ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Қоршаған орта туралы ілім»
Дәріс. Қазіргі заманда адамзаттың тұрақты даму мәселесі
жүктеу/скачать 0.86 Mb.
|
11 Дәріс. Қазіргі заманда адамзаттың тұрақты даму мәселесі Адамзат қоғамынның алдында тұрған экологиялық мәлелелер оның дамуының барлық тарихи кезеңдерінде орын алып отырды. Бірақ, өндірістік қоғам мен демографиялық жарылыс кезеңінде адмзаттың табиғатқа теріс әсерінің нәтижелері ғаламдық сипатқа ие боды. Экологиялық мәлеленің мәні – табиғаттағы қалыптасқан тепе-теңдікті бұзбай, миллиардтаған адамдарды жерде қоныстандыру және олардың барлық қажеттіліктерін қамтамасыз ету. Қазіргі Жердегі тіршілік адам қызметінің сипатына тәуелді. Қазіргі кезең адамның ерекше биосфералық қызметі – биосфераны қорғау мен сақтап қалу қызметімен анықталып отыр. Экологиялық мәлелелердің алдын алу үшін адам ретсіз дамудан өтуі тиіс. Тек осы кезде ғана адамзат қоғамның дамуы үздіксіз, ұзақ уақыттық, бірқалыпты жағдайда, табиғи және әлеуметтік дағдарыссыз дамиды. Мұндай дамуды – тұрақты даму деп атайды. Бірақ бұл үшін адамдардың сана-сезімі , олардың мақсаты мен адамгершілік бағыттылғы өзгеруі тиіс. Планетадағы тіршілікті қорғау бүкіл адамзаттың бірігуін талап етеді.
1987 жылы БҰҰ-ның Дүниежүзілік қоршаған орта мен даму комиссиясы «Біздің жалпы болашағымыз» аты есебінде «қоршаған орта үшін қауіпсіз, жолда экономикалық дәуірге» аяқ басуға шақырды. Алғаш рет «тұрақты даму» концепциясы ұсынылды. «Тұрақты даму» дегенде қазіргі уақыттың қажеттілігін қамтамасыз ете отырып, болашақ ұрпақтардың өзінің қажеттіліктерін қамтамасыз етуіне қауіп туғызбайтын даму деп түсіну керек. «Біз ата-бабаларымыздың Жерін мұраға алған жоқпыз. Біз оны өзіміздің балаларымыздан қарызға алдық» (БҰҰ материалынан). 1992 жылдың маусым айында Рио-де-Жанейро қаласында өткен БҰҰ-ның қоршаған орта мен даму бойынша өткен конференциясы «Тұрақты даму» концепциясын және «ХХІ ғасырдың күн тәртібінде» атты ауқымды бағдарламасын қабылдады. Бұл бағдарламада шешілуі болашақта тұрақты дамуды қамтамасыз ететін жалпы мәселелер қарастырылған. Оның нәтижесі төмендегі кестеде көрсетілген.
