Реферат магистерской диссертации Республика Казахстан Караганда, 2010

магистерской диссертации

Республика Казахстан

Караганда, 2010

Работа выполнена в Карагандинском экономическом университете Казпотребсоюза

Научный руководитель: доктор экономических наук,

профессор

Калиева Г.Т.

Официальный оппонент: кандидат экономических наук,

доцент

Татиева Г.А.

В магистерской работе представлено 19 таблиц, 27 рисунков, 60 использованных литературных источников.

Следует отметить, что острая фаза кризиса в банковском секторе в целом преодолена, тем не менее, снижение экономической активности ориентирует банки на переоценку принятых банками рисков. В этой связи проблемы управления банковскими рисками приобретают особую актуальность.

После мирового финансового кризиса многие коммерческие банки только начинают задумываться над необходимостью внедрения технологий управления рисками (риск-менеджмента), разработанных в 80–90 годы прошлого века.

Актуальность темы диссертационного исследования выражается в необходимости изучения методики оценки и управления рисками в коммерческих банках, связанных с динамичным ростом казахстанской банковской системы, ухудшением качества ссудного портфеля, обуславливающего рост кредитных рисков, выходом казахстанских банков на внешние рынки.

В процессе своей деятельности банки сталки­ваются с совокупностью различных видов рисков, отличающихся между собой по месту и времени возникновения, совокупности внеш­них и внутренних факторов, влияющих на их уровень, и, следова­тельно, по способу их анализа и методам их описания. Кроме того, все виды рисков взаимосвязаны и оказывают влияние на деятельность банков. Изменения одного вида риска оказывает сущетсвенное влияние на все остальные виды. Все это, закономерно затрудняет выбор метода анализа уровня конкретного риска и принятие решения по его минимизации. Поэтому выбор конкретного метода анализа уровня, подбор оптимальных факторов и совокупная оценка всей системы рисков очень важен. В связи с чем, необходимость эффективного управления системой банковских рисков является значимой для коммерческих банков на современном этапе. При этом следует отметить, что риск присутствует в любой банковской операции, В этой связи для банковской деятельности важным является не исключение риска вообще, а предвидение и снижение его до минимального уровня. Причем, стремясь свести к минимуму возмож­ность убытков, руководство банка одновременно стремится максимизировать прибыль. Две эти цели в известной мере противоречат друг другу, что обусловлено пра­вилом классической рыночной экономики, считающей, что проектам (операциям), предполагающим наиболее высокий доход, сопутствует также и наибольший риск. Поддержание оптимального соотношения между доход­ностью и риском составляет одну из главных и наиболее сложных проблем управления банком.

В условиях возрастания банковских рисков, усиления межбанковской конкуренции, ужесточения требований к последним, предъявляемых надзорными органами, трудно переоценить ключевую роль риск – менеджмента в банках.

Проблема управления рисками в каждом банке занимает одно из главных мест в его стратегии, поскольку непрофессиональный подход в этом вопросе может не просто привести к большим убыткам, но и к банкротству. Поэтому чем выше точность оценки риска, тем меньше потери банка и выше конкурентоспособность банка. От повышения точности и прозрачности методик выигрывает все общество в целом. Создание эффективной модели риска и рациональное управление риском возможны только на основе постоянного анализа статистической информации.

Адекватность тактических решений по организации взаимодействия структурных подразделений в процессе управления рисками и внутренней нормативной базы современным реалиям банковской отрасли является одной из главных предпосылок успешного функционирования коммерческих банков.

Актуальность диссертационного исследования заключается еще и в том, что уроки мирового финансового кризиса показали необходимость новых подходов и разработки методологических инструментов в целях своевременного распознавания рисков банками второго уровня. Причем необходимо подчеркнуть, что управление рисками является одной из сложных сфер в деятельности банка, от которой зависит в дальнейшем судьба банка, характер как активных, так и пассивных операций. При этом главной задачей управления рисками является определение степени допустимости и оправданности того или иного риска и принятие эффективного управленческого решения, направленного на устранение рисковых ситуаций, выработку системы мер, снижающих возможность появления потерь банка от проведения той или иной операции.
Цель исследования. Цель магистерской диссертации состоит в разработке рекомендаций и предложений по совершенствованию системы управления банковскими рисками в коммерческих банках РК на основе рассмотрения теоретических аспектов обозначенной проблемы и анализа практики организации риск – менеджмента в банках второго уровня.

Для достижения данной цели в работе поставлены следующие задачи:

- рассмотреть концепцию риска, основную классификацию банковских рисков и их характеристику;

- определить особенности управления банковскими рисками в современных условиях;

- оценить современное состояние рисковой ситуации в деятельности коммерческих банков в Республике Казахстан на примере АО «БТА-Банк»;

- выявить проблемы и определить пути совершенствования системы управления банковскими рисками на основе изучения зарубежного опыта и его применение в условиях Республики Казахстан.

Предметом исследования является совокупность экономических отношений, связанных с формированием и развитием системы управления рисками в коммерческих банках.

- сформулированы основные положения концепции риска на основе системного подхода;

- дана авторская классификация банковских рисков и их характеристика;

- осуществлена оценка рисковой ситуации в деятельности коммерческих банков на примере АО «БТА- Банк»;

- выявлены особенности системы управления банковскими рисками в АО «БТА - Банк»;

- определены факторы возникновения банковских рисков и пути их минимизации на основе применения зарубежного опыта;

- разработан комплексный механизм управления рисками в банковской деятельности и определены пути их минимизации.
Теоретическая и практическая значимость работы состоит в разработке отдельных теоретических положений в части научного аппарата риск - менеджмента и рекомендаций по совершенствованию системы управления банковскими рисками. Теоретические результаты исследования могут быть использованы в учебном процессе преподавания дисциплин по маркетингу.

Теоретической и методологической основой магистерской диссертации послужили известные в теории положения и закономерности, содержащихся в трудах ведущих отечественных и зарубежных учёных в области банковской системы и банковского надзора, а также риск – менеджмента, нормативно правовые акты, инструкции, рекомендации и положения, касающиеся проблем управления банковскими рисками.

1. Влияние мирового финансового кризиса на банковский и финансовый сектор Республики Казахстан // Материалы Международной научно – практической конференции: «Системный экономический кризис в контексте глобальной динамики: последствия и стратегии преодоления». – Караганда: КЭУ, 2009. - С. 177-181. - 0,5 п.л.

2. Человеческий капитал в формировании и развитии инновационной экономики – путь к преодолению экономических кризисов и устойчивого развития общества // Материалы Международной научно – практической конференции: «Казахстан в системе мирового экономического кризиса: природа, анализ и механизмы реализации антикризисной программы». - Караганда: КЭУ, 2009. - С.471-474. - 0,4 п.л.

3. Экономика Казахстана в условиях мировой финансовой неустойчивости // Вестник КЭУ № 2 (13), «Экономика Философия Педагогика Юриспруденция», Финансовая система. – Караганда: КЭУ, 2009. - С.59-61. - 0,6 п.л.

4. Эффективность управления рисками в условиях МФК // Вестник КЭУ № 4 (15), «Экономика Философия Педагогика Юриспруденция», Финансовая система. - Караганда: КЭУ, 2009. - С.56-58. - 0,4 п.л.

5. Эффективность управления банковскими рисками // Материалы Международной научно – практической конференции: «Совершенствование финансово-экономической архитектуры в Казахстане в посткризисный период». Караганда: КЭУ, 2010. – С. 28. - 0,3 п.л.

There are 19 tables, 27 pictures, 60 used literature recourses in the master dissertation.

After the global financial crisis, many commercial banks are only beginning to ponder the necessity of introducing technology risk management (risk management), developed in 80-90 years of the last century.

The problem of risk management in each bank is one of the main in his strategy, since non-professional approach in this matter cannot simply lead to large losses, but also to bankruptcy. Therefore, the higher the accuracy of risk assessment, the lower the bank's losses exist and higher competitiveness of the bank can be done. From increasing the accuracy and transparency of procedures has won all of society as a whole. Creating an effective model of risk and risk management is possible only on the basis of ongoing analysis of statistical information.

• 
  Consider the conception of risk, the basic classification of bank risks and their characteristics;
  
• 
  Identify features of the banking risk management in modern conditions of development;
  
• 
  Assess the current state of risk situations in the activities of commercial banks in the Republic of Kazakhstan which is based on "BTA Bank";
  

• 
  Identify problems and determine ways to improve the bank's risk management system based on studied abroad experience and its usage in the Republic of Kazakhstan.
  

• 
  Formulated the basic conception of risk in a systematic manner;
  
• 
  Creation of the author's classification of banking risks and their characteristics;
  
• 
  Carried out risk assessment of the situation in the activities of commercial banks which is based on analysis of "BTA-Bank";
  
• 
  Peculiarities of the banking risk management in the BTA - Bank;
  
• 
  Defined the factors of the bank risks and ways to minimize them through the use of foreign experience;
  
• 
  Developed a comprehensive risk management mechanism in the banking and the ways of minimizing them.
  

