамасы.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Сөздің формалары. Сөздік форма.
2. Сөздің мазмұны.
Сөзге анықтама берудің қиындығы. Сөздің формалары. Сөздік форма. Омоформалар. Омофондар. Омографтар. Варианттар мен дублеттер. Қос сөздер. Біріккен сөздер. Тұрақты тіркестер. Сөздің мазмұны. Лексикалық мағына, грамматикалық мағына, эмоционалды-экспрессивтік мағына, контекстік-стилистиалық мағына, тақырыптық-семантикалық мағына, коннотациялық мағына тағы басқалар сөздің мазмұнын құрайтындығы. Лек-сикалық-семантикалық жүйе туралы түсінік. Парадигмалық мағына. Син-тагмалық мағына. Лексикалық-семанткиалық түсінік. Лексикалық мағына-ның құрамындас бөліктері. Денотаттық мағына. Сигнификаттық мағына. Коннотациялық мағына. Лексикалық мағынаның ұсақ бөлшектері. Сема. Ортақ сема. Айырушы сема. Потенциалды сема. Сөз типтері. Сөзге тән белгілер. Сөздің қызметі.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [4], [6].
5-тақырып. Сөз мағынасының дамуы.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Сөз мағынасының өзгеруі, ауыспалы мағынада қолданылу себептері.
2. Сөз мағынасының өзгеруі.
Сөз мағынасының өзгеруі, ауыспалы мағынада қолданылу себептері. Сөз мағынасы өзгеруінің, жаңа мағына иеленуінің сыртқы (экстралингвистика) және ішкі (лингвистикалық) себептері болатындығы. Сөз мағынасының кеңеюі. Сөз мағынасының таралуы. Сөздің негізгі мағынасына қоса туынды, ауыспалы мағыналарда жұмсалуы нәтижесінде көп мағыналықтың пайда болатындығы. Сөздің бірнеше, кем дегенде екі мағынаға ие болуы көп мағыналық деп аталатындығы. Сөз мағыналарының ауысуы келтірінді мағынада қолданылуы әртүрлі тәсілдер арқылы жүзеге асатындығы.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[2], [3], [7]
6-тақырып. Метафора тәсілі арқылы атаудың ауысуы заттардың тұлға, түр, түс, пішін, қимыл ерекшеліктердің ұқсастықтарына негізделетіні.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1 Метафора тәсілі арқылы атаудың ауысуы.
2. Сөздің ауыспалы мағынада қолданылуы.
Метафора тәсілі арқылы атаудың ауысуы заттардың тұлға, түр, түс, пішін. Қимыл ерекшеліктердің ұқсастықтарына негізделетіндігі. Метафораның тілдегі қолданылу сипатына қарай: 1.Тілдік метафора. 2.Поэтикалық метафора деп аталатындығы. Поэтикалық метафораның өз тілінен: 1.Тұрақты метафора. 2. Жеке қолданыстағы метафора болып екіге бөлінетіндігі. Сөз мағынасының функционалды семантика заңы бойынша да өзгеретіндігі. Бұл ретте заттар мен құбылыстардың атқаратын қызметтерінің ұқсастығы негізге алынатындығы. Заттар мен құбылыстар уақыт немесе кеңістік жағынан іргелес, шектеу болуы да ықтимал. Олар осы негізде бір атауға ортақтасып, көп мағына тудырады. Сөздің ауыспалы мағынада жұмсалуының бұл тәсілі метонимия деп аталатындығы. Метонимияның жасалу жолдары. Бүтіннің орнына бөлшекті, жалпының орнына жалқыны, үлкеннің орнына кішіні немесе керісінше қолданудың негізінде сөз мағынасының өзгеруі.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [7], [8]
7. Тақырып. Лексикалық мағыналардың түрлері.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Лексикалық мағыналардың түрлері.
