Петр Кудряшев «Башҡорттоң яу алдынан йырлаған йыры»



Дата30.06.2016
өлшемі37.79 Kb.
#168863
Башҡорт әҙәбиәте.


  1. Розалия Султанғәрәева.

  2. Петр Кудряшев «Башҡорттоң яу алдынан йырлаған йыры».

  3. «Ирәмәле» йыры, «Йәнтүрә хикәйәһе».

  1. Француздар әйткән, сөнки башҡорттар уҡ-һаҙаҡтан бик һәйбәт атҡандар.

  2. Йәнтүрә ҡурҡыу белмәй ҡысҡырып француздарға ҡаршы ташлана. Һөңгөһө менән бер француздың күкрәгенә ҡаҙай. Һөңгөһөн алғансы, артынан кемдер башына һуға.

  3. «1812 йылғы һуғыш иҫтәлегенә» көмөш миҙалы менән бүләкләнгән.

  4. Н.К. Батюшков.

  5. Уҡ-һаҙаҡ бүләк иткән. Был хаҡта яугир-яҡташыбыҙ Ғосман Ғүмәровтың Гетеға уҡ-һаҙаҡ бүләк итеүе хаҡында фараз бар. Беҙ тикшереү эштәре алып барабыҙ.

  6. «Любизар», «Эскадрон», «Каһым түрә», «Француз көйө», «Һары ла сәс», «Һай, илкәйем», «Ерән ҡашҡа», «Кутузов», «Абдрахман». «Ишетмәйҙәр микән сит илдәрҙә», «Әхмәт Байыҡ».

  7. Һөңгө, ҡылыс, уҡ-һаҙаҡтар, ҡайһы берҙәрендә мылтыҡ, пистолет булған.

  8. Германияның Шварц ҡалаһында 1814 йылда.

  9. Ырымбур губернаһында 45 атлы полк ойошторолған.

  10. «Тормош ҡорбандары» әҫәре.

  1. Солтанҡай менән Ноғман.

  2. Рим Янғузин, Әсфәндияров

  3. Буранбай ҡурай уйнағанда Сәлимә уны йөҙөнән, яуырынындағы яраһынан таный.

  4. Батша ер биргән.

  5. Фольгнер — пруссак. Синфи йәмғиәткә хас булған ҡаршылыҡтарҙы асып бирергә ярҙам итә.

  6. Сөнки илһөйәрлек тойғоһо көслө булған.

  7. Сафия.

Башҡорт теле.


  1. Матур әҙәбиәт стиле.

  2. Хөкөмләү.

  3. Әҙәби әҫәрҙән алынған өҙөк.

  4. Үкенеү һәм көрәшкә ынтылыу.

  5. Юйылмаҫ моң.

  6. Синтаксик: уң яҡта Эҫерташ, һулда тауҙар теҙмәһе, арыраҡ, Ирәмәл.

Лексик: Көслө, йән тетрәткес; маҡтауға, данлауға; ирек, азатлыҡ; өмөт, сәм, дәрт; алыҫта, күҙ күреме етмәҫ ерҙә; уң-һул; йән тетрәткес, илаһи; зарлана, һыҡтай, илай; көй, йыр; әйҙәй, өндәй; бушанып, еңеләйеп; шәп, яй, һәлмәк.

  1. Хис-тойғоно эҙмә-эҙлекле үҫтерә барыу, фекерҙе үҫтерә барыу.

  2. Тамырҙаш һүҙҙәр: Тау теҙмәләре, тауҙар теҙмәһе; күңелен, куңелдә, күңеленән; урман, урмандар; көй, көйҙәр; йыр, йырланырға, йырсы, йырын; ҡурай, ҡурайсы, ҡурайҙа.

Анафора: Алыҫта, бик алыҫта (һөйләм башында ҡабатланып килә).

