9 - тақырып . Жыртқыштар отряды. Сусарлар тұқымдасы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты:
1. Сусарлар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу.
2. Сусарлардың таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын оқып білу.
1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.
Тұқымдаста 24 туыс, оның 64 түрі бар, олардың 8 туысы және 18 түрі ТМД фаунасына бейімделген Қазақстанда 6 туыс және 14 кездеседі.
Түрлері
|
Атаулары
|
Аққалақ
|
Mustela nivalis
|
Ақкіс
|
Mustela erminea
|
Сібір күзені
|
Mustela sibirica
|
Құндыз
|
Mustela vison
|
Сусар
|
Mustela americana
|
Құну
|
Gulo guio
|
Бұлғын
|
Mustela zibellina
|
2 - тапсырма. Таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын меңгеру.
3 - тапсырма. Сусарлар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.
Суырлар тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Аққалақ
|
Денесі ұзарған жіңішке. Дене тұрқы 13-28 см. салмағы 40-100 г.
|
Ақкіс
|
Ірі ақ тышқандар, құйрық ұшының қара түсті болуымен ерекшеленеді. Дене тұрқы 16-38 см. салмағы 260 г.
|
Сібір күзені
|
горностайдан ірілеу. Денесі тығыз орналасқан дене тұрқы 39 см. салмағы 650- 820 г.
|
Құндыз
|
Жақсы жүзіп сүңгиді. Басы тығыздалған, құлақтары кішкентай дене тұрқы 32-43 см. салмағы 550- 800 г.
|
Сусар
|
Норкадан ірілеу. Денесі сымбатты, мықты. Құлақтары үлкен, ұшталған. Денет ұрқы 38-59 см. салмағы 2500кг.
|
Құну
|
Ірі жануар. Денесі көлемді, қысқарған, аяқтары жалпақ, басы құлақтарымен бірге сондай үлен емес дене тұрқы 70- 105 см. салмағы 19 кг.
|
Бұлғын
|
Бұлғынның құйрығы қысқа болады. Тамағы мен кеудесінде анық көрінетін сары дағы бар. Дене тұрқы 32-58 см. салмағы 870- 1800 г.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Сусарлар тұқымдасына сипаттама беріңіздер.
2. Сусарлар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.
3. Көбеюі мен өсіп дамуы.
4. Сусарлар тұқымдасының өндірістік және халық шаруашылығындағы маңызы ?
Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
10 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Мысық тәрізділер тұқымдасы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты:
1. Мысық тәрізділер тұқымдасының жүйеленуін оқып біл.
2. Мысық тәрізділердің таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын оқып білу.
1 – тапсырма.Тұқымдаста 2 тұқымдас тармағын ажыратады.4 туыс және 3 түр тармақ.
Түрлері
|
Атаулары
|
Орман мысығы
|
Felidae silvestris
|
Манул
|
Felidae manul
|
Сілеусін
|
Felidae rufus
|
Жолбарыс
|
Felidae nebulosa
|
Қар барсы
|
Uncia uncia
|
Қабылан
|
Panthera pardus
|
Арыстан
|
Panthera leo
|
2 - тапсырма.Таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын меңгеру.
3-тапсырма. Мысыз тәрізділерді анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.
Мысық тәрізділер тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Орман мысығы
|
Кейде еуропалық немесе жабайы мысық деп те атайды. Сыртқы келбеті бойынша кәдімгі сұр мысыққа ұқсайды. Дене тұрқы 75-80 см, құйрығы 30-34 см, салмағы 6 – 10 кг шамасында.
Батыс Еуропа, Шотландия, Кіші Азияда, Кавказда таралған. Орман мысығы таулы ормандада және аралас ормандарда өмір сүреді. Буаз болу мерзімі 63-68 тәулікке созылады. 3-8 жас мысық туады. 9- 11 күнде өсіп жетіледі.
|
Манул
|
Қысқа жуан аяқтары бар үй мысығына ұқсайды. Басы нығырлау келген, құлақтары домалақтанған, құйрығы өте жуан. Дене тұрқы 52- 65 см, құйрығының ұзындығы 21-25 см. Манул санаулы ғана, сол себептен қызыл кітапқа енгізілгенсалмағы 6 кг
|
Сілеусін
|
Мықты аяқтары және түкті табаны бар ірі жануар. Құлағының ұш жағында қылтықтары бар. Дене тұрқы 85 – 105 см., құйрығының ұзындығы 20 – 31 см., салмағы 8 – 15 кг. шамасында.
|
Жолбарыс
|
Денесі ұзыншақ, майысуға бейім, басы домалақ, аяқтары ұзын емес, бирақ құйрығы емес. Жануардың көлденен жолақты рендері бар. Дене тұрқы 180- 317 см., құйрығы 90 см. Салмағы 227-272 кг. Дене тұрқы 103 –130 см, құйрығы 92-105 см, салмағы 23-41 кг. Шамасында.
|
Қар барсы
|
Денесі ұзыншақ, төсе жерге жақын, аяқтары қысқа. Дене тұрқы 103 –130 см, құйрығы 92-105 см, салмағы 23-41 кг. шамасында
|
Қабылан
|
Денесі ұзыншақ, аяқтары жалпақ табанды және жаланаш қатты сүйелдері бар қысқа. Дене тұрқы 62 – 106 см, құйрығы 60-90 см, салмағы 16-23 кг. шамасында.
|
Арыстан
|
Денесі күшті, басы ұзыншақ келген мұрны бар көлемді келеді. Аяқтары қысқа, күшті, құйрығы ұшында шашағы бар ұзын. Дене тұрқы 180 – 240 см, құйрығы 60-90 см, салмағы 180-227 кг.шамасында
|
Бақылау сұрақтары:
1. Мысық тарізділер тұқымдасына сипаттама беріңіздер.
2. Мысық тәрізділер тұқымдасының таралуы және мекен ететін жерлері.
3. Көбеюі және өсіп дамуы.
4. Мысық тәрізділер тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірісіндегі маңызы?
Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
11 - тақырып. Ескекаяқтылар отряды. Итбалықтылар тұқымдасы (2 сағ.)
Сабақ мақсаты:
1. Ескекаяқтылар отряды. Итбалықтылар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу.
2. Ескекаяқтылардың құрылысын, таралуын, көбеюі, және өсіп дамуын оқып білу
1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін білу.
Ескеаяқтылар отрядында 2 тұқымдас тармағын және 30 шамасында түрі ажыратады
Түрлері
|
Атауы
|
Құлақты итбалықтар
|
Otariodea
|
Морждар
|
Odobtnus rosmarus
|
Нағыз итбалықтар
|
Phocidae
|
Теңіз арыстандары
|
Otaria byronia
|
Буылтық нерпа
|
Phocidae hispida
|
Теніз пілі
|
Mirounga
|
2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі және өсіп дамуын менгенру.
3- тапсырма. Ескекаяқтылар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыз.
Ескекаяқтылар тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Құлақты итбалықтар
|
Денесі көлемді. Мойыны қозғалмалы және басқа түрлеріне қарағында ұзын мұрыны қысқа, көздері кішкентай және арасы алшақ. Ескектері өте ұзын,тығыз. Дене тұрқы 133-200 см. Салмағы100-250 кг.
|
Морждар
|
Жыртқыш тістері ірі. Аталықтарының мойны, кеудесі және ыйықтары шышка тәрізді нәрселер\мен жабылған. (екінші жыныстық көрсеткіш) басы үлкен көздері бар кішкентай, мұрыны қысқа және өте ұзын. Дене тұрқы 300-450 см. Салмағы 1,5 т.
|
Нағыз итбалықтар
|
Артқы ескектері табан болімінде бүгілмейді жәнеде құрлықта немесе мұз үстінде жүргенде түрек қызметін атқара алмайды. Ескектері түкпен қапталған және қабыршықтары болмайды. Құлақ қалқандары болмайды. Дене тұрқы 1,2- 6 м. Салмағы 300 кг. дейін.
|
Теңіз арыстандары
|
Кеудесіндегі түктері ұзын жал тәрізді. Тері астындағы майы қалын. Дене тұрқы 2,5 м. Салмағы 300 кг. дейін
|
Нерпа
|
Итбалықтардың ішіндегі ұсақтау түрі. Алдынғы ескектері артқыға қарағанда қысқалау. Тістері ұсақ жнішке. Дене тұрқы 2,5 м. салмағы 40 – 80 кг.
|
Теніз пілі
|
Дене тұрқы 5,5 м. салмағы2,5 т.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Ескекаяқылар отряды, итбалықтар тұқымдасына сипаттама беріңіздер.
2. Итбалықтар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.
3. Көбеюі және өсіп дамуы.
4.Итбалықтар тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы?
Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
12 - тақырып. Жұп тұяқтылар отряды. Тоқал бұғылар тұқымдасы(2 сағ.)
