Қр денсаулық сақтау министрлігі с. Д. Асфендияров атындағЫ

ҚР ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ С.Д.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

МИНИСТЕРСТВО ЗДРАВООХРАНЕНИЯ РК КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ С.Д.АСФЕНДИЯРОВА

1. 
   Іштің беткейлік бағдарламалық пальпациясы;
   
2. 
   В.П.Образцов және Н.Д.Стражеско әдісі бойынша терең сырғымалы пальпация.
   

1. 
   Науқас шалқасынан аяқтарын созып және қолдарын денесінің жанына қойып жатады (4.57 сурет).
   
2. 
   Науқастың басы төмен орналасуы керек, себебі бастың жоғары орналасуы құрсақ бұлшық еттерінің керіліп пальпация жүргізуге кедергі келтіруіне әкеледі.
   
3. 
   Науқас аузын ашып терең тыныс алуы керек, құрсақ бұлшық еттері тынысқа қатысуы керек, ол алдыңғы құрсақ бұлшық еттерінің босаңсуына себеп болады.
   
4. 
   Дәрігер науқастың оң жағына орналасуы керек.
   
5. 
   Дәрігердің қолдары жылы болуы керек, себебі салқын қолды науқас денесіне тигізгенде алдыңғы құрсақ бұлшық еттері рефлекторлы түрде жиырылады.
   

1. 
   құрсақ бұлшық еттерінің жергілікті немесе жалпы керілуін және алдыңғы құрсақ қабырғасының кернеуі жоғарылаған аймақтарын;
   
2. 
   алдыңғы құрсақ қабырғасындағы жергілікті немесе жалпы ауыру сезімдері бар аймақтарын;
   
3. 
   іштің тік бұлшық еттерінің ажыраған аймақтарын, вентральді сызық пен кіндік сақинасының жарықтарын;
   
4. 
   құрсақ ағзалары мөлшерінің ұлғайуын, беткей орналасқан ісіктерді және т.б.
   

Жоғарыда суреттелген тәсілмен пальпация сол мықын аймағынан басталады (4.59 сурет). Сосын қолды оң мықын аймағына орналастырып пальпацияны қайталау барысында алдыңғы құрсақ бұлшық еттерінің керілу дәрежесін салыстырмалы түрде анықтау керек. Әрі қарай қолды жоғары қарай жылжытып (3-4см) құрсақтың сол және оң жақтарының симметриялы аймақтарында пальпация жүргізіледі. Сонымен алдыңғы құрсақтың барлық жерін, эпигастр аймағымен, сол және оң қабырға астын қоса пальпацияланады.

Сосын іштің тік бұлшық еттерінің ажырау дәрежесі мен вентральді сызық пен кіндік сақинасының жарықтары анықталады. Ол үшін жартылай бүгілген оң қол саусақтарын вентральді сызық бойымен семсер тәрізді өсіндінің астыңғы тұсына орналастырып науқастың басын көтеруін сұрау керек (4.60 сурет).
В.П.Образцов және Н.Д.Стражеско әдісі бойынша терең сырғымалы пальпация

В.П.Образцов және Н.Д.Стражеско әдісі бойынша терең сырғымалы пальпация арқылы құрсақ ағзаларының мөлшері, ауыруы және басқа қасиеттері туралы мәліметтер алуға болады. Терең сырғымалы пальпация әдстемесін жүргізуде міндетті түрде пальпациялаудың негізгі төрт кезеңін орындау керек.

Оларды сигма тәрізді ішекті терең пальпациялау мысалында көрсетеміз (4.67 сурет).

пальпациялаудың 1 кезеңі – дәрігердің қолын орналастыруы ( 4.67а сурет). Оң қолдың басын пальпацияланатын ағзаның топографиясына сәйкес құрсаққа орналастырады.
Есіңде сақта:

Пальпациялайтын алақан пальпацияланатын ағзаның ұзын өсіне перпендикуляр орналасуы керек. Сол кезде 2-5 саусақ ұшымен жүргізілген сызық осы өске параллель болады.

Сигма тәрізді ішекті, соқыр ішекті, тоқ ішектің жоғарылаған және төмендеген бөліктерін пальпациялағанда терілік қатпар кіндікке қарай жиналады, ал көлденең ішекті және асқазанның үлкен иінін пальпациялағанда жоғары қарай жиырылады.