Лексикалық мағыналардың түрлері: тура (немесе номинативті) мағына, фразеологиялық байлаулы мағына, синтаксистік шартты мағына. Сөз мағыналарын затпен немесе құбылыспен байланысу сипатына қарай шығуы, пайда болу тарихына қарай, тіркесу қабілетіне қарай, функциялық-стильдік реңктеріне қарай жаңаша топтастыру.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[3], [7], [8]
8. Тақырып. Сөздердің мағыналық қатынасына қарай жіктелуі.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Омоним. Омонимдердің типтері.
2. Синонимдік қатар және доминант.
3. Антонимдердің ерекшеліктері, жасалу жолдары. Энантиосемия құбылысы.
Дыбысталуы бірдей, ұғымы әртүрлі сөздердің омонимдер деп аталатындығы. Омонимдердің көп мағыналы сөздерден айырмашылығы, омонимдердің жасалу жолдары. Омонимдердің типтері: лексикалық, лексика-грамматикалық, аралас омонимдер. Мағыналары бір-біріне жақын, өзара мәндес сөздердің синонимдер деп аталатындығы. Синонимдік қатар және доминант. Синонимдес сөздердің өзара мағыналық, стильдік қолданыстық айырым белгілері. Синонимдердің жасалу жолдары. Синонимдердің типтері: мағыналық, стильдік, мағыналық-стильдік синонимдер. Тұрақты синонимдер мен синтаксистік синонимдер. Мағынасы қарама-қарсы сөздердің антонимдері деп аталатындығы. Антонимдердің ерекшеліктері, жасалу жолдары. Объективті қарама-қарсылықты білдіретін антонимдер мен прагматикалық қарама-қарсылықты білдіретін антонимдер. Энантиосемия құбылысы.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[4], [6], [7]
9. Тақырып. Табу және магия.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Сөз магиясы және этнолингвистикалық табу.
2. Табудың түрлері.
Сөз магиясы және этнолингвистикалық табу. Табудың этномәдени негіздері. Табудың түрлері. Эвфемизмдер мен дисфемизмдер.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [5], [7]
10. Тақырып. Қазіргі қазақ тілі лексикасының шығу арналары.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Қазақ тілінің сөздік құрамы мен негізгі сөздік қоры.
2. Сөз тудырудың лексикалық, фонетикалық, морфологиялық және синтаксистік жолдары.
Қазақ тілінің сөздік құрамы мен негізгі сөздік қоры. Сөздік құрамының жалпы сипаты. Негізгі сөздік қордың басты белгілері. Негізгі сөздік қор мен сөздік құрамның ара қатынасы. Түркі тілдеріне ортақ сөздер. Олардың лексика-семантикалық, фонетикалық, лексика-грамматикалық ерекшеліктері. Қыпшақ тілдеріне ортақ сөздер. Түбір сөздер мен туынды сөздер. Сөз тудырудың лексикалық, фонетикалық, морфологиялық және синтаксистік жолдары. Сөз тудыру тәсілдері негізінде пайда болған сөздердің ерекшеліктері.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[5], [6], [7]
11.Тақырып.Өзге тілдерден енген сөздердің кірме сөздер деп аталатындығы.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Кірме сөздер.
2. Кірме сөздердің лексика-семантикалық, фонетикалық және грамматикалық жағынан игерілуі.
Өзге тілдерден енген сөздердің кірме сөздер деп аталатындығы. Моңғол тілдерінен енген сөздер. Араб, иран тілдерінен сөздер. Орыс тілінен енген сөздер. Кірме сөздердің лексика-семантикалық, фонетикалық және грамматикалық жағынан игерілуі. Қазақ тіліне кірме сөздер әкелген жаңалықтар.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[5], [6], [7]
12. Тақырып: Қазіргі қазақ тілі лексикасының стильдік мәні және қолдану шеңбері.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Қазақ тілінің ауызекі және жазба формалары.
2 Әдеби тілге тән басты белгілер. Әдеби тілдің формалары.
3. Тілдік стиль туралы ұғым.