1. 
   The influence of the global financial crisis on the banking and financial sector of the Republic of Kazakhstan / / Materials of International scientific - practical conference: “System economic crisis in the context of global dynamics: consequences and strategies of overcoming”. – Karaganda 2009. - P. 177-181. - 0,5 pp
   
2. 
   Human capital in the formation and development of innovative economy - a way to overcome economic crises and sustainable development of society: Materials of the International scientific - practical conference: "Kazakhstan in the global economic crisis: nature, analysis and mechanisms of anti-crisis program." - Karaganda: 2009. - P.471-474. - 0,4 pp
   
3. 
   Kazakhstan's economy in the global financial instability / / Vestnik Keu № 2 (13), "Economics, Education, Philosophy, Law"- Karaganda: Keu, 2009. - P.59-61. - 0,6 pp
   
4. 
   The effectiveness of risk management in the IFC / / Vestnik Keu № 4 (15), " Economics, Education, Philosophy, Law " Karaganda: Keu, 2009. - P.56-58. - 0,4 pp
   
5. 
   The effectiveness of bank risk management: Materials of the International scientific - practical conference: "Improving the financial and economic architecture in Kazakhstan in the post-crisis period of development." Karaganda: Keu, 2010. - P. 28. - 0,3 pp
   
   
   

Магистрлік жұмыста 19 кесте, 27 сурет, 60 пайдаланылған әдебиет көзі берілген.

Кілтті сөздер тізбесі: банктік тәжірибедегі тәуекел, банктік тәуекел, лизинг, факторинг, пайыздық тәуекел, портфельдік тәуекел, валюталық тәуекел немесе курстық жоғалту тәуекелі, несиелік тәуекел, өтімділік тәуекелі, рыноктық тәуекел, дискриминанттық анализ, банк тәуекелдері жүйесін басқару, тәуекел-менеджмент.
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстанның банктік секторының даму тарихында соңғы екі жыл ең ауыр және қалыпты жағдайдың бұзылған жылдарына айналды. 2008 жылдың бірінші жартыжылдығында халықаралық қаржылық рыноктардың тұрақсыздығына қарамастан, банктік сектор тұтастай алғанда негізгі көрсеткіштердің барынша жоғары қарқынмен өсуін көрсетті. Қыркүйек айынан бастап шиеленісе түскен ғаламдық дағдарыстың, қалыптасқан рыноктардан түскен капитал ағымының күшеюінің және экспорттық тауардың бағасының төмендеуінің әсерімен қазақстандық банктік рыноктың жағдайы сенім дағдарысын анықтай бастады. Сол уақытта ҚР қаржы рыногы елдегі басқа да рыноктар сияқты баға кесудің едәуір төмендеуін бастан кешірді, көптеген коммерциялық банктерде өтімділікпен және ағымдағы міндеттемелерді орындаумен байланысты проблемалар туындады, банкаралық рынокта барынша шиеленіскен жағдай орын алды. Салымшылардың абыржушылығы халықтың банкке салым салуының жылыстауының жағымсыз тендецияларын қалыптастыра бастады. Қалыптасқан тендецияның заңды салдары Қазақстанның банктік жүйесінің беріктілігін жоғалту қаупіне айналды.

Банктік сектордағы дағдарыстың асқынған белесі негізінен еңсерілді, дегенмен, экономикалық белсенділіктің төмендеуі банктерді қабылданған тәуекелдерді қайта бағалауға бағыттайды, осыған байланысты банктік тәуекелдерді басқару проблемалары ерекше маңыздылыққа ие болады.

Әлемдік дағдарыстан кейін көптеген коммерциялық банктер өткен ғасырдың 80-90 жылдары жасалған тәуекелдерді басқару технологиясын (тәуекел-менеджмент) енгізу қажеттігі жайлы енді ғана ойлана бастады.

Диссертациялық зерттеу тақырыбының өзектілігі қазақстандық банктік жүйенің серпінді өсуімен, несие тәуекелдерінің өсуіне ықпал ететін ссудалық портфельдің сапасының төмендеуімен, қазақстандық банктердің сыртқы рыноктарға шығуымен байланысты коммерциялық банктердегі тәуекелдерді бағалау және басқару әдістемесін меңгеру қажеттілігімен айқындалады.