Сабақтың мақсаты:
1. Жұп тұяқтылар отряды, тоқал бұғылар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу.
2. Тоқал бұғылардың құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп-дамуын оқып білу.
1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.
Жұп тұяқтылар тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Күйіс қайыратындар
|
Мұрыны конус тәрізді алдыға шыққан, мұрны немесі қозғалмалы мұрын мен бітеді. Терісі жұмсақ, қылшықты емес түктермен қапталған жоғарғы жыртқыш тістері жоғарғы жақ сүйектерінен шығып тұрады. Әрбір жақ сүйектеріндегі азу тістерінің саны 6 дан көп емес.
|
Күйіс қайырмайтындар
|
Мұрыны ұзыншақ, домалақ, телпек түкті жамылғысы негізінен 3 қатты қалын қылшықтардан құралған әр бір жақ сүйектеріндегі азу тістеріндегі саны 7
|
Тұяқтылар ұсақ бездері жоқ. Ересек аталықтарының ұзын қылыш тәрізді жоғарғы жақ сүйектерінде қылыш тәрізді жыртқыш тістері болады. Артқы аяқтары алдынғыдан ұзын болады. Аяқьары 4 бармақты тұқымдастар 1 туыс бар.
Түрлері
|
Атауы
|
Тоқал бұғы
|
Moschus moschiferus
|
2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі және өсіп дамуын менгеру
3 - тапсырма. Тоқал бұғылар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерге көшіріп алыныздар.
Тоқал бұғылар тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Тоқал бұғы
|
Бұғы тәріздес жануар. Көз алдындағы бездері болмайды. Дене тұрқы 90 см., биіктігі 70 см. Салмағы 15-17 кг. Артқы аяқтары ұзын бұлшық еттері жақсы дамыған басы үлкен емес. көздері едәуір үлкен. құлақтары үлкен, жоғарғы жағы доғалдау кең қозғалмалы бас сүйегі кішкентай беткі жағы қысқа ми бөлімі көлемді.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Жұп тұяқтылар отряды тоқал бұғылар тұқымдасының жүйеленуін атаңыздар.
2. Тоқал бұғылар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.
3. Көбеюі және өсіп дамуы.
4. Тоқал бұғылар тұқымдасының кәсіптік және өндірістік маңызы?
Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі) 10-12 (қосымша)
13 - тақырып. Жұртұяқтылар отряды. Шошқалар тұқымдасы (2 сағат)
Сабақтың мақсат:
1. Шошқалар тұқымдасының жүйеленуі оқып білу.
2. Шошқалар тұқымдасының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу
1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.
Жұптұяқтылар отряды 2 отряд тармағына бөлінеді: күйісқайыратындар (Ruminantia) және күйіс қайырмайтындар (Nonruminantia). Күйіс қайырматындар отряд тармағы 3 тұқымдасты біріктіреді: шошқалар (Suidae), пекарийлер (Tayassuidae), су сиырлары (Hippopotamidae).
Түрлері
|
Атаулары
|
Су шошқасы
|
Potamochoerus
|
Қабан (жабайы шошқа)
|
Sus scrofa
|
Сақалды шошқа
|
Potamochoerus aethiopicus
|
Үлкен орман шошқасы
|
Hyiochoerus meintrtzhageni
|
Үлкен орман шошқасы
|
Sus saivanius
|
2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру.
3 - тапсырма. Шошқалар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар
Шошқалар тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Су шошқасы
|
Мұрны ұзыншақ, танқы мұрын аяқтары 4 бармақты. жыртқыш тістері үлке. Азу тістері өткір емес. Дене тұрқы 100-150 см, биіктігі55-80 см, салмағы 80 кг. дейін.
|
Қабан (жабайы шошқа)
|
Құлақтары ұзын, кең, көздері кішкентай. Арқасында қылшықтары дөнес қалыптастырады. Басы өте үлкен. Дене тұрқы 130-175 см, биіктігі 100см- ге дейін, салмағы 60-150 кг ға дейін.
|
Сақалды шошқа
|
Бетінде үлкен тері сүйелдері бар. Олар көздерінің астында, аузының езулерінде орналасқан, дене тұрқы 145-190 см, биіктігі 65-85 см дейін, салмағы 50-150 кг дейін.
|
Үлкен орман шошқасы
|
Жабайы шошқалардың ішіндегі ең ірісі. Басы үлкен ең үлкен зор таңқы танауы бар. Бетінде үлкен сүйелдер болады. Дене тұрқы 155-180 см, биіктігі 110 см дейін, салмағы 250 кг дейін.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Жұптұяқтылар отряды, шошқалар тұқымдасына сипаттама беріңіздер.
