ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «5В030100»- құқықтану мамандықтарына арналған ОҚУ-Әдістемелік материалдар семей

1. 
   Олар экономикалық қатынастардың бір түрі болып табылады. Ол қатынастар арқылы өнімнің жиынтығын үлестіру, қайта үлестіруі жүргізіледі;
   
2. 
   Бұл қатынастар ақшалай болып табылады;
   
3. 
   Материалдық бюджеттік қатынастар ақшалай нысанда құнның бір жақты қозғалысын реттейді.
   
4. 
   Материалдық бюджетік қатынастар үлестіруші мінездемеге ие;
   
5. 
   Тек қана құқықтық нысанда өмір сүреді.
   

1. 
   Бюджетті қалыптастыру әдістері:
   

• 
  қүштеу -қайтарымсыз (салықтар)
  
• 
  қүштеу -қайтарымды ( мемлекеттік заемдер)
  
• 
  ерікті - қайтарымсыз
  
• 
  ерікті - қайтарымды
  
• 
  эмиссия.
  

2. 
   Үлестіру әдістері:
   

• 
  қаржыландыру
  
• 
  несиелендіру
  
• 
  мемлекетпен өз қаржы міндеттерін өтеу.
  

2. 
   Бюджеттін қаражаттарын пайдаланудың ұйымдастыру әдісі:
   

• 
  бюджеттік қаржыларды пайдалану тәртібін белгілеу
  
• 
  бюджеттік қаржыларды бөлу, норматив пен лимитердін белгілеу
  
• 
  бюджетті жоспар негізінде үлестіру
  
• 
  бюджеттен алынған ақша қаражаттардың пайдалануына бақылау жүргізу.
  

1. 
   Бір жақты - бұл жағдайда ақшалар тек бір бағытта қозғалады
   
2. 
   Екі жақты - ақша қаражаты бір бюджеттен екінші бюджетке қозғалады. Басқа бюджетті қаржыландырады.
   

«Орталық және жергілікті бюджетті пайдалануын ұйымдастыру, үлестіру және қалыптастырумен байланысты, сонымен катар бюджеттік құрымды ұйымдастыру процесінде туындайтын қатынастарды реттейтін қаржы құқықтын ерекше бөлімінің бөлігі болып табылады».

Бюджеттік құықтың пәні болып мемлекеттік бюджеттік қызметінің процесінде туындайтын қоғамдық қатынастар табылады.Бюджеттік құқық 2 құқықтық реттеу әдістін пайдаланады:

1. 
   Императивтік әдіс - ол мемлекетпен қаражатарды біржақты күштеу арқылы алған кезінде нақты көрінеді.
   
2. 
   Диспозитивтік әдіс - бұл әдіс өзінің экономикалық табиғаты бойынша несиелік болып табылады, ол бюджеттік қатынастарды келісімді құқықтық реттеу кезінде қолданылады.
   

Ал бұл нормаларының қаржы құқықығының интситутың жиынтығы және олардың логикалық тізілімі бюджеттік құқықтың жүйесін қалыптастырады.

Бюджет құқығының жүйесі жалпы және ерекше бөлімнен тұрады.

Жалпы бөлімі келесі институтардан тұрады:

1. 
   Бюджеттік құрылым
   
2. 
   Бюджет саласындағы басқару
   
3. 
   Бюджеттік жоспарлаудын құқықтық негіздері
   
4. 
   Бюджетін бақылауның жүзеге асыру.
   

1. 
   Бюджеттін кірістерін құқықтық реттеу.
   
2. 
   Бюджеттін шығыстарын құқықтық реттеу.
   
3. 
   Мемлекеттік несиені құқықтық реттеу.
   

1. 
   Бюджет құқықтық категория ретінде.
   
2. 
   Бюджет экономикалық категория ретінде.
   
3. 
   Қазақстан Республикасының заңы бойынша бюджеттін құрамы.
   
4. 
   Мемлекеттін бюджет қызметінің ұғымы.
   
5. 
   Мемлекеттін бюджет қызметінің әдістері.
   

1.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть :Учебник.-Алматы:Норма-К,2002

2.Худяков А. Финансовое право РК. - А.,2002

3.Худяков, А.И.Основы теории финансового права.-Алматы, 1995

4.Финансове право РК. - А., 2000

5.Савин А.Ю. Финансовое право. - М., 1997

6.Финансовое право / Горбунова О. - М., 1996

7.Худяков А.И.Налоговое право РК/ - А-ты, 1998

2. ҚР ның Бюджет құқығы.