Сигма тәрізді ішекті, соқыр ішекті, тоқ ішектің жоғарылаған және төмендеген бөліктерін пальпациялағанда саусақ ұштарын кіндікке қарай сырғыту керек, ал көлденең ішекті және асқазанның үлкен иінін пальпациялағанда төмен қарай сырғиды.

Тағы пальпациялауды 4 саусақпен емес тек бөбек саусақтың ульнарлы қырымен жүргізуге де болады, ол ыңғайлырақ келеді. Бірақ бұл кезде де сигма тәрізді ішекті пальпациялаудың барлық төрт кезеңін орындау керек.

Көлденең тоқ ішекті пальпациялау алдында асқазанның төменгі шекарасын анықтау керек, себебі көлденең тоқ ішек асқазаннан 2-3 см төмен орналасқан.

Көлденең тоқ ішекті екі қолмен де (билатеральді) пальпациялауға болады, 4.76 суреттек көрсетілген. Бірақ бұл әдіс бір қолмен ішекті пальпациялаумен салыстырғанда ыңғайсыздау.

Тоқ ішектің жоғары өрмелеген бөлігін В.Х.Василенко әдісі бойынша екі қолмен (бимануальді) пальпациялайды (4.78 сурет).

Осылайша төмен өрмелеген тоқ ішек бөлігі де пальпацияланады (4.79 сурет).

4.58 сурет. Іштің беткейлік бағдарламалық пальпациялау әдісі: а – дәрігер қолын орналастыруы; б – саусақтардың құрсаққа терең енгізіліп ауыру сезімдері мен құрсақ бұлшық еттерінің керілуін анықтау.

4.60 сурет. Іштің тік бұлшық еттерінің ажырауын анықтау әдісі. Пальпация науқас басын көтеріп тік бұлшық еттері керілгенде жүргізіледі.

4.69 сурет. Алдыңғы құрсақ бұлшық еттері жеткілікті дәрежеде босаңсығанда (а) және кернеуі жоғарылағанда (б) соқыр ішекті пальпациялау.

В.Х.Василенко әдісі В.Х.Василенко әдісі

бойынша жоғары бойынша төмен

өрмелеген тоқ ішекті өрмелеген тоқ ішекті

бимануальді пальпациялау бимануальді пальпациялау

Бауыр перкуссиясы

Бауыр перкуссиясы бауырдың мөлшері мен жоғарғы және төменгі шекаралары туралы мәлімет береді. Өкпенің төменгі қырымен жабылған бауырдың бөлігін перкуссиялағанда перкуторлық дыбыс тұйықталады. Бұл бауырдың салыстырмалы тұйықтығы деп аталады, оның жоғарғы шеті ағзаның шынайы жоғарғы шекарасы мен көк ет күмбезіне сәйкес келеді. Бауырдың оң өкпемен жабылмаған аймағын перкуссиялағанда абсолютті тұйық дыбыс естіледі. Бұл бауырдың абсолютті тұйықтығы, оның жоғарғы шекарасы оң өкпенің төменгі шекарасымен сәйкес келеді.

Бауырдың абсолютті тұйықтығының жоғарғы және төменгі шекарасын анықтаудың бірнеше әдістер бар.

М.Г. Курлов әдісі бойынша бауыр шекарасын үш сызық бойымен анықталады: оң бұғана ортаңғы, алдыңғы ортаңғы сызықтармен және сол қабырғалар доғасы боймен.
Есіңде сақта:

М.Г.Курлов әдісі бойынша бауырдың абсолютті тұйықтығы перкуторлы түрде тек оң бұғана ортаңғы сызық бойымен анықталады. Алдыңғы ортаңғы сызық бойымен бауырдың жоғарғы шекарасы шартты түрде сол деңгейде орналасқан деп есептеледі (қалыпта – 6 қабырға).

Бауырдың төменгі шекарасы жоғарыда айтылған үш сызық бойымен, төменнен жоғары қарай перкуссиялау арқылы анықталады.
Есіңде сақта:

Оң бұғана ортаңғы сызық бойында бауырдың төменгі шекарасы қабырғалар доғасының деңгейіне, алдыңғы ортаңғы сызық бойында кіндік пен семсер тәрізді өсіндінің арақашықтығындағы жоғарғы және ортаңғы бөліктерінің шекарасына, ал сол қабырғалар доғасы бойында сол парастернальді сызық деңгейіне сәйкес келеді.

Бауырды пальпациялау арқылы оның төменгі шекарасы, консистенциясы, ауыру сезімі, бауыр беті мен төменгі қырының сипаты туралы мәліметтер білуге болады. Бауыр пальпациясын оның шекараларын перкуторлы әдіспен анықтағаннан кейін, құрсақ ағзаларын пальпациялаудың жалпы белгілерін қолданып жүргізеді.

Науқас басын биіктетпей шалқасынан және аяқтарын созып жатады. Иықтарын денесіне жинақтап, қолдарын кеудесінің үстіне қойуы керек. Бұл жағдайда тыныс алғанда қабырғалардың қозғалысы шектеліп тынысты алғанда және шығарғанда көк еттің әкскурсиясы кеңейеді.

Дәрігер сол қолымен науқастың оң қабырғалар доғасын қармай ұстап оны басады. Бұл кезде сол қолдың 2 және 3 саусақтары 9 және 10 қабырғалардың артқы жағынан, 4 және 5 саусақтар бел аймағында, дәл қабырғалар доғасының астында, ал бас бармақ оң қабырғалар доғасын алдыңғы жағынан қармауы керек. Сол қолмен оң қабырғалар доғасын басу арқылы қабырғалық тынысты шектеуге, көк еттің тыныстық экскурсиясын кеңейтуге және артқы құрсақ қабырғаны алға қарай итеруге болады.

Осылайша бауырдың төменгі қыры толығымен пальпацияланады (4.89 сурет), іштің тік бұлшық еттері бауырдың сол қырын пальпациялауға кедергі келтіретінін ұмытпау керек.

Бауырды пальпациялағанда оның төменгі қырының жағдайына баға беру керек: 1) локализациясы, 2) пішіні (үшкір, доғаланған), 3) консистенциясы (жұмсақ, тығыз, қатайған), 4) бетінің тегістігі, қырының бұдырлануы 5) пальпациялағанда ауыруы.

Одан басқа бауыр ұлғайғанда немесе төмендегенде оның бетінің сипатын анықтау керек (тегіс немесе тегіс емес, бұдырлы, тығыз немесе жұмсақ, ауырады немесе ауырмайды, және т.б.).

Бауыр өлшемдерін оның жоғарғы және төменгі шекараларын перкуторлы немесе пальпаторлы анықтағаннан кейін өлшейді.

Қалыпта бауырдың келесі өлшемдері анықталады (М.Г Курлов әдісі бойынша):

1) оң бұғана ортаңғы сызық бойымен 91 см;

2) алдыңғы ортаңғы сызық бойымен 81 см;

3) сол қабырғалар доғасының бойымен 71 см.


Көк бауыр перкуссиясы
Көк бауыр іш перде қуысында, сол қабырғалар доғасының аймағында, 9 және 11 қабырғалар деңгейінде орналасқан. Көк бауыр ұзынша овал тәрізді пішінде, оның ұзын өсі 10 қабырға бойына сәйкес келеді.

Көк бауыр перкуссиясы оның өлшемін анықтау үшін жүргізіледі (4.98 сурет). Тыныш перкуссия қолданады. Науқас оң қырымен жатады. Плессиметр-саусақ сол қабырға доғасының шетіне, 10 қабырғаға перпендикуляр орналастырылады. Перкуссия әлсіз күшпен 10 қабырға үстімен алғашында сол қабырға доғасынан омыртқаға қарай, сосын алға қарай бағыттап жүргізіледі. Тұйықталған дыбыс пайда болғанда көк бауырдың ұзын өсінің (ұзындығы) екі шекарасы анықталады.

Көк бауыр ұзындығының ортасынан 10 қабырғаға тағы да перпендикуляр қойып әлсіз соққымен перкуторлап көк бауыр көлденеңі анықталады.
Есіңде сақта:

Қалыпта көк бауыр ұзындығы 10 қабырға бойымен 6-8 см, ал көлденеңі – 4 - 6 см.

Керек кезінде көк бауырды науқас шалқасынан, қолдарын денесінің жанына қойып, аяқтарын созып жатқанында да пальпациялауға болады

(4.102 сурет). Бұл кездегі пальпациялау техникасы науқас оң қырымен жатқандағыдай болады.
Есіңде сақта:

Қалыпта көк бауыр пальпациялағанда қолға ілінбейді. Ол тек үлкейгенде ғана пальпацияланады.

4.99 сурет. Көк бауырды 4. 100 сурет. Науқас оң қырымен

зерттегенде науқастың жатқанында көк бауырды

оң қырымен жатуы. пальпациялау.