Қазақ тілінің ауызекі және жазба формалары. Ауызекі сөйлеу тілінің ерекшеліктері. Әдеби тілге тән басты белгілер. Әдеби тілдің формалары. Әдеби тілдің стильдік тармақтары. Тілдік стиль туралы ұғым. Қазақ тілі лексикасын құрайтын сөздердің түрлі принципке негізделе отырып, қолдану шеңбері, стильдік мәні жағынан бірнеше топқа бөлінетіндігі. Таралу аясына немесе әлеуметтік-территориялық ерекшеліктеріне қарай топтасқан сөздер.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[4], [5], [9]
13. Тақырып. Жалпыхалықтық сөздер.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Жалпыхалықтық сөздер.
2. Жалпыхалықтық лексиканың басты-басты ерекшеліктері.
Стильдік мәні жағынан бейтарап болғандықтан, қолданылуы жағынан ешқандай шек қойылмайтындықтан мұндай сөздердің бірде стильаралық сөздер, бірде бейтарап сөздер деп аталатындығы. Жалпыхалықтық лексиканың басты-басты ерекшеліктері.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[3], [5], [6]
14. Тақырып. Диалект сөздер.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Диалект, наречие. Говор туралы түсінік.
2. Кәсіби сөздер. Кәсіби сөздердің түрлері.
Диалект, наречие. Говор туралы түсінік. Диалект сөздердің лексикалық, фонетикалық және грамматикалық ерекшеліктері. Диалектизм-дер. Кәсіби сөздер. Кәсіби сөздердің түрлері. Кәсіби сөздердің ерекшеліктері. Жаргон және арго. Стиль қатысына, бейнелік-стилистикалық сипатына қарай топтасқан сөздер. Тұрмыстық сөздер. Варваризмдер. Термин сөздер. Кітаби сөздер. Эмоциялы-экспрессивті сөздер. Олардың лексикалық-семантикалық сипаты.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[3], [5], [8]
15. Тақырып. Лексикография.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Лексикография – сөздік жасаудың методикасы мен техникасын үйрететін ғылым.
2. Лингвистикалық сөздіктер.
3. Лингистикалық емес сөздіктер.
Лексикографияның сөздік жасаудың методикасы мен техникасын үйрететеін ғылым екендігі. Лексикографияның теориясы мен практикасы жайында жалпы мағлұмат. Лингвистикалық және лингвистиалық емес сөздіктер. Лингвистикалық сөздіктердің жасалу мақсатына, өзіндік ерекшеліктеріне және көлеміне қарай бірнеше түрге бөлінетіндігі. Түсіндір-ме сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Реестр сөз және сөздік мақала. Түсіндірме сөздіктерді құрастырудың тәжірибесі. Аударма сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Аударма сөздіктердің түрлері. Терминологиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Терминологиялық сөздіктердің түрлері. Диалектологиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Фразеологиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Синонимдер сөздігі. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Орфографиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Орфоэпиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Тарихи сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Тарихи сөздіктердің түрлері. Этимологиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [4], [7], [8]
7. Тәжірибешілік сабақтардың мазмұны, сағат көлемі
1-тақырып. Лексикология және оның объектісі.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1.Лексика (немесе сөздік құрам) жөніндегі түсінік.
2. Лексикология қарастыратын негізгі мәселелелер
Лексика (немесе сөздік құрам) жөніндегі түсінік. Сөздер мен тұрақты тіркестер тілдің лексикасын құрастыратын негізгі бөлшектер. Лексикологияның тіл білімінің бір саласы екендігі, сөздердің теориясы мен практикалық мәнін үйрететін ғылыми курс екендігі. Оның жекелеген сөздерді, сөздердің тобын ғана емес, тілдің қалыптасқан, лексикалық жүйе-сін зерттейтіндігі. Лексикология қарастыратын негізгі мәселелелер – сөздің лексикалық жүйеде алатын орны, лексикалық мағына, сөздің пайда болу, даму, қалыптасу заңдылықтары, жасалуы мен шығу тегі, қарым-қатынас кезіндегі қолданылу қабілеттілігі, функциялық қызметінің аясы мен шеңбері, эмоциялық-стильдік сипаты, тағы басқалар. «Қазіргі қазақ тілі лексикология-сы» пәнінің мақсаттары мен міндеттері.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[2], [3], [7].