3. Әкімшілік аумақтық бөлініснің бюджет құқығы.

4. Республикаылқ және жерглікті бюджет.

1. Бюджеттік процедура немесе процессі - бюджетті құрастыру, талқылау, бекіту, орындау және оның орындалуын бақылаумен бюджетті орындау туралы есеп-қисапты бекіту бойынша билік және басқару органдардың заңмен реттелген қызметі. ҚР бюджеттік процесс, бюджет жүйесі туралы заңмен жыл сайын шығарылатын "Республикалық бюджет туралы" Заңмен, өкілдік органдардың шешімімен реттеледі. Бюджеттерді орындау, құрастыру, орындау туралы есеп қисапты жасау- атқарушы органдардың қызметі, бюджеттерді бақылау және бекіту -Парламент және жергілікті атқару органдардың жәнеде бақылау екі билі органдарының қызметі.Республикалық бюджет жобасын әзірлеу үшін ҚР Президенті бюджеттік комиссиясын құрайды, ол Қаржы министрлігімен ұсынылған негізігі РБ-тің жоспарлы көрсеткіштерін және ұсыныстарын қарастырып сол көрсеткіштерді нақтылайды Бюджеттік процесте (үрдісі) маңызды орын бюджеттік жоспарлау және экономика министрлігіне берілген. Ол Президенттің әр жылдағы үндеуін ескеріп аумақтың экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламалардың, мемлекеттің әлеуметті экономикалық дамудың индекативті жоспарының параметрлерінің негізінде үш жылдық мерзімге емелекеттік бюджеттің жоспарлы көрсеткіштерді әзірлейді. Бюджеттік жоспарлау және экономикалық ---- республикалық бюджеттердің әкімгерлердің өкімдерін біріктіріп, бюджеттік комиссияның ұсыныстарын ескеріп ҚР Үкіметіне тиісті қаржы жылына Республикалық бюджет жобасын ұсынады. Бюджеттік жоспарлау министрлігі- областық, Астана және Алматы қалалары әкімгерлеріне келесі келісілген көрсеткіштерді жеткізеді:

• 
  бюджет түсімдерін, қарыз лимитіні, шығындар көлемі.
  
• 
  бюджеттік бағдарламалардың көлемі
  
• 
  секвестерлеуге келмейтін бюджеттік бағдарламалар
  
• 
  бюджеттік тапшылық немесе профецит
  

Республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімгерлері-осы бағдарламалардың жүзеге асыруына және қаржы дәлелдігі үшін жауапты орталық атқарушы органдар;

жергілікті бюджет бағдарламаларының әкімгерлері -жергілікті бюджеттік бағдарламаларды жүзеге асыруына және қаржы дәлелдігі үшін жауапты жергілікті бюджет есебінен қаржыландырылатын атқарушы органдар.

2. Республикалық бюджетті әзірлеу үшін құрылған бюджеттік комиссия Ұкіметтің талқылауына келесі көрсетікштер ұсынады:

1. РБ; облас және Астана және Алматы қалаларының бюджет түсімдерінің көлемін

2. 
   Функциональды топ және әкімгерлер бойыша республикалық бюджет шығыстары және несиелеу лимиті
   
3. 
   Республикалық бюджеттің тапшылығы (профициті)
   
4. 
   облыстар бойынша жергілікті атқарушы органдардың қарыз алу лимиті.
   

1. 
   Табыс көлемі, алаынған ресми трансферттер, Республикалық бюджетте берілген неиселер бойынша негізгі қарызды өтеу, шығындар, несиелеу және тапшылық көлемі.
   
2. 
   Айлық жалақының зейнетақының , АЕК минимальды мөлшері
   
3. 
   ҚР Үкіметінің резерв мөлшері.
   
4. 
   Жергілікті атқарушы органдарды несиелеу лимиті.
   
5. 
   мемлекеттік кепілдігі бойынша алынған займдарды өтеу және қызмет көрсету сомасы.
   
6. 
   жергілікті атқарушы оргадардың жалпы қарыз алу лимиті.
   
7. 
   тиісті қаржы жылының санына жергілікті атқарушы орган жалпы қарыз алу лимиті
   
8. 
   ҚР мемлекеттік кепілді беру лимиті
   
9. 
   Функциональды топтар және бағдарламалар бойынша шекті шығындар тізімі
   
10. 
    Шектеуге келмейтін республикалық бюджет бағдарламаларының тізімі.
    