Банктер өз қызметінің үдерісінде өзара пайда болу орны мен уақытына қарай ерекшеленетін тәуекелдердің әртүрімен, олардың деңгейін талдау мен сипаттаудың тәсілдері бойынша әсер ететін сыртқы және ішкі факторлар жиынтығымен соқтығысады. Сонымен қатар, тәуекелдердің барлық түрлері өзара байланысты екендігін және банктің қызметіне әсер етеді. Тәуекелдердің бір түрінің өзгеруі басқа тәуекелдердің өзгеруіне алып келеді. Осының барлығы, әрине, нақты бір тәуекел деңгейін талдау әдісін таңдап алуды және оны тиімдендендіру шешімдерін қабылдауды қиындата түседі, тәуекелдердің көптеген басқа факторларына тереңдетілген талдау жасауды талап етеді. Сондықтан деңгей талдауының нақты тәсілін таңдап алу, корреляциялық факторларды іріктеп алу өте маңызды және тәуекелдердің тұтас жүйесінің жиынтық бағасын анықтау қажет. Осыған байланысты банктік тәуекелдерді басқарудың тиімді жүйесін құру қажеттігі бүгінгі кезеңде коммерциялық банктер үшін негізгі мәселе болып табылады. Бұл жерде тәуекел кез-келкен банктік операцияда болатынын атап өту қажет. Сондықтан банк қызметі үшін тәуекелді мүлдем алып тастау маңызды емес, оны алдын-ала болжау және ең төменгі деңгейге түсіру маңызды. Сондай-ақ шығындарды мүмкіндігінше төмендетуге ұмтыла отырып, банк басшылығы пайданы арттыруға ұмтылады. Бұл екі мақсат белгілі бір дәрежеде бір-біріне қарама-қайшы келеді, ежелгі рыноктық экономика ережесімен негізделген қағидат бойынша барынша жоғары кірісті болжайтын жобалармен (операциялармен) қатар, барынша үлкен тәуекел де жүреді деп саналады. Кірістілік пен тәуекелдің арасында тиімді қатынасты ұстап тұру банкті басқарудың маңызды да күрделі проблемаларының бірін құрайды.

Банктік тәуекелдердің өсуі, банкаралық бәсекелестіктің күшеюі, банктерге қадағалау органдарының талаптарының қатаңдатылуы жағдайында банктердегі тәуекел-менеджменттің шешуші рөліне баға беру оңай емес.

Тәуекелдерді басқару проблемасы әрбір банк стратегиясында басты орындардың бірін алады, себебі бұл мәселеге жеткіліксіз кәсіптік деңгейде қарау үлкен шығындарға ғана емес, банкроттыққа ұшырауға да алып келуі мүмкін. Сондықтан тәуекелдер бағасының нақтылығы жоғары болған сайын, банктің шығындары да азая түседі әрі банктің бәсекеге қабілеттілігі артады. Әдістемелердің нақтылығы мен тазалылығы тұтас қоғам үшін пайдалы. Тәуекелдердің тиімді моделін ойлап табу және тәуекелдерді тиімді басқару статистикалық ақпараттың үнемі талдауы негізінде ғана мүмкін болмақ.

Тәуекелдерді басқару үрдісіндегі құрылымдық бөлімшелердің және банк саласының бүгінгі ішкі нормативтік базасының өзара әрекет етуін ұйымдастыру бойынша тактикалық шешімдердің баламалылығы коммерциялық банктердің табысты қызмет етуіне ықпал ететін алғышарттардың бірі болып табылады.

Диссертациялық зерттеудің өзектілігі әлемдік қаржылық дағдарыстың нәтижесі екінші деңгейдегі банктердің тәуекелдерін дер кезінде тану мақсатындағы әдіснамалық құралдарды әзірлеудің және жаңа көзқарастың қажеттілігін көрсетті. Оның үстіне тәуекелдерді басқару банк қызметінің күрделі сфераларының бірі болып табылады, оған банктің алдағы уақыттағы тағдыры, белсенді және белсенді емес операцияларының мінездемесі тәуелді. Сондықтан тәуекелдерді басқарудың басты міндеті кез-келген тәуекелдің мүмкін болар дәрежесі мен орындылық дәрежесін анықтау және тәуекелдік жағдайларды жоюға, кез-келген операцияны жүргізуден банкте шығынның пайда болу мүмкіндігін төмендетуге бағытталған басқарушылық тиімді шешімдер қабылдау болып табылады.
Зерттеудің мақсаты. Магистрлік диссертацияның мақсаты ҚР коммерциялық банктерде аталған проблеманың теориялық аспектілерін қарастыру және екінші деңгейдегі банктерде тәуекел-менеджментті ұйымдастыру тәжірибесін талдаудың негізінде банктік тәуекелдерді басқару жүйесін жетілдіру бойынша ұсыныстар дайындау болып табылады.