Қосымша сұрақтар : 1. Негізгі тұрақты даму мәселесі 2 «21-ғасырдың күн тәртібінде » бағдарламасы №1 Тәжірибелік-зертханалық жұмыс. Тақырыбы: Қоршаған ортадағы химиялық элементтер миграциясы. Мақсаты: Қоршаған орта өндірістік қалдықтар мен автокөлік түтіндерінен ластанғанда экожүйеге таралатын негізгі химиялық элементтермен және ластануды алдын алу жолдарымен студенттерді таныстыру. Химиялық ластаушылар дегеніміз экожүйедегі концентрациясы нормадан жоғары немесе басқа жақтан енген заттар. Ортаның негізгі ластануы өнеркәсіп қажеттелігі үшін отындарды жағу, транспорттардың жұмысы кезінде, тұрмыстық және өндірістік қалдықтарды жағу, қайта өңдеу кезінде байқалады. Атмосфераны ластайтын химиялық заттарға: көміртегі қосылыстары (көмір қышқыл газы, көміртегі тотығы, альдегидтер, қышқылдар), күкірт қосылыстары (күкіртті ангидрит, күкірт қышқылы), азот тотықтары жатады Жерге ағаштар егу газдар үшін механикалық бөгет және атмосфераның химиялық ластануына бөгет бола алады. Қүкірт оксидін жақсы жұтатын ағаштарға: терек, жөке, қайың ағаштарын жатқызуға болады. Фенолдарды мамыргүл, аюбадам жақсы сіңіреді. 1 тапсырма: Қоршаған ортаны ластушы химиялық заттардың топтарын анықтау. 2 тапсырма: Ластушы химиялық заттардың қоршаған ортаға таралуының алдын алу жолдарын қарастыру. Қолданылған әдебиеттер: 1.Т. Қуатбаев . Жалпы экология.-Алматы. 2012ж 2. Ә. Бозшатаева. Экологиядан оқу әдістемелік құрал. 2002ж
№2 Тәжірибелік-зертханалық жұмыс. Тақырыбы: Химиялық элементтердің қоршаған ортада таралуы Мақсаты: Студенттерді қаупі жоғары тұрақты органикалық ластаушылар (ТОЛ) тобымен және оларды қоршаған ортаға шығаратын көздермен таныстыру. Тұрақты органикалық ластаушылар(ТОЛ)-химиялық улы қосылыстары ыдырауға және биоаккумуляция мөлшерінің жоғары болуына тұрақты химиялық заттар топтары. Аз дозаның өзінде ТОЛ қалыпты биологиялық қызметті бұзып, қоршаған орта мен адам денсаулығы үшін үлкен қауіп туғыза алады. 1 тапсырма: Қаупі жоғары тұрақты органикалық ластаушылар (ТОЛ) тобымен танысу. 2 тапсырма: ТОЛ-ды қоршаған ортаға шығаратын көздерді анықтау. Қолданылған әдебиеттер: 1.Т. Қуатбаев . Жалпы экология.-Алматы. 2012ж 2. Ә. Бозшатаева. Экологиядан оқу әдістемелік құрал. 2002ж №3 Тәжірибелік-зертханалық жұмыс. Тақырыбы: Атмосфералық ауаның ластануының алдын алу. Мақсаты: Атмосфералық ауаны ластаушы көздер мен оларды алдын алу жолдарымен студенттерді таныстыру. Атмосфералық ауаны ластаушылар –механикалық, химиялық, физикалық және биологиялық болып бөлінеді. Механикалық ластаушылар-шаң, қоқыс. Химиялық ластаушылар-экожүйедегі концентрациясы нормадан жоғары немесе басқа жақтан енген заттар. Физикалық ластаушылар-биосфераға техногендік себептерден түсетін энергияның артық көздері. 1 тапсырма: Атмосфералық ауа сапасына әсер ететін заттарды анықтау. 2 тапсырма: Автокөліктерден бөлінетін затттарды анықтау. Қолданылған әдебиеттер: 1.Т. Қуатбаев . Жалпы экология.-Алматы. 2012ж 2. Ә. Бозшатаева. Экологиядан оқу әдістемелік құрал. 2002ж
№4 Тәжірибелік-зертханалық жұмыс. Тақырыбы: Ластанудың өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне әсері. Мақсаты: Фитоценоз бен зооценозға әсер ететін негізгі ластаушы көздермен студенттерді таныстыру. Фитоценоз-өсімдіктер бірлестігі. Фитоценоз-күннің энергиясын пайдаланып, көмір қышқыл газымен, судан және минералдық заттардан органикалық зат жүйе алатын биологиялық құбылыс Өсімдіктер -300000 аса түрлері бар табиғаттың ерекше патшалығы Жер бетінде тіршілікті қамтамасыз етуде үлкен рөл атқарады. Ормандардың үлкен санитарлық-гигиеналық және емдік қасиеттері бар. Сондай-ақ атмосфераның химиялық тепе-теңдігін ұстап тұрады. Зооценоз- неше түрлі жануарлар бірлестігі. Зооценоз органикалық заттарды бір түрден екінші түрге айналдырады, яғни тасымалдаушы қызметін атқарады. Жануарлардың жоғалуы, табиғи эволюциялық процесс. Жер бетінде жыл сайын әрбір миллион түрдің ішінен тек бір түр ғана жоғалып отырғаны белгілі болды 1 тапсырма: Фитценозды ластаушы көздерді анықтау. 2 тапсырма: Зооценозды ластаушы көздерді анықтау. Қолданылған әдебиеттер: 1.Т. Қуатбаев . Жалпы экология.-Алматы. 2012ж 2. Ә. Бозшатаева. Экологиядан оқу әдістемелік құрал. 2002ж №5 Тәжірибелік-зертханалық жұмыс. Тақырыбы: Су қасиеттері және тірі зат Мақсаты: Студенттерді судың қасиеттерімен және онда тіршілік ететін гидробионттармен таныстыру. Су -өзіне тән ерекшеліктері бар тіршілік ортасы . Оның негізгі қасиеттеріне тығыздығы,оттегі режимі, температуралық режим,тұздылық режимі, жарық режимі жатады. Суда тіршілік ететін ағзаларды гидробионттар деп атайды. 1 тапсырма: Судың органолептикалық қасиеттерін анықтау. 2 тапсырма: Гидробионттар және олардың жіктелуі. Қолданылған әдебиеттер: 1.Т. Қуатбаев . Жалпы экология.-Алматы. 2012ж 2. Ә. Бозшатаева. Экологиядан оқу әдістемелік құрал. 2002ж
№ 6 Тәжірибелік-зертханалық жұмыс. Тақырыбы: Табиғи және ластанған судың химиялық құрамы Мақсаты: Студенттерді табиғи және ластанған судың химиялық құрамы мен таныстыру. Су ресурстарына және ондағы тіршілік иелеріне теріс әсер ететін заттардың бірі -өнеркәсіп орындарынан бөлінетін улы синтетикалық заттар. Ағын сулардағы ластаушы заттардың мөлшері әдетте 5-15 мг/л-ді құрайды.Ал осы заттардың шекті мөлшері бар болғаны 0, 1 мг/л-ді құрайды 1 тапсырма: Су қорларының ластануының түрлерін анықтау. 2 тапсырма: Су ресурстарын қорғау шараларын ұйымдастыру жолдарын қарастыру. Қолданылған әдебиеттер: 1.Т. Қуатбаев . Жалпы экология.-Алматы. 2012ж 2. Ә. Бозшатаева. Экологиядан оқу әдістемелік құрал. 2002ж №7 Тәжірибелік-зертханалық жұмыс. 0 Тақырыбы: Табиғи және шайынды суларды тазалау. Мақсаты: Студенттерді су тазалау әдістерімен таныстыру. Ресурстарды тиімді пайдаланудың негізгі бағыттарының бірі-қайта өңдеп пайдалану, тазалаудың жаңа технологияларын қолдану, ұйымдастыру шаралары. Суды қайталап пайдалану өнеркәсіп орындарында әртүрлітехнологиялық процестерде қолданылады. 1 тапсырма: Суды тазалаудың әдістерімен танысу. 2 тапсырма: Суды тазалаудың тиімді әдістерін топтастыру.