2. Шошқалар тұқымдасының таралуы мен мекендейтін жерлері.
3. Көбеюі мен өсіп дамуы.
4. Шошқалар тұқымдасының халықшаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
14 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Қуысмүйізділер тұқымдасы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты:
1. Қуысмүйізділердің жүйеленуін оқып білу
2. Қуысмүйізділердің құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.
1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.
Түр санына байланысты жұп тұяқтылардың ең ауқымды тұқымдасы, сонымен қатар биологиялық типіне байланысты: ең кішкентай қояннан бастап орасан зор үлкен бұқаларға дейін жеңіл қара құйрықтан көлемді қойларға дейін болады. Тұқымдасты 53 туысы және 115 түрі бар 10 тұқымдас тармағына ажыратуға болады. Тістер жүйесінде жоғарғы күрек және жыртқыш тістері болмайд. Бұлардың бас терісінің бездері жақсы дамыған және де құйрығында және шабымен тұяқ аралырындағы бездері жақсы дамыған.
Түрлері
|
Атаулары
|
Дунерлар
|
Cephaiophinae
|
Ергежейлі бөкендер
|
Neotraginae
|
Винтмүйізді бөкендер
|
Tragelaphinae
|
Сиыр тәрізді бөкендер
|
Alctlaphinae
|
Қылышмүйізді бөкендер
|
Hippotraginae
|
Су текелері
|
Reduncinae
|
Қарақұйрықтар
|
Antilopinae
|
Сайғақ
|
Saiginae
|
Текелер мен қойлар
|
Caprinae
|
2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру.
3 - тапсырма. Қуысмүйізділер тұқымдасын анықтайтын кестені дәптереріңізге көшіріп алыңыздар.
Қуысмүйізділер тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Дукерлар
|
Көлемді емес Африкандық бөкенге ұқсас, ең үлкен дегендері еліктің көлеміндей қояннан сәл үлкендеу болады. Мүйіздері қысқа, Артқы аяқтары алдынғыларынан сәл ұзынырақ. Тұқымдас тармағы 2 туысты біріктіреді: бұталы және орманды немесе айдарлы дукерлар.
|
Ергежейлі бөкендер
|
Тұқымдас тармағы 8 туысты және 14 түрді қарастырады. Тұяқты жануарлардың арасында ергежейлі. Биіктігі 25 см., салмағы 8 – 9 кг, реңі бір келкі бұрыл құрсағы ақ түсті.
|
Винтмүйізді бөкендер
|
Орташа және ірі көлемді жануарлар мүйізі спираль етіп оралған. Тұқымдас тармағы 10 түрлі 4 туысты біріктіреді. Бұларға орман бөкендері (үлкен және кішкентай куду, тау ньяласы, бушбок, бонго,төрт мүйізді бөкен) жатады. Олардың денесі сымбатты әдемі болады.
|
Сиыр тәрізді бөкендер
|
Кәдімгі бубалдар туысы (Alcelapnus) немесе конгалар(A buselapnus)–едәуір ірі бөкен. Реңі жирен, бір келкі. Жіңішкерген және ұзындау басы үлпілдеген құйрығы бар едәуір ірі бөкендер.Тұқымдас 3 туыс және 6 түрді біріктіреді.
Африка, Конго.орманы жоқ жазықтықтарды мекендейді. Конгондароте жақсы жүгіреді, тіпті жылқыларда жете алмайды.
Буаздылығы 250 – 260 тәулікке созылады, маусымда аналығы 1 – 2 лақ туады. Қызыл кітапқа еңгізілді.
|
Қылышмүйізді бөкендер
|
Едәуір ірі өкілі-атты бөкен (Nippotraginae equinus). Биіктігі 160 см –ге дейін жетеді, салмағы 300 кг., қатты жалы бар жуан мойны бұл бөкенді атқа ұқсас етіп көрсетеді. Көлемді, өткір, түріктің қылышы сияқтанып бүгілген мүйізі 90-95 см дейін жетеді.
|
Су текелері
|
Ересек бөкендердің биіктігі 120-130 см дейін жетеді, ал салмағы 250 к г. Мүйіздері ауыр салмақты, арасы кең қойылған, аша тәрізді, 1 м ұзындыққа дейін өседі. Түсі бурыл-сұр, жануардың сауырында ақ дақ болады.