Аталған мақсаттарға қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылған:

• 
  Тәуекел тұжырымдамасын, банктік тәуекелдердің негізгі жіктемесін және олардың мінездемесін қарастыру;
  

• 
  Банктік тәуекелдерді басқарудың бүгінгі жағдайлардағы ерекшеліктерін анықтау;
  
• 
  Коммерциялық банктер қызметіндегі тәуекелдік оқиғалардың қазіргі жағдайларына сипаттама беру;
  
• 
  «БТА» АҚ мысалында Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің банктік тәуекелдерін басқаруға баға беру;
  
• 
  Шетелдік тәжірибе негізінде банктік тәуекелдерді басқарудың проблемаларын және жүзеге асыру жолдарын анықтау және оны Қазақстан Республикасында қолдану.
  

• 
  Зерттеу тақырыбы коммерциялық банктерде тәуекел-менеджменттің қалыптасуымен және дамуымен байланысты экономикалық қатынастардың жиынтығы болып табылады.
  
• 
  
  

төмендегідей нәтижелерден байқауға болады:

• 
  Тәуекелдер тұжырымдамасының ғылыми аппаратын жасау және бекіту;
  
• 
  Банктік тәуекелдер жіктемесінің авторлық моделі және оның сипаттамасы;
  
• 
  «БТА-Банк» АҚ мысалында коммерциялық банктер қызметіндегі тәуекелдік жағдайлардың бағасы;
  
• 
  ҚР ЕДБ банктік тәуекелдерді басқару жүйесінің ерекшеліктері анықталды;
  
• 
  Банктік тәуекелдердің пайда болуының басты себептері және шетелдік тәжірибені енгізу арқылы минимизациялау жолдары анықталды;
  
• 
  Банктік қызметтегі тәуекелдерді басқарудың кешенді механизмі ойлап табылды және оларды минимизациялаудың негізгі бағыттары анықталды.
  

Магистрлік жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі ретінде жетекші отандық және шетел ғалым-экономистерінің банктік жүйе және банктік қадағалау, тәуекел-менеджмент облысындағы теорияда белгілі ережелері мен заңдылықтары, нормативтік-құқықтық актілер, банктік тәуекелдерді басқару проблемаларына қатысты ұсыныстар мен ережелер алынды.

1. 
   Қазақстан Республикасының банктік және қаржылық секторына әлемдік қаржылық дағдарыстың әсері // Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары: «Ғаламдық серпін контексіндегі жүйелі экономикалық дағдарыс: салдарлары және оларды жеңу стратегиялары». – Қарағанды: ҚЭУ, 2009. – 177-181б. -0,5 б.т.
   
2. 
   Инновациялық экономиканы қалыптастыру және дамытудағы адами капитал – экономикалық дағдарыстарды жеңудің және қоғамның тұрақты дамуының жолы // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары: «Қазақстан әлемдік экономикалық дағдарыс жүйесінде: дағдарысқа қарсы бағдарламаны жүзеге асырудың сипаттамасы, талдауы және механизмдері». –Қарағанды: ҚЭУ, 2009. -471-474б. -0,4 б.т.
   
3. 
   Қазақстан экономикасы әлемдік қаржылық тұрақсыздық жағдайында // ҚЭУ хабаршысы №2 (13), «Экономика Философия Педагогика Заңтану», Қаржы жүйесі. –Қарағанды, ҚЭУ, 2009. -59-61 б. -0,6 б.т.
   
4. 
   ӘҚД жағдайында тәуекелдерді басқару тиімділігі // ҚЭУ хабаршысы №2 (13), «Экономика Философия Педагогика Заңтану», Қаржы жүйесі. –Қарағанды, ҚЭУ, 2009. -56-58 б. -0,4 б.т.
   
5. 
   Банктік тәуекелдерді басқарудың тиімділігі // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары: «Қазақстанда дағдарыстан кейінгі кезеңде қаржылық экономикалық құрылысты жетілдіру». –Қарағанды: ҚЭУ, 2010. -28б. -0,3 б.т.