1.Т. Қуатбаев . Жалпы экология.-Алматы. 2012ж 2. Ә. Бозшатаева. Экологиядан оқу әдістемелік құрал. 2002ж № 8 Тәжірибелік-зертханалық жұмыс. Тақырыбы: Топырақ мониторингісін ұйымтастыру принциптері. Мақсаты: Студенттерді мониторинг ұғымымен және топырақтың жай-күйін бағалау, болжау түрлерімен таныстыру. Экологиялық мониторинг-антропогендік факторлар әсерінен қоршаған орта жағдайының биосфера компоненттерінің өзгеруін бақылау, болжау жүйесі. Қазіргі таңда мониторинг ұғымы негізгі үш түрлі жұмыстардан тұратын қоршаған табиғи ортаны бақылау жүйелері ретінде қарастырылады:
-қоршаған ортаның жағдайын жүйелі түрде бақылау; -табиғи жәнеантропогендік факторлардың әсерінен табиғатта болуы мүмкін өзгерістерді болжау; -қоршаған орта жағдайын ретке келтіру шараларын басқару. 1 тапсырма: Мониторинг және оның түрлерімен танысу. 2 тапсырма: Топырақ мониторингісін топтастыру. Қолданылған әдебиеттер: 1.Т. Қуатбаев . Жалпы экология.-Алматы. 2012ж 2. Ә. Бозшатаева. Экологиядан оқу әдістемелік құрал. 2002ж №9 Тәжірибелік-зертханалық жұмыс. Тақырыбы: Топырақ эрозиясы. Мақсаты: Топырақ эрозиясы және олардың түрлерімен студенттерді таныстыру. Литосфера- жердің қатты бөлігінің сыртқы қабығы, ол біртіндеп заттектердің беріктілігі азаятын сфераларға өтеді және оның құрамына жер қыртысы мен жердің беткі мантиясы кіреді. Адамдар және олардың шаруашылығы жер бетіне тікелей және жанама зор ықпал-әсерін тигізіп келеді. Егер де жылына ауаға дүние жүзі бойынша 1 млрд. тонна деңгейінде антропогендік заттектер, гидросфераға шамамен 15 млрд т ластағыштар енгізіліп отырылса, жерге түсетін техногенді қалдықтардың мөлшері 90 млрд т. Кейбір ғылыми мәліметтерге сүйенентін болсақ, ХХ ғ 90 жылдарының аяғында жерде жинақталған қалдықтар көлемі 4000 млрд тоннаға дейін көтерілген. Топырақтын ластануына байланысты қазіргі уақытта құрлықтың жартысына жуығын антропогендік ланшафт алып жатыр. Ғалымдардың арасында тараған пікір бойынша дүние жүзіндегі шөлдердің барлығының шығу тегі де антропогендік. Антропогендік шөлдің аумағы жылдан-жылға үнемі ұлғаюда, оның көлемі қазіргі шақта 10 млн. км2ден асып отыр, бұл бүкіл құрлықтың 7 процентін құрайды. Топырақ эрозиясы-топырақтың беткі құнарлы қабатының бұзылуы. 1 тапсырма: Топырақ эрозиясы және олардың түрлерімен таныстыру. 2 тапсырма: Топырақты эрозиядан қорғау шаралары. Қолданылған әдебиеттер: 1.Т. Қуатбаев . Жалпы экология.-Алматы. 2012ж 2. Ә. Бозшатаева. Экологиядан оқу әдістемелік құрал. 2002ж
№ 10 Тәжірибелік-зертханалық жұмыс. Тақырыбы: Топырақ қабатының екіншілік тұздануы Мақсаты: Студенттерді Топырақ қабатының екіншілік тұздануы туралы мәліметтермен таныстыру. Топырақтың санитарлық жағдайы бірнеше гигиеналық көрсеткіштермен сипатталады, соынң ішінде санитарлық сан деп аталатынымен, яғни белоктағыазот мөлшерініңжалпы рагникалық азотқа қатысымен; сонымен қатар ішектің таяқша құртының, шыбынның балапан құртының, гельминтер жұмыртқаларының бар болуы ескеріледі. Топырақтың тазалылығы немесе ластандылығы осы көрсеткіштердің жиынтығымен бағаланады.Осыдан басқа топырақтың санитарлық жағдайын сипаттайтын тағы да бірнеше қосымша көрсеткіштер бар, олардың өндірістік кәсіпорындардың және де елді мекендердің жерінде анықталады. 1 тапсырма: Топырақтағы ластаушы заттардың үш бағытта нормалануын анықтау. 2 тапсырма: шекті рауалы концентрация және уақытша рауалы концентрация түрлерімен таныстыру. Қолданылған әдебиеттер: 1.Т. Қуатбаев . Жалпы экология.-Алматы. 2012ж 2. Ә. Бозшатаева. Экологиядан оқу әдістемелік құрал. 2002ж
Негізгі әдебиеттер:
Қосымша әдебиеттер:
жүктеу/скачать 0.86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|