Африканың Сахарадан басқа барлық жерлерін мекендейді.
Буаз болу мерзімі 7-8 ай. Жалпы бұзаулау жауын-шашын кезеңінің басында басталады.
|
Қарақұйрықтар
|
Қарақұйрықтардың аяқтары ұзын, бойының ұзындығы 100-120 см., салмағы 70-85 кг. Түсі біркелкі құмды сұр түсті немесе қоңыр. Басы қара және ашық түсті жолақты суреттермен салынып қойылғандай.
Джейран (G subgutturosa) – аяғы ұзын қарақұйрық, дене тұрқы 95-115 см., салмағы 18-33 кг. Аталықтарының мүйізі қара түсті, бүгілген.
Өмір сүру ұзақтығы 7-8 жыл. Буаз болу мерзімі 5,5 ай.
|
Киік
|
Теке мен қарақұйрық аралығындағы жануарлар.
Дене тұрқы 100-145 см., биіктігі 55 – 80 см., салмағы 20-50кг. Сайғақтың ең көзге түсетін корнекісі Ауызының үстінен жұмсақ қозғалмалы томпайған мұрны. Мүйізі жартылай мөлдір ашық балауыз түсті, тігінен койылган тәрізді.
Таралуы:Монголия, және Европаны т.б. мекендейді.
Көбеюі және өсіп дамуы: аналықтар лағын бір жасында туады.
|
Текелер мен қойлар
|
Орташа, тығыз орналасқан денесі, аяқтары қысқа, көлемді. Мүйіздері доға тәрізді формалы. 11 туысты және 16-20 түрді біріктіреді. Оларға сібірлік тау текесі жатады. Буаз болу мерзімі 6 ай шамасында. Кейбір түрлерінің аналықтарында мүйіз болмайды. Бұларға арқар, азияттық муфлон жатады. Биіктігі 105-112 см, салмағы 62 кг дейін.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Жұптұяқтылар отряды, қуысмүйізділер тұқымдасына сипаттама беріңіздер.
2. Қуысмүйізділер тұқымдасының таралуы мен мекендейтін жерлері.
3. Көбеюі мен өсіп дамуы қалай өтеді?
4. Қуысмүйізділер тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
15 - тақырып. Тақтұяқтылар отряды. Жылқылар тұқымдасы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты:
1. Тақтұяқтылар отряды, жылқылар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу.
2. Жылқылар тұқымдасының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.
1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.
Түрлері
|
Атаулары
|
Зебра
|
Eguus zebra
|
Жабайы есек
|
Eguus asinus
|
Құлан
|
Eguus hemionus
|
Прежеваль жылқысы
|
Eguus cabaiius
|
2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру.
3 - тапсырма. Жылқылар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.
Жылқылар тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Зебра
|
Көлемі үлкен емес жолақты жылқылар. Дене тұрқы 2-2,4 м, биіктігі 1,2-1,4 м, салмағы 350 кг дейін.
|
Жабайы есек
|
бойы жылқыдан кішкентай. Биіктігі 1,1-1,4 м., басы ауыр, салмақты, жалы кішкентай. Казіргі кезде жабайы есектің екі түрі сақталған (самалийлік, нубийлік). Екі түрі де Қызыл кітапқа енгізілген.
|
Құлан
|
Жіңішке аяқты сымбатты жануар. Дене тұрқы 175—200 см; биіктігі 130—150 см. құлақтары жылқыға қарағанда едәуір ұзын. Жалы қысқа. Құйрығы жіңішке. Ұзын шашы тек оның үшінші бөлігінде ғана өседі. Жүнінің түсі сарғыш-сұр, жоғарғы жағынан қара-бурыл жолақ өтеді. Құланның екі түрі Қылы кітапқа енгізілген (үнділік, сібірлік).
|
Прежеваль жылқысы
|
Типтік жылқы,денесі тығыз орналасқан, басы салмақты, мойны жуан, аяқтары мықты. Реңі құмды-сарғыш түсті. Дене тұрқы 220-280 см., биіктігі 120-146 см., салмағы 200-300 кг.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Тақтұяқтылар отряды, жылқылар тұқымдасына сипаттама беріңіздер.
2. Жылқылар тұқымдасының таралуы мен мекендейтін жерлері.
3. Көбеюі мен өсіп дамуы.
4. Жылқылар тұқымдасының халық шарушылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
Достарыңызбен бөлісу: |