2-тақырып. Лексикологияның тіл білімінің өзге салаларымен байланысы.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Лексикологияның тіл білімінің өзге салаларымен байланысы.
2. Қазіргі қазақ тілі лексикологиясының зерттелуі.
Тілдің басты элементі саналатын сөздің әр салаларында әр қырынан қарастырылатындығы. Лексикологияның өз тілінен бірнеше салаға бөлінетіндігі. Семасиология, ономосиология, ономастика, фразеология, лексикография, лексикалық стилистика, тарихи лексикология, этимология туралы қысқаша мағлұмат. Қазіргі қазақ тілі лексикологиясының зерттелуі.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [7], [8].
3-тақырып. Ұғым, сөз мағынасы.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Ұғымның анықтамасы.
2. Сөз және лексикалық мағына.
3.Лексикалық-грамматикалық мағына және грамматикалық мағына.
Ұғымның анықтамасы. Ұғымның адам санасында қалай қалыптасатын-дығы жөнінде психологиялық түсінік. Ұғымның мазмұны мен көлемі. Ұғымның түрлері. Ұғымдардың арасындағы қатынастар. Ұғым – ойлаудың бір формасы. Ұғым туралы философиялық түсінік. Заттар мен құбылыстардың жалпы және мәнді белгілерін бейнелейтін ойдың ұғым ретінде қалыптасатындығы. Ғылыми ұғым мен тұрмыстық ұғымның айырмашылығы. Ұғымның дамуы. Ұғым туралы лингвистикалық түсінік. Шындық, ұғым және сөз. Сөз және лексикалық мағына. Лексикалық-грамматикалық мағына және грамматикалық мағына. Ұғым мен мағынаның айырмашылығы. Ұғым, мағына, сөздің (дыбыстық қабықтың) өзара қаты-насы, байланысы.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [7], [8].
4-тақырып. Сөздің анықтамасы.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Сөздің формалары. Сөздік форма.
2. Сөздің мазмұны.
Сөзге анықтама берудің қиындығы. Сөздің формалары. Сөздік форма. Омоформалар. Омофондар. Омографтар. Варианттар мен дублеттер. Қос сөздер. Біріккен сөздер. Тұрақты тіркестер. Сөздің мазмұны. Лексикалық мағына, грамматикалық мағына, эмоционалды-экспрессивтік мағына, контекстік-стилистиалық мағына, тақырыптық-семантикалық мағына, коннотациялық мағына тағы басқалар сөздің мазмұнын құрайтындығы. Лек-сикалық-семантикалық жүйе туралы түсінік. Парадигмалық мағына. Син-тагмалық мағына. Лексикалық-семанткиалық түсінік. Лексикалық мағына-ның құрамындас бөліктері. Денотаттық мағына. Сигнификаттық мағына. Коннотациялық мағына. Лексикалық мағынаның ұсақ бөлшектері. Сема. Ортақ сема. Айырушы сема. Потенциалды сема. Сөз типтері. Сөзге тән белгілер. Сөздің қызметі.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [4], [6].
5-тақырып. Сөз мағынасының дамуы.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Сөз мағынасының өзгеруі, ауыспалы мағынада қолданылу себептері.
2. Сөз мағынасының өзгеруі.
Сөз мағынасының өзгеруі, ауыспалы мағынада қолданылу себептері. Сөз мағынасы өзгеруінің, жаңа мағына иеленуінің сыртқы (экстралингвистика) және ішкі (лингвистикалық) себептері болатындығы. Сөз мағынасының кеңеюі. Сөз мағынасының таралуы. Сөздің негізгі мағынасына қоса туынды, ауыспалы мағыналарда жұмсалуы нәтижесінде көп мағыналықтың пайда болатындығы. Сөздің бірнеше, кем дегенде екі мағынаға ие болуы көп мағыналық деп аталатындығы. Сөз мағыналарының ауысуы келтірінді мағынада қолданылуы әртүрлі тәсілдер арқылы жүзеге асатындығы.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[2], [3], [7]
6-тақырып. Метафора тәсілі арқылы атаудың ауысуы заттардың тұлға, түр, түс, пішін, қимыл ерекшеліктердің ұқсастықтарына негізделетіні.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1 Метафора тәсілі арқылы атаудың ауысуы.