Контекстуаль синонимдар: Алыҫта, күҙ күреме етмәҫлек ерҙә, арыраҡ;

Ирек һөйөүсе, азатлыҡ өсөн көрәшеүсе; ҡабаланмай барған ат һымаҡ, яй ғына урман өҫтөнә ағылды.

Контекстуаль антонимдар: Уң яҡта Эҫерташ, һулда тауҙар теҙмәһе; Йә, малҡай, шәберәк атла! Былай яй барһаҡ, эш сыҡмаҫ!


Перифраз: Аямаған йәнен, түккән ҡанын,
Һис бирмәгән башҡорт Уралын...

(Башҡорттоң Тыуған илен яҡлап көрәшеүе, ҡан ҡойоуы).

Күп мәғәнәле һүҙҙәр: Кипте (кер, тамаҡ, ирен, күҙ йәш, ябыҡты); аса (ишек, йөҙ, яңылыҡ); уята (йоҡонан, хис, тәбиғәтте); көслө (кеше, тойғо, ел, ямғыр).

Архаизм: Мәхлүк.

Историзм: Уҡ-һаҙаҡ, кордон, кантон, генерал-губернатор.

Ябай һөйләү теле: йә, малҡай, шәберәк атла!

Фразеологизм: танһығы ҡанғансы ҡурайҙа уйнаны (һағыштары баҫылғансы).

Эпитет: тлсаҡланып йөҙөн аса, шатлыҡ хистәре уята, мәңге юйылмаҫ моң, көй ағылды, ҡарт Урал, күккә һонолған Ирәмәл.

Метафора: тауҙар геүләүе; ҡурай зарлана, һыҡтай, илай.

Гипербола: куҙ күреме етмәҫ ерҙә.

Сағыштырыу: наҙлы ҡыҙ һымаҡ, әйтергә теләгән шикелле, Салауаттай батыр, иң аҡтыҡ мәхлүхтәй, ҡабаланмай барған ат һымаҡ.

Йәнләндереү: ҡарт Урал; күк ҡара болоттарға бөркәнеп, алсаҡланып йөҙөн аса; тауҙар теҙмәһе йәйелеп ята; тауҙар геүләй; ҡурай зарлана, һыҡтай, илай.

Градация: таш аҫтынан урғылып сыҡҡан Иҙел

менән Яйыҡ, төрлө-төрлө ваҡ-ваҡ тауҙар теҙмәһе, бейек ҡая ташлы

ярҙар, ҡуйы урмандар — барыһы-барыһы ла алыҫ ауыр үткәндәрҙе

хәтерләй, ҡанлы бәрелештәрҙә ҡорбан булыусы ир-егеттәрен онота

алмайынса башын һалындырып, халыҡ күңеленән мәңге юйылмаҫ

моңдо һуҙалар кеүек.

Оксюморон: өңөнә инеп йәшеренгән иң аҡтыҡ мәхлүктәй.

9) Инверсия: 1. Ҡайҙа бармай, ниҙәр күрмәй


Ир-егеткәй менән ат башы...
2. Аямаған йәнен, түккән ҡанын,
Һис бирмәгән башҡорт Уралын...
Өндәү һөйләм: Ниндәй көслө, йән тетрәткес йыр!

Шул да булдымы егетлек!

Йә, малҡай, шәберәк атла! Былай яй барһаҡ, эш сыҡмаҫ!
Һорау һөйләм: Ләкин

уның көйө тау-таштар араһында ғына яңғырауҙан ни файҙа?


Ябай һөйләм: Ҡурай зарлана, һыҡтай, заяға уҙған ғүмерҙе йәлләп илай.

Көй һәм
йыр — халыҡ ҡанаты.


Ҡушма һөйләм: Ул сәфәр сыҡҡас, ноябрь айы етеүгә ҡарамаҫтан, көндәр
ҡабат йылы торҙо.

Өсөнсө мәртәбә яуған ҡар иреп бөтөп, ер өҫтө


кипте, батҡаҡлы юл таҡырайҙы.

Достарыңызбен бөлісу:




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет