Программа дисциплины Форма для студентов ф со пгу 18. 2/07

СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАН ПӘН БАҒДАРЛАМАСЫ

«Қазақ әдебиеті сынының тарихы» пәні бойынша 050205- «Филология: қазақ филологиясы» мамандығының студенттері үшін

Студенттерге арналған пән бағдарламасы «___»________2007 жылы бекіген

жұмыс бағдарламасы негізінде дайындалды.

Қазақ филологиясы кафедрасының «___»___2007ж. мәжілісінде ұсынылды.

Хаттама №__

Кафедра меңгерушісі_______________________Қ.П.Жүсіп

Филология, журналистика және өнер факультетінің «_____»_____2007 ж. әдістемелік кеңесінде мақұлданды. Хаттама №___

ӘК төрайымы____________________ М.В. Семенова

Оқытушы туралы мәлімет:

ф.ғ.к., доцент Қажыбаева Гүлден Кенесқызы

Тел. (8-7182) 32-43-08

Қабылдау уақыты: сәрсенбі сағ. 16.45

Пән туралы мәліметтер:

«Қазақ әдебиеті сынының тарихы» пәні 050205- «Филология: қазақ филологиясы» мамандығында 6 семестрде 15 аптада оқытылады. Жалпы сағат саны –90 с, дәріс -22,5 с, тәжірибешілік -22,5 с, СӨЖ-45 с.

Әдеби даму жолдарының қыр-сырын аңғарту, түсіну, талдау процесімен тікелей байланысты болғандықтан сынның туу және қалыптасу кезеңдерін әдебиет тарихына жанастыра көрсету. Сыншылық ой-пікірдің пікірдің өрістеу жолдары тек әдеби құбылыстарға ғана емес, сонымен қатар қоғамдық-әлекметтік толгғаныстарға іш тартып жататындықтан сын тарихын кең көлемде қарастырып, ел жұрт түсінігінің, эстетикалық таным бірлігінің әрі даралану, әрі жалпылану жай-күйі ескеріледі. Студенттердің таным білігі осы өреден шықса, онда пәннің ықпалы мәндене түседі, яғни студенттердің сыни ойлау жүйесі белгілі бір арнаға түсіп, көркемдікті тану қабілеті арта түседі.

Пәнді оқыту барысында қазақ әдеби сынының пайда болу, қалыптасу жолдарынан, өткен ұзақ тарихынан хабардар ету, әдебиеттің дамуы сыншыл ой-пікірлердің дамуына қатыстылығын аңғарту. Сынның әлеуметтік, эстетикалық міндеттерін, қазақ әдеби сынының жанрлық қалыптасуын, қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасуы мен қазіргі әдеби сынның дамуы жөнінде мағлұмат беру

1. 
   Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш. Шығармалары.-А., 1989
   
2. 
   Бисенғали З. XX ғасыр басындағы қазақ романы.-А., 1997
   
3. 
   Қамзабекұлы Д. Руханият. –А., 1997
   
4. 
   Кәкішев Т. Сын сапары. –А., 1971
   
5. 
   Кәкішев Т. Оңаша отау. –А.,1987
   
6. 
   Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы.-А.,1994
   
7. 
   Қабдолов З.Сөз өнері. –А.,2002
   
8. 
   Қирабаев С. Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті.-А.,1999
   
9. 
   Нұрғали Р. Вершины возвращенной казахской литературы. –А.,1998
   
10. 
    Ордалиев С. Қазақ драматургиясының очеркі.-А.,1964
    
11. 
    Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. –А.,1997
    
12. 
    Серікқалиев З. Алтын жамбы.-А.,2001
    
13. 
    Ысқақұлы Д. Сын шын болсын. –А.,1993
    
14. 
    Ысқақұлы Д. Сын жанрлары.-А., 1999
    

15. 
    Абай. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. –А.,1995
    
16. 
    Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. –А.,1995
    
17. 
    Әуезов М.Әдебиет тарихы. –А.,1991
    
18. 
    әл-Фараби. Избранные трактаты. –А.,1994
    
19. 
    Әшімбаев С. Сын мұраты. –А.,1974
    
20. 
    Әдібаев Х.Талап пен талғам. –А.,1970
    
21. 
    Базарбаев М. Әдебиет және дәуір. –А.,1981
    
22. 
    Бердібаев Р. Қазақ совет әдебиетінің қалыптасуы. –А.,1971
    
23. 
    Егеубаев А.Ежелгі дәуірдегі қазақ әдебиетінің көркемдік жүйесі. –А., 1999
    
24. 
    Жолдасбеков М.Асыл арналар. –А.,1986
    
25. 
    Кәкішев Т. Мағжан-Сәкен. –А.,1999
    
26. 
    Кәкішев Т. Сәбең әлемі. –А.,2000
    
27. 
    Қамзабекұлы Д. Смағұл Садуақасов. –А.,1996
    
28. 
    Қожакеев Т. Көк сеңгірлер. –А.,1992
    
29. 
    Қирабаев С. Әдебиетімздің ақтаңдақ беттері. –А.,1995
    
30. 
    Нәубет. –А.,1990
    
31. 
    Сыздықов К.Мұхтартанудың беймәлім беттері. –А.,1997
    
32. 
    Ысқаққұлы Д. Сын сымбаты. –А., 2000
    

дисциплины СО ПГУ 7.18.2/07

Әлемдік эстетикалық ойдың сын туралы тұжырымы. Сынның әлеуметтік-және эстетикалық міндеттері. Сыншы дарыны ол жөніндегі ой-пікрлер. Жалпы курстың мақсаты. Сын тарихының зерттелу жайы. Қазн революциясына дейінгі әдеби сын жандағы көзқарастар мен ой-пікірлер. Қазақ әдебиет сынының туып, қалыптасуының негізгі кезеңдері. Қазан революциясына дейінгі кезең - Сыни ой-пікірдің ояну және әдебиет сынының туу дәуірі. 1917 жылдан 1937 жылға дейінгі кезең-қазақ әдебиет сынының жанр ретінде қалыптасу және әдебиеттану ғылымының туу дәуірі. 1938 жылдан 1991 жылға дейінгі процесс – қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасуы, әдебиет сынының өркендеу кезеңі.

Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев еңбектеріндегі сыни ой-пікірлер. Г.Потаниннің Ш.Уәлиханов «Қазақ әдебиетінің өркендеуіне сала алар еді» деген тезисінің мәні және Шоқан еңбектерінің көркем қасиеттері мен публицистикалық ой-түйіндері. Шоқан – қырғыздың ұлы эпосы «Манасты» тұңғыш зерттеуші. Шоқанның ауыз әдебиетіне көзқарасы және оның үлгілерін жинап, зерттеуі. «Қазақтың халықтық өлеңдерінің түрлері туралы» еңбегінде қазақ өлең түрлері мен өнерпаз дарындарды классификациялауы. Шоқан- қазақ халқының ғылыми ой-пікірі оянуының қарлығашы. Ыбырай Алтынсарин жасаған «Қазақ хрестоматиясының» тарихи мәні. Хрестоматия жасау – ғылыми-сыни ойдың жемісі. Ыбырайдың ана тілінің тазалығын сақтау жолындағы күресі және қазақ тілін өркендету жайындағы ойлары. Ыбырай – қазақ халқының педагогикалық ой-пікірін жүйелі негізге салған, сыншылық ойға педагогикалық арна дарытқан дарын. Абай Құнанбаев – сыншыл реализм дәстүріндегі жаңа эстетикалық мұратты қалыптастырған, сөз өнерінің қадір-қасиетін жаңа сатыға көтерген ұлы ақын.

Сын жанрының жазба әдебиетке тән жанр екендігі. Қазақ әдебиетіндегі ағымдар және олардың сынға әсері. Жазба әдебиет өкілдері: Абай, Сұлтанмахмұт, Омар, Сәбит, Мағжан, Сәкен, Шәңгерей, Мұхаметжан шығармаларының сын жанрын тудыруға жасаған ықпалдары. Қазақ революциясы қарсаңында өлең жинақтарының көптеп жариялануы, оған алғы сөздері түріндегі дәйектеме сындардың жазылуы. Дәйектеме-сынның эстетикалық талдаудан гөрі түсіндіруге, мәселенің жәй-күйін баяндап беруге бейімділігі, дәйектеме-сынның әр қилы формада көрінуі. Дәйектеменің авторлық сынға жақындығы, оқушы назарын белгілі бағытқа бейімдеуі. Әдеби сын элементі қалың дәйектемелерінің белгілі бір мақсатқа бағытталуы және ой-пікірдің қоюлығы. Ғұмырнаманың тууы. Абайдың 1909 жылғы өлеңдер жинағы, оған Кәкітай Ысқақовтың «Абай (Ибраһим) Құнанбайұлының өмірі» деген мақаласының қоса жариялануы және оның тарихи мәні. Абай жинағын құрастыру принципі, оның сыншылық ой-пікірге қатысы. Абайтану ілімінің басталуы. «Айқап» жураныл мен «Қазақ» газетінде Абай туралы жарияланған мақалалрдың мән-мақсаты және эстетикалық құны. Ұлы ақын творчествосының қазақтың әдеби ой-пікірінің оянуына, сын жанрының тууына жасаған әсері мен ықпалы. Қазан революциясына дейін қазақ әдебиеті сынының туып, ішкі жанрлық белгілермен көріне бастауы.

Заман және көркемдік мұрат. Қазан революциясының саяси-қоғамдық, экономикалық өзгерістерімен қатар халықтың ой-санасына, эстетикалық талап-талғамына төңкеріс жасауы. Оның тарихи, көркемдік мәні, салдары. Коммунистік партия мен В.Лениннің әдебиетті күрес құралына айналдыру жөніндегі саясаты. Маркстік-лениндік эстетиканың негіздері. В.Лениннің 1905 жылғы «Партиялық ұйым және партиялық әдебиет» атты еңбегінің прграммалық сипаты. Партиялық және таптық принциптің жалпы азаммттық таным-біліктен оқшаулануы. Творчестволық бостандықтың әр қилы көрінстері. Халық өмірін білу, бүгінгі шындықты жыға түсуі, оның мәнді арналарын суртетеу –эстетиканың өзекті талабы. Көркемдік шеберлікті шынайы түсіну –жаңа әдебиеттің қоғамдық-әлекууметтік функциясын күшейтудің негізгі арнасы. Социалистік реализм әдісінің принциптері, форамлизм, футуризм, символизм, акмеизм пролеткультшылардың теріс көзқарасатры. Мәдени мұра жне оныигеру мәселесі. Әрбір ұлттық мәдениеттен түрлі мәдениет элементтернің болатындығы турал қағиданың жалғандығы. Советтік әдебиеттің ұйымдық негізі. Пролеткульт және оның қателіктері. «Кузница», «Леф», «Перевал», «На литературном посту», ВОАПП, РАПП ұйымдары, олардың творчестволық күшті біріктіру жолындағы қадамдары мен жасаған қателіктері. «Партияның көркем әдебиет саласындағы саясаты» туралы 1925 жылғы қаулы – таптық әдебиетті өркендетудің программасы, ақын-жазушылардың творчестволық бағытын жасау арнасы. Қазақстан баспасөздерінің қазақ кеңес әдебиетін өркендетудегі 1925 жылы Қаз АПП-тың құрылуы. Қаз АПП-тың әдебиет кадрын таптық тұрғыда топтастырудағы, көркем шығармалардың партиялық принципін айқындаудағы әрекеті, алаш қазақ-жазушыларына қарсы жүргізілген күресіндегі артық-кем сілтестер, Қаз АПП жұмысындағы қате-кемшіліктер. Тұрпайы социлологизмнің зияны творчество саласында әкімшілікке бой ұрудың терістігі, жолбикелердің достық қарым-қатынасының кемдігі, эстетикалық сын принциптерінің бұрмалануы.Көркемөнер ұйымдарын қайтадан құру туралы 1932 жылғы 23 сәуірдегі қаулы. Совет жазушыларының бүкілодақтық бірінші съезінің (1934) мәні. Көп ұлтты совет әдебиетінің творчестволық әдісі - социалистік реализм жариялануы. Эстетикалық сынның өріс алуына жағдай жасалуы, жаңа эстетикалық мұраттың қалыптасуы. «Қазақ мұңы», «Ұшқын», «Еңбек туы», «Еңбекші қазақ» газеттері мен «Қызыл Қазақстан» журналында жарияланған алғашқы материалдардың сипаты. 1921 жылы Қазақ мемлекеттік баспасөзінің құрылуы. «Асау тұлпар», «Қызыл сұңқарлар», «Бақыт жолына» (С.Сейфуллин), «Еңлік-Кебек», «Қорғансыздың күні» (М.Әуезов), Мағжан өлеңдер жинағы, «Біздің де күніміз туды» (А.Асылбеков), «Адасқан өмір» (С.Торайғыров) атты шығармалардың жариялануы, оларға жазылған сындардың саяси-әлеуметтік, эстетикалық мәні.