2. Сөздің ауыспалы мағынада қолданылуы.
Метафора тәсілі арқылы атаудың ауысуы заттардың тұлға, түр, түс, пішін. Қимыл ерекшеліктердің ұқсастықтарына негізделетіндігі. Метафораның тілдегі қолданылу сипатына қарай: 1.Тілдік метафора. 2.Поэтикалық метафора деп аталатындығы. Поэтикалық метафораның өз тілінен: 1.Тұрақты метафора. 2. Жеке қолданыстағы метафора болып екіге бөлінетіндігі. Сөз мағынасының функционалды семантика заңы бойынша да өзгеретіндігі. Бұл ретте заттар мен құбылыстардың атқаратын қызметтерінің ұқсастығы негізге алынатындығы. Заттар мен құбылыстар уақыт немесе кеңістік жағынан іргелес, шектеу болуы да ықтимал. Олар осы негізде бір атауға ортақтасып, көп мағына тудырады. Сөздің ауыспалы мағынада жұмсалуының бұл тәсілі метонимия деп аталатындығы. Метонимияның жасалу жолдары. Бүтіннің орнына бөлшекті, жалпының орнына жалқыны, үлкеннің орнына кішіні немесе керісінше қолданудың негізінде сөз мағынасының өзгеруі.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [7], [8]
7. Тақырып. Лексикалық мағыналардың түрлері.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Лексикалық мағыналардың түрлері.
Лексикалық мағыналардың түрлері: тура (немесе номинативті) мағына, фразеологиялық байлаулы мағына, синтаксистік шартты мағына. Сөз мағыналарын затпен немесе құбылыспен байланысу сипатына қарай шығуы, пайда болу тарихына қарай, тіркесу қабілетіне қарай, функциялық-стильдік реңктеріне қарай жаңаша топтастыру.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[3], [7], [8]
8. Тақырып. Сөздердің мағыналық қатынасына қарай жіктелуі.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Омоним. Омонимдердің типтері.
2. Синонимдік қатар және доминант.
3. Антонимдердің ерекшеліктері, жасалу жолдары. Энантиосемия құбылысы.
Дыбысталуы бірдей, ұғымы әртүрлі сөздердің омонимдер деп аталатындығы. Омонимдердің көп мағыналы сөздерден айырмашылығы, омонимдердің жасалу жолдары. Омонимдердің типтері: лексикалық, лексика-грамматикалық, аралас омонимдер. Мағыналары бір-біріне жақын, өзара мәндес сөздердің синонимдер деп аталатындығы. Синонимдік қатар және доминант. Синонимдес сөздердің өзара мағыналық, стильдік қолданыстық айырым белгілері. Синонимдердің жасалу жолдары. Синонимдердің типтері: мағыналық, стильдік, мағыналық-стильдік синонимдер. Тұрақты синонимдер мен синтаксистік синонимдер. Мағынасы қарама-қарсы сөздердің антонимдері деп аталатындығы. Антонимдердің ерекшеліктері, жасалу жолдары. Объективті қарама-қарсылықты білдіретін антонимдер мен прагматикалық қарама-қарсылықты білдіретін антонимдер. Энантиосемия құбылысы.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[4], [6], [7]
9. Тақырып. Табу және магия.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Сөз магиясы және этнолингвистикалық табу.
2. Табудың түрлері.
Сөз магиясы және этнолингвистикалық табу. Табудың этномәдени негіздері. Табудың түрлері. Эвфемизмдер мен дисфемизмдер.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [5], [7]
10. Тақырып. Қазіргі қазақ тілі лексикасының шығу арналары.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Қазақ тілінің сөздік құрамы мен негізгі сөздік қоры.
2. Сөз тудырудың лексикалық, фонетикалық, морфологиялық және синтаксистік жолдары.
Қазақ тілінің сөздік құрамы мен негізгі сөздік қоры. Сөздік құрамының жалпы сипаты. Негізгі сөздік қордың басты белгілері. Негізгі сөздік қор мен сөздік құрамның ара қатынасы. Түркі тілдеріне ортақ сөздер. Олардың лексика-семантикалық, фонетикалық, лексика-грамматикалық ерекшеліктері. Қыпшақ тілдеріне ортақ сөздер. Түбір сөздер мен туынды сөздер. Сөз тудырудың лексикалық, фонетикалық, морфологиялық және синтаксистік жолдары. Сөз тудыру тәсілдері негізінде пайда болған сөздердің ерекшеліктері.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[5], [6], [7]
11.Тақырып. Өзге тілдерден енген сөздердің кірме сөздер деп аталатындығы.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Кірме сөздер.
2.Кірме сөздердің лексика-семантикалық, фонетикалық және грамматикалық жағынан игерілуі.
Өзге тілдерден енген сөздердің кірме сөздер деп аталатындығы. Моңғол тілдерінен енген сөздер. Араб, иран тілдерінен сөздер. Орыс тілінен енген сөздер. Кірме сөздердің лексика-семантикалық, фонетикалық және грамматикалық жағынан игерілуі. Қазақ тіліне кірме сөздер әкелген жаңалықтар.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[5], [6], [7]
12. Тақырып: Қазіргі қазақ тілі лексикасының стильдік мәні және қолдану шеңбері.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Қазақ тілінің ауызекі және жазба формалары.
2 Әдеби тілге тән басты белгілер. Әдеби тілдің формалары.
3. Тілдік стиль туралы ұғым.
Қазақ тілінің ауызекі және жазба формалары. Ауызекі сөйлеу тілінің ерекшеліктері. Әдеби тілге тән басты белгілер. Әдеби тілдің формалары. Әдеби тілдің стильдік тармақтары. Тілдік стиль туралы ұғым. Қазақ тілі лексикасын құрайтын сөздердің түрлі принципке негізделе отырып, қолдану шеңбері, стильдік мәні жағынан бірнеше топқа бөлінетіндігі. Таралу аясына немесе әлеуметтік-территориялық ерекшеліктеріне қарай топтасқан сөздер.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[4], [5], [9]
13. Тақырып. Жалпыхалықтық сөздер.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Жалпыхалықтық сөздер.
2. Жалпыхалықтық лексиканың басты-басты ерекшеліктері.
Стильдік мәні жағынан бейтарап болғандықтан, қолданылуы жағынан ешқандай шек қойылмайтындықтан мұндай сөздердің бірде стильаралық сөздер, бірде бейтарап сөздер деп аталатындығы. Жалпыхалықтық лексиканың басты-басты ерекшеліктері.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[3], [5], [6]
14. Тақырып. Диалект сөздер.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Диалект, наречие. Говор туралы түсінік.
2. Кәсіби сөздер. Кәсіби сөздердің түрлері.
Диалект, наречие. Говор туралы түсінік. Диалект сөздердің лексикалық, фонетикалық және грамматикалық ерекшеліктері. Диалектизм-дер. Кәсіби сөздер. Кәсіби сөздердің түрлері. Кәсіби сөздердің ерекшеліктері. Жаргон және арго. Стиль қатысына, бейнелік-стилистикалық сипатына қарай топтасқан сөздер. Тұрмыстық сөздер. Варваризмдер. Термин сөздер. Кітаби сөздер. Эмоциялы-экспрессивті сөздер. Олардың лексикалық-семантикалық сипаты.
Пайдаланатын әдебиет: [1],[3], [5], [8]
15. Тақырып. Лексикография.
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі):
1. Лексикография – сөздік жасаудың методикасы мен техникасын үйрететін ғылым.
2. Лингвистикалық сөздіктер.
3. Лингистикалық емес сөздіктер.