Алдын ала бюджет жобасы сенаттың және мәжілісінің тұрақты комитеттерінде талқыланады және олар осы жоба бойынша өзінің тұжырымын шығарады. Республикалық бюджетті талқылау Парламеттің жекелеген палаталар отырысында, яғни алдымен мәжілісте, содан кейін сенатта талқыланады. талқылау кезінде Қаржы министрлігі мен ҰБ төрайымы, парламент палаталарының құрметті тұлғалары жоба бойынша баяндайды. Әр бап ьойынша талқылау негізінде депутаттардың сөз сөйлеу кезектілігі сақталады. Егер палаталар жобаның баптарын мақұлдамаса онда парламент осы баптар бойынша бірлескен комиссияны құруға құқылы. Комиссия тек оны құруға негіз болған баптар мен түзетулерді қарастырады. Республикалық бюджет жобасын қайта талқылаған кезде дауыс беруге тек келісім комиссия жобаның қараған баптары салынады. Республикалық бюжеттің жобасын талқылау парламенттің 2 отырысында жүргізіледі, ал бекіту 15 желтоқсанға дейін жүргізіледі. Егер республикалық бюджет жобасы бекітілмесе онда ҚР Президенті "Келесі жылдың 1 тоқсаннына арналған қаржы жоспары туралы жарлық шығаруға құқылы.

1. 
   Бюджеттік процестін ұғымы.
   
2. 
   Республикалық бюджет жобасын әзірлеу.
   
3. 
   Бюджеттік бағдарламалар түрлері.
   
4. 
   Республикалық бюджеттін мазмұны.
   

1.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть :Учебник.-Алматы:Норма-К,2002

2.Худяков А. Финансовое право РК. - А.,2002

3.Худяков, А.И.Основы теории финансового права.-Алматы, 1995

4.Финансове право РК. - А., 2000

5.Савин А.Ю. Финансовое право. - М., 1997

6.Финансовое право / Горбунова О. - М., 1996

7.Худяков А.И.Налоговое право РК/ - А-ты, 1998

1. Бюджет процесінің ұғымы.

2. Бюджет процесінңі қағидалары.

3. Бюджет процессінің сатылары бюджеттік жоспар.

4. Бюджеттің қорытндысы есебін құрасытыру және мақұлдау

1. Бюджеттік процесс - бюджетті құрастыру, талқылау, бекіту, орындау және оның орындалуын бақылаумен бюджетті орындау туралы есеп-қисапты бекіту бойынша билік және басқару органдардың заңмен реттелген қызметі. ҚР бюджеттік процесс, бюджет жүйесі туралы заңмен жыл сайын шығарылатын "Республикалық бюджет туралы" Заңмен, өкілдік органдардың шешімімен реттеледі. Бюджеттерді орындау, құрастыру, орындау туралы есеп қисапты жасау- атқарушы органдардың қызметі, бюджеттерді бақылау және бекіту -Парламент және жергілікті атқару органдардың жәнеде бақылау екі билі органдарының қызметі.Республикалық бюджет жобасын әзірлеу үшін ҚР Президенті бюджеттік комиссиясын құрайды, ол Қаржы министрлігімен ұсынылған негізігі РБ-тің жоспарлы көрсеткіштерін және ұсыныстарын қарастырып сол көрсеткіштерді нақтылайды Бюджеттік процесте (үрдісі) маңызды орын бюджеттік жоспарлау және экономика министрлігіне берілген. Ол Президенттің әр жылдағы үндеуін ескеріп аумақтың экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламалардың, мемлекеттің әлеуметті экономикалық дамудың индекативті жоспарының параметрлерінің негізінде үш жылдық мерзімге емелекеттік бюджеттің жоспарлы көрсеткіштерді әзірлейді. Бюджеттік жоспарлау және экономикалық республикалық бюджеттердің әкімгерлердің өкімдерін біріктіріп, бюджеттік комиссияның ұсыныстарын ескеріп ҚР Үкіметіне тиісті қаржы жылына Республикалық бюджет жобасын ұсынады.

Бюджеттік бағдарламалар 2 топқа бөлінеді: Республикалық және жергілікті. Республикалық бюджеттік бағдарлама -Үкіметпен әзірленетін, республикалық бюджеттең қаржыландырылатын жалпы мемлекеттік маңызы бар бағдарламалар. Жергілікті бюджет бағдарламаларында- жергілікті атқарушы органдар әзірлеген жергілікті органдар бекітітін және жергілікті бюджет есебінен қаржыландырылатын бағдарламалар. Осы бағдарламалардың орындалуына жауапты және бюджеттен оларды қаржыландыру үшін қаражат алатын субъектілер-әкімгерлер болып табылады. Бағдарламаға байланысты әкімгерлер келесі болып бөлінеді:

Республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімгерлері-осы бағдарламалардың жүзеге асыруына және қаржы дәлелдігі үшін жауапты орталық атқарушы органдар;

жергілікті бюджет бағдарламаларының әкімгерлері -жергілікті бюджеттік бағдарламаларды жүзеге асыруына және қаржы дәлелдігі үшін жауапты жергілікті бюджет есебінен қаржыландырылатын атқарушы органдар.

Республикалық бюджетті әзірлеу үшін құрылған бюджеттік комиссия Ұкіметтің талқылауына келесі көрсетікштер ұсынады:

1. РБ; облас және Астана және Алматы қалаларының бюджет түсімдерінің көлемін

2.Функциональды топ және әкімгерлер бойыша республикалық бюджет шығыстары және несиелеу лимиті

3.Республикалық бюджеттің тапшылығы (профициті)

4.облыстар бойынша жергілікті атқарушы органдардың қарыз алу лимиті.

Республикалық бюджет бағдарламалардың әкімгерлері лимиттер негізінде бекітілген нысан бойынша өздерінің бюджеттік бағдарламаларын Қаржы министрлігі ұсынады. Облас және Астана және Алматы қала әкімгерлері Қаржы министрлігімен келісілген көлемінде жергілікті бюджеттік бағдарламалардың тізімімен лимитің анаықтайды. Қаржы министрлігі бюджеттік көрсеткіштерге сәйкес ҚР Үкіметіне тиісті қаржы жылына республикалық бюджет туралы заң жобасын әзірлеп ұсынады. Республикалық бюджеттің мазмұны келесі болуы тиіс.

5.Табыс көлемі, алаынған ресми трансферттер, Республикалық бюджетте берілген неиселер бойынша негізгі қарызды өтеу, шығындар, несиелеу және тапшылық көлемі.

6.Айлық жалақының зейнетақының , АЕК минимальды мөлшері

7.ҚР Үкіметінің резерв мөлшері.

8.Жергілікті атқарушы органдарды несиелеу лимиті.

9.мемлекеттік кепілдігі бойынша алынған займдарды өтеу және қызмет көрсету сомасы.

10. жергілікті атқарушы оргадардың жалпы қарыз алу лимиті.

11. 
    тиісті қаржы жылының санына жергілікті атқарушы орган жалпы қарыз алу лимиті
    
12. 
    ҚР мемлекеттік кепілді беру лимиті
    
13. 
    Функциональды топтар және бағдарламалар бойынша шекті шығындар тізімі
    
14. 
    Шектеуге келмейтін республикалық бюджет бағдарламаларының тізімі.
    

Алдын ала бюджет жобасы сенаттың және мәжілісінің тұрақты комитеттерінде талқыланады және олар осы жоба бойынша өзінің тұжырымын шығарады. Республикалық бюджетті талқылау Парламеттің жекелеген палаталар отырысында, яғни алдымен мәжілісте, содан кейін сенатта талқыланады. талқылау кезінде Қаржы министрлігі мен ҰБ төрайымы, парламент палаталарының құрметті тұлғалары жоба бойынша баяндайды. Әр бап ьойынша талқылау негізінде депутаттардың сөз сөйлеу кезектілігі сақталады. Егер палаталар жобаның баптарын мақұлдамаса онда парламент осы баптар бойынша бірлескен комиссияны құруға құқылы. Комиссия тек оны құруға негіз болған баптар мен түзетулерді қарастырады. Республикалық бюджет жобасын қайта талқылаған кезде дауыс беруге тек келісім комиссия жобаның қараған баптары салынады. Республикалық бюжеттің жобасын талқылау парламенттің 2 отырысында жүргізіледі, ал бекіту 15 желтоқсанға дейін жүргізіледі. Егер республикалық бюджет жобасы бекітілмесе онда ҚР Президенті "Келесі жылдың 1 тоқсаннына арналған қаржы жоспары туралы жарлық шығаруға құқылы.

1. Осы кезенде бюджеттерді бекіту туралы заңды және шешімді, оның саплығы және орындалу жағынан тексеріс жүргізіледі.

2. 
   Бюджеттің дәлелдігі бойынша тұжырым шығаруға қажет олардың келесі қаржы жылына әзірленетін бюджеттерге маңызды болуы мүмкін.
   

1. 
   Үкіметтің
   
2. 
   Есеп комитетінің.