Лексикографияның сөздік жасаудың методикасы мен техникасын үйрететеін ғылым екендігі. Лексикографияның теориясы мен практикасы жайында жалпы мағлұмат. Лингвистикалық және лингвистиалық емес сөздіктер. Лингвистикалық сөздіктердің жасалу мақсатына, өзіндік ерекшеліктеріне және көлеміне қарай бірнеше түрге бөлінетіндігі. Түсіндір-ме сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Реестр сөз және сөздік мақала. Түсіндірме сөздіктерді құрастырудың тәжірибесі. Аударма сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Аударма сөздіктердің түрлері. Терминологиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Терминологиялық сөздіктердің түрлері. Диалектологиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Фразеологиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Синонимдер сөздігі. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Орфографиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Орфоэпиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Тарихи сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы. Тарихи сөздіктердің түрлері. Этимологиялық сөздік. Жасалу мақсаты, практикалық мәні. Құрылысы.
Пайдаланатын әдебиет: [2],[3], [4], [7], [8]
8. Өздік жұмыс тапсырмалары
1. Лексикологияның тіл білімінің өзге салаларымен байланысы.
Ұсынылатын әдебиет: [2],[3], [7], [8].
2. Лексикалық мағыналардың түрлері.
Ұсынылатын әдебиет: [1],[3], [7], [8]
3. Қазіргі қазақ тілі лексикасының шығу арналары.
Ұсынылатын әдебиет: [1],[5], [6], [7].
9. СӨЖМ кеңестерінің кестесі
|
№ |
Сабақ түрлері |
дүйсенбі |
сейсенбі |
сәрсенбі |
бейсенбі |
жұма |
сенбі |
|
1. |
Дәріс бойынша кеңестер |
|
|
10.00 11.00
|
|
|
|
|
2. |
Тәжірибелік сабақтар бойынша кеңестер |
|
|
|
|
12.00 13.00
|
|
|
3. |
МӨЖ бойынша кеңестер |
11.00 12.00
|
|
|
|
|
|
|
4. |
Талдау бойынша кеңестер |
|
|
|
|
|
10.00 11.00
|
|
5. |
Тест сұрақтары бойынша кеңестер |
|
|
|
|
|
11.00 12.00
|
10. Студенттердің білімдерін тексеру кестесі
Пән бойынша тапсырмаларды орындау мен тапсыру кестесі
|
№ |
Жұмыс түрі |
Тапсырманың тақырыбы, мақсаты мен мазмұны |
Ұсынылатын әдебиет |
Орын дау ұзақтығы |
Бақы лау
түрі |
Тапсыру мерзі мі
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
|
1 |
Хабарлама |
Лексикология және оның объектісі. Лексикологияның тіл білімінің өзге салаларымен байланысы. Ұғым, сөз мағынасы.
|
Арпабеков С. Қазақ тiлi : фонетика, лексика, сөзжасам, морфология, синтаксис : анықтамалық / С. Арпабеков. - Алматы, 2008. - 120 б. |
3 апта |
ауызша |
4 апта |
|
2 |
Реферат |
Сөздің анықтамасы. Сөз мағынасының дамуы. Метафора тәсілі арқылы атаудың ауысуы заттардың тұлға, түр, түс, пішін, қимыл ерекшеліктердің ұқсастықтарына негізделетіні. |
Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімінің мәселелері. Алматы: Арыс, 2008. -602 б. |
4 апта |
жазбаша |
5 апта |
|
3 |
Ағымдық бақылау |
1-7 тәжірибелік сабақтар |
|
|
тест |
8 апта |
|
4 |
Хабарлама |
Лексикалық мағыналардың түрлері. Сөздердің мағыналық қатынасына қарай жіктелуі. Табу және магия. |
Қалиев Ғ. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. Алматы: Сөздік-Словарь, 2006. -259 б. |
3 апта |
ауызша |
11 апта |
|
5 |
Реферат |
Диалект сөздер.Қазіргі қазақ тілі лексикасының шығу арналары. Лексикография. |
Мұсабаев Ғ. Қазақ тіл білімінің мәселелері. Алматы: Арыс, 2008. -470 б. |
6 апта |
жазбаша |
14 апта |
|
6 |
Ағымдық бақылау |
8-15 тәжірибелік сабақтар |
|
|
тест |
15 апта |
11. Оқытушының талаптары, саясаты мен шаралары
Білім алушылардың сабаққа кешігусіз келуі міндетті түрде талап етіледі. Олай болмаған жағдайда мәселе деканат арқылы шешіледі. Максималды түрде екі босату ғана рұқсат етіледі. Екі кешігіп келу бір босатуға тең келеді. Екіден көп босату болған жағдайда білім алушы мәселе әкімшілік тарапынан шешілмегенше сабаққа кіргізілмейді. Сабақта білім алушылардан бөгде адамның келуіне рұқсат етілмейді.
Жұмыстар уақытында тапсырылуы қажет. Тапсырмаларды тапсырудың ең соңғы мерзімі – емтиханға 3 күн қалғанға дейінгі уақыт.
Барлық тапсырмаларды өткізбеген білім алушы емтиханға жіберілмейді.
Меңгерілген материалдар үнемі тексеріліп отырылады, сондықтан әркез қайталап отыру шарт.
Студенттер білімін аралық бақылау тест немесе жазбаша бақылау жұмысы түрінде жүргізіледі.
Осы көрсеткіштер орындалмаған жағдайда жеткіліксіз немесе айып санкциялары қолданылады:
-
сабақты босату (себепсіз); -
тапсырмаларды уақытымен орындамау; -
тапсырмаларды орындау барысында қателіктер жіберу, яғни, студент материалды толық меңгермеген жағдайда.
Егер студент сабаққа себепті жағдаймен келе алмаса, келесі аптада сол сабаққа өтеу (отработка) жасайды. Бірақ ұпай азайтылады.
Студенттердің білімін анықтау көрсеткіші
|
Балл түріндегі қорытынды баға |
Балдың сандық баламасы |
Әріп жүйесі бойынша бағалау |
Дәстүрлі жүйе бойынша қойылатын баға | |
|
Емтихан, дифф. сынақ |
сынақ | |||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
95-100 |
4 |
А |
өте жақсы |
Есептелді |
|
90-94 |
3,67 |
А- | ||
|
85-89 |
3,33 |
В+ |
Жақсы | |
|
80-84 |
3,0 |
В |
Жақсы | |
|
75-79 |
2,67 |
В- |
Жақсы | |
|
70-74 |
2,33 |
С+ |
қанағаттанарлық | |
|
65-69 |
2,0 |
С | ||
|
60-64 |
1,67 |
С- | ||
|
55-59 |
1,33 |
Д+ | ||
|
50-54 |
1,0 |
Д | ||
|
0-49 |
0 |
F |
қанағаттанарлықсыз |
есептелмеді |
12. Қолданылатын әдебиеттер тізімі
Негізгі:
-
Айтбайұлы Ө. Қазақ тiл бiлiмi терминологиясы мен фразеологиясының мәселелерi/ Ө.Айтбайұлы. - Павлодар : С.Торайғыров атындағы ПМУ. – 2010 Т. 1. - 378 с -
Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Павлодар, С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2010. – 458 б. -
Жұбанов Қ. Қазақ тiлi жөнiндегi зерттеулер/ Жұбанов, Қ. ; ред.: Арын Е. М., Құдабаев А.Ж. - Павлодар : С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2010. - 255 с. - (Қазақ тiл бiлiмiнiң антологиясы/ бас ред. Е.М.Арын; құраст., жауапты ред. А.Ж.Құдабаев)
Қосымша:
-
Арпабеков С. Қазақ тiлi: фонетика, лексика, сөзжасам, морфология, синтаксис : анықтамалық / С. Арпабеков. - Алматы, 2008. - 120 б. -
Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімінің мәселелері. Алматы: Арыс, 2008. -602 б. -
Мұсабаев Ғ. Қазақ тіл білімінің мәселелері. Алматы: Арыс, 2008. -470 б. -
Қалиев Ғ. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. Алматы: Сөздік-Словарь, 2006. -259 б. -
Сағындықұлы Б. Қазақ тілі лексикасы дамуының этимологиялық негіздері. Павлодар, С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2010. – 262 б. -
Оразбаева Ф.Ш. Қазақ тілінің оқыту әдістемесі. Алматы: Print-S, 2005. -170 б.
Достарыңызбен бөлісу: